Buku Teks Geografi Tingkatan 3 KSSM

Buku Teks Digital Geografi Tingkatan 3 KSSM

• Geografi T3 – Kandungan

• Geografi T3 – Bab 1 Jadual dan Graf
• Geografi T3 – Bab 2 Carta Pai
• Geografi T3 – Bab 3 Pengaruh Persekitaran Fizikal terhadap Kepelbagaian Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar
• Geografi T3 – Bab 4 Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi di Malaysia

• Geografi T3 – Bab 5 Hidupan Liar di Malaysia
• Geografi T3 – Bab 6 Sumber Semula Jadi di Malaysia
• Geografi T3 – Bab 7 kegiatan Ekonomi di Malaysia
• Geografi T3 – Bab 8 Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar di Dunia

• Geografi T3 – Bab 9 Sumber Semula Jadi Utama dan Kerjasama Ekonomi di Dunia
• Geografi T3 – Bab 10 Sumber Hutan
• Geografi T3 – Bab 11 Kitar Semula
• Geografi T3 – Bab 12 Panduan Kerja Lapangan
• Geografi T3 – Rujukan

atau

• Buku Teks Digital Geografi KSSM Tingkatan 3 (Bab 1 – Bab 12) – Drive 1

• Buku Teks Digital Geografi KSSM Tingkatan 3 (Bab 1 – Bab 12) – Drive 2

p. 1

GeografiKURIKULUM STANDARD SEKOLAH MENENGAHBUKU TEKSPENULISAHMAD RIDZUAN BIN ABD RAHMANRAJINI GAURI MUTHUSAMYPAU ANAK UTEKEDITORNATASHA BINTI MAIDINNURUL AININ SOFIYA BINTI TERMIZIPEREKA BENTUKEZUL FARHAN BIN ELIASFAUZI BIN HASSIMILUSTRATORANIZASANI BINTI AHMADIMS BOOKS TRADING SDN. BHD.2018Tingkatan 3

p. 2

Penerbitan buku teks ini melibatkan kerjasama banyak pihak. Sekalung penghargaan dan terima kasih ditujukan kepada semua pihak yang terlibat:•Jawatankuasa Penambahbaikan Pruf Muka Surat, Bahagian Buku Teks, Kementerian Pendidikan Malaysia•Jawatankuasa Penyemakan Pembetulan Pruf Muka Surat, Bahagian Buku Teks,Kementerian Pendidikan Malaysia• Jawatankuasa Penyemakan Naskhah Sedia Kamera, Bahagian Buku Teks,Kementerian Pendidikan Malaysia•Pegawai-pegawai Bahagian Buku Teks dan Bahagian Pembangunan Kurikulum,Kementerian Pendidikan Malaysia•Jawatankuasa Peningkatan Mutu, IMS Books Trading Sdn. Bhd.•Institut Penyelidikan Perhutanan Malaysia (FRIM)•Jabatan Alam Sekitar•Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia•Jabatan Perhutanan Malaysia•Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara (PERHILITAN)•Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia (JUPEM)•Kementerian Tenaga, Teknologi Hijau dan Air (KeTTHA)•Tourism Malaysia•Semua pihak yang terlibat secara langsung atau tidak langsung dalam menjayakan penerbitan buku iniKPM2017 ISBN 978-967-0463-50-6Cetakan Pertama 2018© Kementerian Pendidikan MalaysiaHakCiptaTerpelihara.Mana-mana bahandalambukuinitidakdibenarkan diterbitkansemula, disimpan dalam cara yang bolehdipergunakanlagi,ataupun dipindahkandalamsebarangbentuk atau cara,baikdengancara elektronik, mekanik,p e n g g a m b a ra n s e m u l a mahupun dengan cara perakaman tanpa kebenaranterlebih dahuludaripada Ketua PengarahPelajaranMalaysia, KementerianPendidikanMalaysia.Perundingan tertakluk kepada perkiraan royalti atau honorarium.Diterbitkan untuk Kementerian Pendidikan Malaysia oleh:IMS BOOKS TRADING SDN. BHD.No. 4 & 4-01 Jalan Padi Emas,Bandar Baru Uda,81200 Johor Bahru,Johor Darul Takzim.Tel: 07-244 6644Faks: 07-244 6433E-mel: ims_trading@yahoo.comReka Letak dan Atur Huruf:IMS BOOKS TRADING SDN. BHD.Muka Taip Teks: Myriad Pro Saiz Muka Taip Teks: 11 poinDicetak oleh:MY BOOKPAL SDN. BHD.No. 22 - 25, Jalan Taming Jaya 10,Taman Taming Jaya, 43300 Balakong, Selangor Darul Ehsan.No. Siri Buku: 0072PenghargaanKEMENTERIANPENDIDIKANMALAYSIA

p. 3

KandunganPenghargaan Kandungan PendahuluanKEMAHIRAN GEOGRAFIJadual dan Graf2 – 19 1.1Ciri-ciri dan Kegunaan Jadual1.2Ciri-ciri dan Kegunaan Graf1.3Langkah-langkah Membina Jadual1.4Langkah-langkah Membina Graf Bar Mudah, Graf Garisan Mudahdan Graf Gabungan1.5Mentafsir Jadual, Graf Bar Mudah, Graf Garisan Mudah dan Graf GabunganImbas KembaliCabaran MindaCarta Pai20 – 28 2.1Ciri-ciri dan Kegunaan Carta Pai2.2Langkah-langkah Membina Carta Pai2.3Mentafsir Carta PaiImbas KembaliCabaran MindaGEOGRAFI FIZIKAL: Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan LiarPengaruh Persekitaran Fizikal terhadap Kepelbagaian Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar30 – 51 3.1Faktor-faktor Persekitaran Fizikal yang Mempengaruhi KepelbagaianTumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar3.2Faktor-faktor yang Mempengaruhi Kepelbagaian Tumbuh-tumbuhanSemula Jadi dan Hidupan LiarImbas KembaliCabaran MindaBAB1BAB2BAB3iiiii - vvi - viiiKandunganiii

p. 4

BAB8BAB6BAB7Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi di Malaysia52 – 75 4.1Jenis dan Taburan Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi di Malaysia4.2Faktor-faktor yang Mempengaruhi Tumbuh-tumbuhanSemula Jadi di Malaysia4.3Kepentingan Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi di Malaysia4.4Kesan Kegiatan Manusia terhadap Tumbuh-tumbuhan Semula Jadidi MalaysiaImbas KembaliCabaran MindaHidupan Liar di Malaysia76 – 96 5.1Hidupan Liar di Malaysia5.2Kepentingan Hidupan Liar di Malaysia5.3Kegiatan Manusia yang Mengancam Hidupan Liar di Malaysia5.4Usaha Pemeliharaan dan Pemuliharaan Hidupan Liar di MalaysiaImbas KembaliCabaran MindaGEOGRAFI MANUSIA: Sumber Semula Jadi dan Kegiatan EkonomiSumber Semula Jadi di Malaysia98 – 113 6.1Sumber Semula Jadi di Malaysia6.2Taburan Sumber Boleh Baharu dan Sumber Tidak Boleh Baharu di Malaysia6.3Kepentingan Sumber Semula Jadi dalam Pembangunan Ekonomidi MalaysiaImbas KembaliCabaran MindaKegiatan Ekonomi di Malaysia114 –132 7.1Jenis Kegiatan Ekonomi di Malaysia7.2Taburan Kegiatan Ekonomi Utama di Malaysia7.3Faktor-faktor yang Mempengaruhi Kegiatan Ekonomi di Malaysia7.4Kepentingan Kegiatan Ekonomi di MalaysiaImbas KembaliCabaran MindaGEOGRAFI KAWASAN: DuniaTumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar di Dunia134 – 147 8.1Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar di Dunia8.2Kepentingan Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar di DuniaImbas KembaliCabaran MindaBAB5BAB4Kandunganiv

p. 5

BAB10BAB11BAB12Sumber Semula Jadi Utama dan Kerjasama Ekonomi di Dunia148 – 162 9.1Taburan Sumber Semula Jadi Utama di Dunia9.2Krisis Sumber Semula Jadi di Dunia9.3Contoh Kerjasama Ekonomi Antarabangsa9.4Kepentingan Kerjasama Ekonomi AntarabangsaImbas KembaliCabaran MindaISU DAN PENGURUSAN ALAM SEKITARSumber Hutan164 – 177 10.1Sumber Hutan10.2Kepentingan Pengurusan Sumber Hutan di Malaysia10.3Usaha Pemeliharaan dan Pemuliharaan Sumber Hutan di Malaysia10.4Peranan Agensi dalam Pengurusan Hutan di MalaysiaImbas KembaliCabaran MindaKitar Semula178 – 188 11.1Elemen Kitar Semula11.2Kepentingan Amalan Kitar Semula11.3Amalan Kitar Semula di Malaysia11.4Amalan Kitar Semula di Negara-negara LainImbas Kembali Cabaran MindaKERJA LAPANGANPanduan Kerja Lapangan190 – 19912.1Memilih Isu atau Tajuk Kerja Lapangan12.2Menentukan Objektif Kerja Lapangan12.3Menentukan Kaedah Kerja Lapangan12.4Merekod, Mengumpul dan Menganalisis Data atau Maklumat12.5Merumus dan Membuat Pelaporan Tentang Kerja LapanganSenarai Rujukan 200BAB9Kandunganv

p. 6

PendahuluanElemen istimewaBuku teks Kurikulum Standard Sekolah Menengah (KSSM) Geografi Tingkatan 3 ini ditulis berdasarkan Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran Tingkatan 3 yang disediakan oleh Bahagian Pembangunan Kurikulum, Kementerian Pendidikan Malaysia. KSSM digubal bagi memenuhi keperluan hasrat yang terkandung di dalam Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (PPPM) 2013 – 2025. KSSM juga bertujuan menyediakan murid untuk menghadapi globalisasi berasaskan pembelajaran abad ke-21. Buku teks ini dilengkapkan dengan elemen-elemen istimewa seperti Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT), Pembelajaran Abad Ke-21 (PAK-21), QR Code dan AR sebagai nilai tambah dalam menarik minat murid untuk mendekati ilmu geografi dan menerapkannya dalam kehidupan seharian.INDUKSI BABMenghuraikan pengenalan umum tentang kandungan yang akan dipelajari dalam bab berkenaanSEPINTAS LALUMemberikan pendedahan awal secara inkuiri tentang tajuk-tajuk yang akan dipelajari dalam setiap babAPAKAH YANG AKAN ANDA PELAJARI?Menyenaraikan standard pembelajaran yang akan dicapai oleh murid dalam setiap bab1Jenis kegiatan ekonomi di MalaysiaSektor primerSektor sekunderSektor tertier4Kepentingan kegiatan ekonomi di Malaysia3Faktor-faktor yang mempengaruhi kegiatan ekonomi di MalaysiaBentuk muka bumiTanihIklimSaliranBahan mentah2Taburan kegiatan ekonomi di MalaysiaSepintas laluKemajuan ekonomi negaraPeningkataninfrastrukturProses pembandaranPengurangan importPeningkatan taraf hidupMewujudkan peluangpekerjaanFizikalManusiaTeknologiPasaranModalBuruhInfrastrukturDasar kerajaan(Sumber: Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)115LautChina SelatanSelat MelakaLaut SuluLautSulawesiU100°T 105°T 110°T 115°T5°UGetahKelapa sawitNanasSayur-sayuranLada hitamPETUNJUKsKudatSandakanKota KinabaluLahadDatuTawauTenomTuaranPaparKundasangKapitSri AmanMiriBintuluKuchingSibuKota BharuKuala BerangIpohCameronHighlandsKulimAlor SetarKualaKraiKluangSegamatKualaInduksi BabSelangorMalaysia telah mengalami beberapa fasa perubahan struktur ekonomi sejak merdeka. Kegiatan ekonomi memberi kesan terhadap pertumbuhan dan penguncupan ekonomi negara serta kehidupan rakyat. Tahukah anda jenis kegiatan ekonomi yang terdapat di Malaysia? Bagaimanakah bentuk taburan kegiatan ekonomi utama? Apakah faktor yang mempengaruhi kegiatan ekonomi? Bolehkah anda jelaskan kepentingannya terhadap pembangunan negara?Kegiatan Ekonomi di MalaysiaApakah yang akan anda pelajari?InfoBAB73Menjelaskan jenis kegiatan ekonomi primer, sekunder dan tertier di Malaysia3Menjelaskan dengan contoh taburan kegiatan ekonomi utama di Malaysia3Menghuraikan faktor yang mempengaruhi kegiatan ekonomi di Malaysia3Membahaskan kepentingan kegiatan ekonomidi MalaysiaKuala Lumpur adalah antara 10 bandar terbaik di dunia dari aspek pertumbuhan pelancongan oleh World Travel and Tourism Council (WTTC) pada tahun 2016.(Sumber: Laporan Tahunan Program Transformasi Negara, 2017)CONTOHBab 7114Pendahuluanvi

p. 7

InfoButik 3R yang terdapat di Presint 9, Putrajaya berperanan mengutip baju terpakai untuk dikitar semula. Baju-baju tersebut akan dijual dan hasilnya disalurkan kepada rumah anak yatim dan mereka yang memerlukan.GlosariSisa bakiSisa dapur, makanan, bahan-bahan kotor, lampin pakai buangSisa pukal:Sisa perabot, sisa barangan elektrik yang besarSisa kebunRanting, pelepah, batang pokok, daun, bungaSisa kitar semula:Kertas, plastik, botol, kaca, sisa pukal, sisa kebunPulau Pinang ialah negeri pertama yang melaksanakan kempen ini, iaitu pada 6 Julai 2009Premis perniagaan yang terlibat akan mengenakan bayaran RM0.20 kepada pelanggan yang ingin memerlukan beg plastikBeg mesra alam, beg kertas dan plastik biodegradasi adalah antara alternatif yang digunakan untuk menggantikan beg plastikPengasingan sisa pepejal di rumahDijalankan secara berperingkat bermula pada 1 September 2015Berdasarkan peraturan di bawah Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007 (Akta 672)Sisa pepejal diasingkan mengikut kategori seperti sisa kitar semula, sisa baki dan sisapukalatau sisakebunKutipan sisa kitar semula dan sisa pukal dilakukan sekali semingguKutipan bagi sisa baki dilakukandua kali semingguSumber:Pusat Kitar Semula Komuniti Presint 9 Putrajaya, 2017)Latih DiriB1.Nyatakan tiga aktiviti kitar semula yang terdapat dalam setiap elemen 3R.2. Terangkan satu amalan kitar semula yang boleh anda jalankan di kawasan sekolah.Hari Tanpa Beg PlastikPengasingan Sisa di PuncaBab 11182Latih DiriD1.Huraikan kesan-kesan yang akan berlaku sekiranya Penilaian Impak Alam Sekitar (EIA) tidak dibuat dalam melaksanakan projek pembangunan.2. Bagaimanakah anda sebagai seorang murid dapat membantu untuk memelihara dan memulihara hidupan liar?Aktiviti 5.1Tajuk: Hidupan liar di MalaysiaObjektif: Menghasilkan buku pop-up mengenai hidupan liar di Malaysia.Alatan: Alat tulis, bahan yang bersesuaianLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Setiap kumpulan perlu menghasilkan satu buku pop-up mengenai hidupan liar di Malaysia.3.Masa yang diperuntukkan untuk menghasilkan buku pop-up ini adalah selama seminggu.4.Setiap kumpulan perlu mempersembah dan mempamerkan hasil kerja tersebut di hadapan kelas.Hutan simpan merupakan kawasan hutan yang diwartakan untuk tujuan perhutanan dan ditadbir oleh Jabatan Perhutanan Negeri. Pokok di kawasan hutan ini tidak boleh ditebang kerana dilindungi oleh undang-undang di bawah Akta Perhutanan Negara 1984 (Akta 313).Pewartaan Hutan SimpanHutan Simpan Sungai Menyala Hutan Simpan Kekal UKM (Negeri Sembilan)(Selangor)Hutan Simpan Bukit Nanas (Kuala Lumpur)PAK–21: Buku Pop-upBab 593ImbasKembaliKuiz Kendiri 7KuizKENDIRILayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Human Factors that Affect Agriculturehttp:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video7.mp4PortalGeografiSektor primerSektor sekunderSektor tertierPertanianPerindustrianPelanconganPeningkatan taraf hidup•Kemajuan ekonomi negara•Mewujudkan peluang pekerjaanPemindahan teknologiPeningkatan infrastrukturProses pembandaranPengurangan importFaktor fizikal- Bentuk muka bumi- Tanih- Iklim- Saliran- Bahan mentahFaktor manusia- Dasar kerajaan- Infrastruktur- Teknologi- Modal- Pasaran- BuruhJenis kegiatan ekonomidi MalaysiaTaburan kegiatan ekonomidi MalaysiaFaktor-faktoryang mempengaruhi kegiatan ekonomi di MalaysiaKepentingan kegiatan ekonomidi MalaysiaKegiatan Ekonomi di MalaysiaBab 7131INFOMemaparkan maklumat tambahan berkaitan topik yang dipelajariGLOSARIMenerangkan maksud yang lebih jelas dan tepat berkaitan sesuatu perkataanLATIH DIRIMemuatkan soalan untuk menguji pemahaman murid pada sesuatu subtopikIMBAS KEMBALIMengingat kembali topik yang telah dipelajariCABARAN MINDAMemuatkan soalan untuk menguji pemahaman murid pada akhir setiap babLatih DiriAImbasKembaliCabaranMindaPAK–21InfoGlosariKEMAHIRAN BERFIKIRARAS TINGGI (KBAT)Memuatkan soalan yang mencabar daya fikir ke arah Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT)CabaranCabaranSumatifMinda1.Tandakan ( ✔ ) pada sumber tenaga utama di dunia.(a) Kosmetik(b) Hutan(c) Perabot(d) Geoterma(e) Minyak kelapa sawit(f) Ombak(g) Arang batu(h) Getah2.Peta 1 menunjukkan taburan beberapa sumber tenaga utama yang terdapat di dunia.UPLautanLautanArtikSAKTIVITIMemuatkan aktiviti yang memerlukan murid membuat sesuatu projek, simulasi, folio atau forumAktiviti 1.1Kawasan Gurun PanasPETUNJUKAtacamaGarisan JadiGurunBesarAustraliaGurunKalahariLautanSelatan23½°SPasifikHindiKodokCiri hidupan liar Kebanyakan hidupan liar di kawasan ini adalahjenis nokturnal Hidupan liar di Gurun Panas menjimatkan tenaga dan air di dalam badan dengan berteduh di bawah pokok atau bersembunyi di dalam lubang danhanya bergerak aktif pada waktu malam untuk mencari makanan Contoh hidupan liar yang hidup di kawasan ini ialah unta, kala jengking, tikus jerboa, cicak hutan, biawak pasir, musang fennec, addax antelope dan rusa gazelleGlosariXerofit:Tumbuhan yang dapat hidup atau tumbuh di persekitaran yang keringNokturnal: Hidupan yang aktif pada waktu malam(Sumber: Diubah suai daripada Atlas & Resos Geografi KBSM Tingkatan 1,2005)Rumput espartoKaktusBab 8137Latih DiriD1.Huraikan kesan-kesan yang akan berlaku sekiranya Penilaian Impak Alam Sekitar (EIA) tidak dibuat dalam melaksanakan projek pembangunan.2. Bagaimanakah anda sebagai seorang murid dapat membantu untuk memelihara dan memulihara hidupan liar?Aktiviti 5.1Tajuk: Hidupan liar di MalaysiaObjektif: Menghasilkan buku pop-up mengenai hidupan liar di Malaysia.Alatan: Alat tulis, bahan yang bersesuaianLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Setiap kumpulan perlu menghasilkan satu buku pop-up mengenai hidupan liar di Malaysia.3.Masa yang diperuntukkan untuk menghasilkan buku pop-up ini adalah selama seminggu.4.Setiap kumpulan perlu mempersembah dan mempamerkan hasil kerja tersebut di hadapan kelas.Hutan simpan merupakan kawasan hutan yang diwartakan untuk tujuan perhutanan dan ditadbir oleh Jabatan Perhutanan Negeri. Pokok di kawasan hutan ini tidak boleh ditebang kerana dilindungi oleh undang-undang di bawah Akta Perhutanan Negara 1984 (Akta 313).Pewartaan Hutan SimpanHutan Simpan Sungai Menyala (Negeri Sembilan)Hutan Simpan Kekal UKM (Selangor)Hutan Simpan Bukit Nanas (Kuala Lumpur)PAK–21: Buku Pop-upBab 593 PEMBELAJARAN ABAD KE-21 Kemahiran berfikir secara kreatif dan kritis dalam menyelesaikan masalah Kemahiran kolaboratif dan komunikasi Kemahiran interpersonal,nilai etika dan arah kendiriImbasKembaliPtl•Sektor primer•Sektor sekunder•Sektor tertierPertanianPerindustrianPelancongan•Peningkatan taraf hidup•Kemajuan ekonomi negara•Mewujudkan peluang pekerjaan•Pemindahan teknologi•Peningkatan infrastruktur•Proses pembandaranPengurangan import•Faktor fizikal- Bentuk muka bumi- Tanih- Iklim- Saliran- Bahan mentah•Faktor manusia- Dasar kerajaan- Infrastruktur- Teknologi- Modal- Pasaran- BuruhJenis kegiatan ekonomidi MalaysiaTaburan kegiatan ekonomidi MalaysiaFaktor-faktoryang mempengaruhi kegiatan ekonomi di MalaysiaKepentingan kegiatan ekonomidi MalaysiaKegiatan Ekonomi di MalaysiaInfoButik 3R yang terdapat di Presint 9, Putrajaya berperanan mengutip baju terpakai untuk dikitar semula. Baju-baju tersebut akan dijual dan hasilnya disalurkan kepada rumah anak yatim dan mereka yang memerlukan.GlosariSisa baki: Sisa dapur, makanan, bahan-bahan kotor, lampin pakai buangSisa pukal:Sisa perabot, sisa barangan elektrik yang besarSisa kebunRanting, pelepah, batang pokok, daun, bungaSisa kitar semula:Kertas, plastik, botol, kaca, sisa pukal, sisa kebunDijalankan secara berperingkat bermula pada 1 September 2015Berdasarkan peraturan di bawah Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007 (Akta 672)Sisa pepejal diasingkan mengikut kategori seperti sisa kitar semula, sisa baki dan sisapukalatau sisakebunKutipan sisa kitar semula dan sisa pukal dilakukan sekali semingguKutipan bagi sisa baki dilakukandua kali seminggu(Sumber:Pusat Kitar Semula Komuniti Presint 9 Putrajaya, 2017)Latih DiriB1.Nyatakan tiga aktiviti kitar semula yang terdapat dalam setiap elemen 3R.2. Terangkan satu amalan kitar semula yang boleh anda jalankan di kawasan sekolah.Bab 11182Pendahuluanvii

p. 8

Muat turun aplikasi AR Geog Tg3 dengan mengimbas QR Code di bawah untuk melihat animasi tiga dimensiCara-cara untuk mengimbas animasi tiga dimensi:ImbasGambarARPORTAL GEOGRAFIImbas QR Code ini dengan peranti mudah alih pintar anda untuk mendapatkan video dan info tambahan yang dimuatkan di dalam pelayan (server)PETUNJUKMaklumat tambahan dalam bentuk nota, rajah, gambar dan petaVideo yang berkaitan dengan sesuatu bab atau suptopikKUIZ KENDIRIMemuatkan soalan tambahan untuk menguji pemahaman murid pada akhir bab tertentu.PortalGeografiKuizKENDIRIAR Geog Tg 3Layari laman web yang berikut untuk merujuk jawapan Latih Diri dan Cabaran Minda :http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Jawapan.pdfJawapanPemeliharaan dan pemuliharaan hidupan liar adalah penting untuk memastikan hidupan liar di negara ini tidak pupus dan dapat dikekalkan untuk generasi akan datang. Antara usaha yang dijalankan untuk melindungi hidupan liar adalah dengan menguatkuasakanundang-undang, menjalankan kempen kesedaran, mewujudkan pusat konservasi dan taman negara, menjalankan penyelidikan dan pembangunan atau Research and Developement(R&D), membuat penilaian impak alam sekitar atau Environmental Impact Assessment (EIA), memberi pendidikan alam sekitar dan mewartakan hutan simpan.Undang-undangLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat lanjut tentang taman laut: http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota4.htmlPortalGeografiGlosariTaman lautKawasan perlindungan bagi ekosistem marin, terutamanya terumbu karang, flora serta faunaPemeliharaan Usaha mengekalkan keadaan asal sumber alam semula jadi daripada musnahPemuliharaan Usaha memulihkan dan memelihara sumber alam semula jadi dengan bijak dan sistematik supaya dapat dinikmati oleh generasi akan datangUsaha Pemeliharaan dan Pemuliharaan Hidupan Liar di Malaysia5.4Akta Pemuliharaan Hidupan Liar 2010 Mengeluarkan lesen untuk permohonanmemburu haiwan Pengisytiharan rizab hidupan liar dan kawasan perlindungan hidupan liarAkta Perhutanan Negara 1984 Peruntukan mengenai pentadbiran, pengurusan, pemuliharaan hutan dan pembangunan hutan di Malaysia Mewujudkan hutan simpanan kekal Larangan mengambil hasil hutan daripada kawasan hutan simpanan kekalAkta Kualiti Alam Sekeliling 1974, pindaan 1985 Mewartakan kawasan yang kaya dengan sumber sebagai kawasan pemeliharaan seperti taman negara dan taman laut Hukuman denda dan penjara kepada pesalah yang merosakkan dan mencemarkan sumber alam Jabatan Alam Sekitar (JAS) akan memantau perkara yang berkaitan dengan air dan kualiti udara, sisa industri, paras kebisingan dan penilaian impak alam sekitarBab 5864. Huraikan kaedah-kaedah memperoleh dan mengumpulkan data.5. Jadual 1 menunjukkan hobi murid Tingkatan 3 Mawar di SMK Jalan Sembilan pada tahun 2017. HobiBilangan murid (orang)Mengumpul setemMembaca6Mendengar muzik12Melukis5Bersukan2Jumlah429Berdasarkan Jadual 1, bina sebuah graf bar mudah yang sesuai.6. Jadual 2 menunjukkan hasil jualan bulanan sayur-sayuran di Kedai Sri pada tahun 2017. Jadual 2: Hasil jualan bulanan sayur-sayuran di Kedai Sri pada tahun 2017BulanJMAMJJOSONDJualan (RM)Berdasarkan data dalam Jadual 2, lukiskan graf yang sesuai untuk menunjukkan hasil jualan 500560400200300450100200300350240200bulanan sayur-sayuran di Kedai Sri. Kemudian, jawab soalan-soalan yang berikut.(a)Jumlah hasil jualan sayur-sayuran di Kedai Sri dalam setahun ialah ___.(b) Hasil sayur-sayuran dijual paling banyak pada bulan _________. (c) Jika dibandingkan dengan bulan Februari, hasil jualan sayur pada bulan Mei menurun sebanyak RM __.(d) Hasil jualan pada bulan Januari, Mei dan Disember ialah _______________7. Jadual 3 menunjukkan jumlah hujan dan min suhu bulanan di Kuching, Sarawak pada tahun 2017.Jadual 3: Jumlah hujan dan min suhu bulanan di Kuching, Sarawak pada tahun 2017BulanJFMAMJOSONDSuhu (ºC)2626.126.727.327.827.527.327.227.127.126.926.4Hujan (mm)669519336277245200194229259317345505Berdasarkan data yang diberikan di bawah, jawab soalan-soalan yang berikut.(a)Apakah fungsi graf gabungan?(b) Bina dan tafsirkan graf gabungan tersebut.Kuiz Kendiri 1KuizKENDIRI(Sumber: Climate-data.org, 2017)Sumber:Soal selidik)(Sumber:Soal selidik)Jadual 1: Hobi murid Tingkatan 3 Mawar di SMK Jalan Sembilan pada tahun 2017 Bab 119ImbasGambarARJAWAPANLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat lanjut tentang taman laut: http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota4.htmlPortalGeografiGlosariTaman laut: Kawasan perlindungan bagi ekosistem marin, terutamanya terumbu karang, flora serta faunaPemeliharaan: Usaha mengekalkan keadaan asal sumber alam semula jadi daripada musnahPemuliharaan: Usaha memulihkan dan memelihara sumber alam semula jadi dengan bijak dan sistematik supaya dapat dinikmati oleh generasi akan datangAkta Pemuliharaan Hidupan Liar 2010 Mengeluarkan lesen untuk permohonanmemburu haiwan Pengisytiharan rizab hidupan liar dan kawasan perlindungan hidupan liarAkta Perhutanan Negara 1984 Peruntukan mengenai pentadbiran, pengurusan, pemuliharaan hutan dan pembangunan hutan di Malaysia Mewujudkan hutan simpanan kekal Larangan mengambil hasil hutan daripada kawasan hutan simpanan kekal Jabatan Alam Sekitar (JAS) akan memantau perkara yang berkaitan dengan air dan kualiti udara, sisa industri, paras kebisingan dan penilaian impak alam sekitarBab 586Pendahuluanviii

p. 9

Jadual dan Graf Carta PaiKemahiran GeografiKemahiran Geografi dalam bahagian ini merangkumi kemahiran membina jadual, graf bar mudah, graf garisan mudah, graf gabungan dan carta pai. Bahagian ini membolehkan murid membuat tafsiran jadual, graf dan carta pai secara tersusun dan terperinci.

p. 10

1Induksi BabJadual dan Graf3 Menerangkan ciri-ciri dan kegunaan jadual serta graf3 Menjelaskan dengan contoh graf bar mudah, graf garisan mudah dan graf gabungan3 Membina jadual berdasarkan maklumat yang diperoleh3 Membina graf bar mudah, graf garisan mudah dan graf gabungan berdasarkan jadual3 Mentafsirkan jadual, graf bar mudah, graf garisan mudah dan graf gabunganApakah yang akan anda pelajari?BABInfoData dan maklumat yang disusun dalam bentuk jadual dan graf akan lebih mudah difahami. Tahukah anda ciri-ciri dan kegunaan jadual serta graf? Apakah perbezaan antara graf bar mudah, graf garisan mudah dan graf gabungan? Bagaimanakah cara untuk membina sesebuah graf berdasarkan jadual? Apakah yang perlu ditafsirkan dalam sesebuah jadual dan graf?Murid boleh melukis graf berdasarkan jadual yang tertentu. Jadual tersebut pula hanya boleh diambil daripada data yang dikumpulkan melalui pelbagai kaedah.Bab 12

p. 11

Sepintas lalu1Jadual dan Graf2Graf Bar Mudah, Graf Garisan Mudah dan Graf Gabungan3Perhatikan tajukPerhatikan maklumat di dalam jadual dan paksi menegak serta paksi mendatarKenal pasti nilai maksimumdan nilai minimumHuraikan aliran perubahanHuraikan isi tersirat berdasarkan dataBuatkan rumusan secara keseluruhanJadualMerupakan cara untuk mempersembahkan sesuatu data atau maklumat secara lebih tersusunGrafMerupakan rajah yang terdiri daripada bar atau garisan untuk menunjukkan pertalian antara komponen-komponen yang dikajiMentafsir Jadual, Graf Bar Mudah, Graf Garisan Mudah dan Graf GabunganCara muriddatangSkala: 1 cm mewakili 1 orangke sekolahBilangan murid(orang)121110987654321Cara Murid Tingkatan 3 Mutiara Datangke Sekolah pada Tahun 2016PETUNJUKBasikalMotosikalBasKeretaJalan kaki14 00013 00012 00011 00010 0009 0008 0007 000 6 0005 0004 0003 0002 0001 0000Orang (’000)Guna Tenaga dalam Sektor Ekonomi di Malaysiadari Tahun 2010 hingga 2014Tahun2010 2011 2012 2013 2014Skala: 1 cm mewakili 1 000 000 orang302520151050Hujan (mm)Jumlah Hujan dan Min Suhu Bulanandi Bandaraya Kuala Lumpur pada Tahun 2017Suhu (°C)J F M A M J J O S O N DBulan3002752502252001751501251007550250Bab 13

p. 12

Sukan kegemaranBilangan murid (orang)Badminton10Ping pong7Bola keranjang6Bola sepak12Sepak takraw5Jumlah40TahunBulanJumlah (mm)JFMAMJJOSOND2016117.0189.010.6234.0239.283.092.257.648.425.2193.2175.81465.2Jadual 1.2Sukan kegemaran murid lelaki Tingkatan 3 Alfa pada tahun 2016Jadual 1.1Jumlah hujan bulanan di Kuala Pilah, Negeri Sembilan pada tahun 2016(Sumber:Jabatan Meteorologi Malaysia, 2016)(Sumber:Soal selidik)1.1Ciri-ciri dan Kegunaan JadualJadual merupakan cara untuk mempersembahkan sesuatu data dan maklumat lebih tersusun. Data dan maklumat yang dipersembahkan dalam bentuk jadual lebih mudah dibaca, difahami dan ditafsir.Mempunyai tajuk, data dan maklumat serta sumber yang bersesuaianData dan maklumat dalam jadual digunakan untuk menghasilkan graf mengikut kesesuaianDigunakan untuk melihat perubahan dan pertalian antara dua set maklumatPengkelasan maklumat dalam jadual adalah lebih tersusun dan mudah menarik perhatian orang yang melihatContoh: Jadual 1Contoh: Jadual 2Ciri-cirijadualKegunaan jadualBab 14

p. 13

InfoPersembahan grafik sangat penting dalam laporan hasil dapatan kajian. Terdapat markah yang banyak diperuntukkan untuk persembahan grafik. Graf juga merupakan salah satu bahan grafik.Latih DiriAApakah kepentingan menyusun data dalam bentuk jadual?Terdapat beberapa kaedah boleh digunakan untuk mengumpul maklumat. Antaranya termasuklah kaedah pemerhatian, temu bual, banci, soal selidik dan rujukan kepustakaan.Kaedah pemerhatianKaedah pemerhatian adalah kaedah pengumpulan maklumat yang paling mudah dan cepat dilakukan. Maklumat yang hendak dikumpulkan dapat diperoleh melalui pemerhatian dan mencatat perkara-perkara yang berkaitan dengan maklumat yang hendak dikumpulkan.Kaedah temu bualKaedah temu bual adalah kaedah pengumpulan maklumat secara lisan melalui perjumpaan atau soal jawab dengan seseorang. Kaedah ini sesuai untuk mengumpul data atau maklumat yang berkait dengan berita, pendapat atau nasihat. BanciBanci adalah kaedah pengumpulan maklumat yang berkaitan dengan sesuatu jumlah yang dihitung. Jabatan Perangkaan Malaysia kebiasaannya menggunakan kaedah ini untuk menghitung jumlah penduduk Malaysia berdasarkan perkara-perkara seperti umur, pekerjaan, pendapatan, bangsa dan jantina.Soal selidikKaedah pengumpulan maklumat melalui soal selidik dilakukan dengan mengedarkan borang soal selidik kepada orang ramai. Borang yang telah diisi perlu dikumpulkan semula. Contoh borang soal selidik adalah seperti yang berikut:Rujukan kepustakaanKaedah rujukan kepustakaan adalah kaedah pengumpulan maklumat yang dilakukan dengan merujuk bahan-bahan yang sudah diterbitkan seperti buku, majalah, risalah, keratan akhbar, laman web atau cakera padat.Kaedah Pengumpulan MaklumatBorang soal selidik tentang cara murid datang ke sekolahNama murid: ……………………………………………………………………………….. Cara datang ke sekolah: Tanda (\/) pada ruangan yang disediakan.Basikal Motosikal BasKereta Jalan kakiBab 15

p. 14

Cara muriddatangSkala: 1 cm mewakili 1 orangke sekolahBilangan murid(orang)121110987654321Cara Murid Tingkatan 3 Mutiara Datangke Sekolah pada Tahun 2016PETUNJUKBasikalMotosikalBasKeretaJalan kaki1.2Ciri-Ciri dan Kegunaan GrafPetunjukBarPaksi menegak menunjukkan bilangan muridInfoMurid boleh menulis cara datang ke sekolah pada paksi mendatar jika tidak terdapat petunjuk. Jika murid telah membuat petunjuk, ikuti langkah seperti dalam graf bar mudah yang diplotkan dalamkertas graf di atas. Selain itu, murid tidak perlu memplot graf mengikut susunan.(Sumber:Lembaga Peperiksaan Malaysia, 2015)Graf digunakan untuk mempersembahkan data yang boleh dikira seperti orang, kereta, rumah dan lain-lainGraf juga digunakan untuk menunjukkan perbezaan antara komponen yang dikajiCiri-ciriKegunaanPaksi mendatar menunjukkancara murid datangke sekolahTajukData boleh dipersembahkan dalam pelbagai bentuk graf, antaranya ialah graf bar mudah, graf garisan mudah dan graf gabungan.Graf Bar MudahGraf terdiri daripada paksi menegak, paksi mendatar, tajuk dan petunjukBar-bar dilukis secara menegak atau mendatarKetinggian bar mewakili kuantiti sesuatu komponenBab 16

p. 15

Graf Garisan MudahInfoGraf garisan mudah tidak memerlukan petunjuk kerana graf ini hanya mempunyai satu garisan yang menunjukkan tinggi atau rendah nilai sesuatu komponen. Graf dilukis secara garisan yang panjangGarisan yang curam menggambarkan perubahan yang besar manakala garisan yang landai menggambarkan perubahan yang kecilJika garisan mendatar bermakna tiada perubahan yang berlaku pada nilai yang berkenaan dalam tempoh masa tertentu Graf menggunakan garisan untuk menunjukkan sesuatu perkara yang mengalami perubahan jumlah atau nilai yang berterusanData yang dipersembahkan menggunakan graf garisan ialah maklumat min suhu bulanan, perubahan penduduk, jualan barang atau produk, pengeluaran hasil tanaman dan lain-lainCiri-ciriKegunaan14 00013 00012 00011 00010 0009 0008 0007 000 6 0005 0004 0003 0002 0001 0000Orang (’000)Guna Tenaga dalam Sektor Ekonomi di Malaysiadari Tahun 2010 hingga 2014Tahun2010 2011 2012 2013 2014Skala: 1 cm mewakili 1 000 000 orangPaksi menegak menunjukkan guna tenaga dalam sektor ekonomiTajukPaksi mendatar menunjukkan tahun(Sumber:Jabatan Perangkaan Malaysia, 2014)Bab 17

p. 16

Graf Gabungan302520151050Hujan (mm)Jumlah Hujan dan Min Suhu Bulanandi Bandaraya Kuala Lumpur pada Tahun 2017Suhu (°C)J F M A M J J O S O N DBulan3002752502252001751501251007550250Latih DiriB1.Nyatakan dua ciri graf garisan mudah.2. Nyatakan dua ciri graf gabungan.3. Bezakan ciri-ciri dan kegunaan antara graf bar mudah dengan graf gabungan. Merupakan gabungan graf bar mudah dan graf garisanMenunjukkan dua maklumat yang berlainan dalam satu graf Menunjukkan perubahan atau perbezaan antara dua perkara yang saling berkaitanSesuai digunakan untuk data dan maklumat seperti:- Suhu dan hujan- Harga jualan dan pengeluaranCiri-ciriKegunaanPaksi menegak menunjukkan jumlah hujanPaksi menegak menunjukkan suhuTajuk(Sumber: Climate-data.org, 2017)Paksi mendatar menunjukkan bulanBab 18

p. 17

Data dan maklumat yang diperoleh harus disusun dalam bentuk jadual supaya mudah dibaca, difahami dan ditafsir.Bina jadual kekerapan.Ringkaskan jadual dalam bentuk yang lebih mudah.BilNamaCara datangke sekolahBilNamaCara datangke sekolah1AimanJalan kaki16Nikash SinghMotosikal2AriffKereta17NormalaKereta3BalamuruganJalan kaki18RabiatulBas4Bong SereneBasikal19SitiBasikal5Chee SengJalan kaki20ShantiniJalan kaki6Chew Jia QianBas21TeressaJalan kaki7FeliciaBasikal22Tay Yee KangBas8Gurdev KaurKereta23UmmarJalan kaki9JaydenBas24VaneesaJalan kaki10Lau Kian PingJalan kaki25VelurajanKereta11Leong JeliBas26Wan AmiraJalan kaki12MuhammadMotosikal27WivianBasikal13MuthusamyJalan kaki28Xiao XuanJalan kaki14NatasyaKereta29YuweshaBas15Neetu SinghBas30ZahidJalan kakiJadual 1.3Cara murid Tingkatan 3 Mutiara datang ke SMK Orkid pada tahun 2017Cara datang ke sekolahBilangan murid (orang)Bas7Basikal4Jalan kaki12Kereta5Motosikal2Jumlah30Jadual 1.5Cara murid Tingkatan 3 Mutiara datang ke SMK Orkid pada tahun 2017Jadual 1.4Cara murid Tingkatan 3 Mutiara datangke SMK Orkid pada tahun 2017Cara datang ke sekolahKekerapanBilangan murid (orang)Basllll ll7Basikalllll4Jalan kakillll llll ll12Keretallll5Motosikall l2Latih DiriCNyatakan tiga langkah untuk membina jadual berdasarkan maklumat yang diperoleh.1231.3Langkah-langkah Membina Jadual(Sumber:Soal selidik)Bab 19

p. 18

Membina Graf Bar Mudah berdasarkan Jadual 1.5Langkah-langkah Membina Graf Bar Mudah, Graf Garisan Mudah dan Graf Gabungan1.4Langkah 1 Lukiskan paksi mendatar dan paksi menegak di atas kertas graf. Paksi menegak menunjukkan bilangan murid. Manakala paksi mendatar menunjukkan cara murid datang ke sekolah. Pilih skala yang sesuai untuk menunjukkan bilangan murid mengikut cara mereka datang ke sekolah. Tandakan skala pada paksi menegak. Skala menegak: 1 cm mewakili seorang murid.Langkah 2 Lukiskan bar-bar mengikut cara murid datang ke sekolah. Satu bar menunjukkan satu cara kedatangan murid ke sekolah. Tinggi bar menunjukkan bilangan murid.Langkah 3 Lorek atau warnakan setiap bar. Gunakan lorekan atau warna yang berlainan. Labelkan paksi mendatar, paksi menegak, skala graf bar dan tajuk. Sediakan petunjuk bagi setiap bar.*Tidak terdapat satu cara yang khusus untuk menghasilkan graf bar mudah. Walau bagaimanapun, langkah-langkahdi atas boleh dijadikan sebagai rujukan.Langkah membina graf bar mudahCara datang ke sekolahBilangan murid (orang)Bas7Basikal4Jalan kaki12Kereta5Motosikal2Jumlah30Jadual 1.5Cara murid Tingkatan 3 Mutiara datang ke SMK Orkid pada tahun 2017Bab 110

p. 19

Membina Graf Garisan Mudah berdasarkan Jadual 1.6Langkah membina graf garisan mudahJadual 1.6Guna tenaga dalam sektor ekonomi di Malaysia dari tahun 2010 hingga 2014Langkah 1 Lukiskan paksi mendatar dan paksi menegakdi atas kertas graf. Paksi mendatar mewakili tahun. Paksi menegak mewakili jumlah guna tenaga. Pilih skala yang sesuai. Skala menegak: 1 cm mewakili 1 000 000 orang.Langkah 2 Tandakan titik di atas kertas graf untuk menunjukkan guna tenaga dalam sektor ekonomi di Malaysia dari tahun 2010 hingga 2014.Langkah 3 Sambungkan semua titik yang ditandakan itu dengan satu garisan. Labelkan paksi menegak dan paksi mendatar. Berikan tajuk yang sesuai pada graf.*Tidak terdapat satu cara yang khusus untuk menghasilkan graf garisan mudah. Walau bagaimanapun, langkah-langkah di atas bolehdijadikan sebagai rujukan.TahunOrang (‘000)201011 900201112 284201212 723201313 210201413 576(Sumber:Jabatan Perangkaan Malaysia, 2014)GlosariGuna tenaga:Penggunaan tenaga manusia dalam kegiatan dan perkembangan ekonomiBab 111

p. 20

BulanJFMAMJJOSONDMin suhu (°C)26.527.227.527.727.727.42727.426.826.926.726.5Hujan (mm)166158238277221136129160196276286243Membina Graf Gabungan berdasarkan Jadual 1.7Langkah 1 Lukiskan paksi menegak dan paksi mendatar di atas kertas graf. Paksi menegak di sebelah kiri mewakili jumlah hujan bulanan. Paksi menegak di sebelah kanan mewakili suhu bulanan. Paksi mendatar pula mewakili bulan Januari hingga Disember.Langkah 2 Kenal pasti nilai maksimum dan nilai minimum bagi hujan dan suhu. Pilih skala yang bersesuaian bagi kedua-dua jenis maklumat. Tandakan skala untuk taburan hujan pada paksi menegak di sebelah kiri dan tandakan skala untuk min suhu pada paksimenegak di sebelah kanan. Contoh skala:Skala hujan: 1 cm mewakili 25 mmSkala suhu: 1 cm mewakili 5°C*Tidak terdapat satu cara yang khusus untuk menghasilkan graf gabungan. Walau bagaimanapun, langkah-langkah di atas boleh dijadikan sebagai rujukan.Langkah membina graf gabunganJadual 1.7Jumlah hujan dan min suhu bulanan di Bandaraya Kuala Lumpur pada tahun 2017(Sumber: Climate-data.org, 2017)Bab 112

p. 21

Langkah 3 Lukiskan bar jumlah hujan bagi setiap bulan. Plot nilai suhu pada bahagian tengah bar bagi setiap bulan dan sambungkantitik-titik tersebut.Langkah 4 Lengkapkan graf dengan tajuk dan label.Latih DiriD1.Senaraikan empat data yang sesuai dipersembahkan dalam bentuk graf bar mudah.2. Senaraikan tiga langkah membina graf bar mudah.3.Senaraikan empat langkah membina graf gabungan.Aktiviti 1.1Tajuk: Membina persembahan grafik yang menunjukkan penglibatan murid dalam unit beruniform di sekolahObjektif:Mengaplikasikan kemahiran mengumpul data dan menyampaikan maklumat dalam bentuk grafikAlatan:Alat tulis, komputer atau tabletLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Setiap kumpulan perlu pergi ke kelas lain untuk mengumpul data tentang penglibatan murid dalam unit beruniform di sekolah.3.Bina jadual dan grafik yang sesuai dengan menggunakan komputer atau tablet.4.Cetak grafik yang telah siap dibina.5.Bentangkan hasil kerja setiap kumpulan dalam bentuk multimedia.PAK–21: PersembahanBab 113

p. 22

Mentafsir Jadual, Graf Bar Mudah, Graf Garisan Mudah dan Graf Gabungan1.5Tafsiran perlu dibuat untuk memahami data dalam jadual, graf bar mudah, graf garisan mudah dan graf gabungan. Tafsiran graf dapat membantu untuk mengembangkan data secara terperinci.Langkah-langkah untuk mentafsir jadual, graf bar mudah, graf garisan mudah dan graf gabungan adalah seperti: 1.Perhatikan tajuk.2.Perhatikan maklumat di dalam jadual.3.Perhatikan paksi menegak dan paksi mendatar.4.Kenal pasti dan huraikan nilai maksimum dan minimum data.5.Huraikan aliran perubahan data (graf garisan mudah).6.Huraikan isi tersirat berdasarkan data.7.Buat rumusan secara keseluruhan.Contoh Mentafsir JadualJadual 1.5 menunjukkan cara murid Tingkatan 3 Mutiara datang ke sekolah, iaitu dengan menaiki bas, berbasikal, berjalan kaki, menaiki kereta dan membonceng motosikal.Cara datang ke sekolah yang melibatkan paling ramai murid adalah dengan berjalan kaki, iaitu seramai 12 orang. Cara kedua tertinggi adalah dengan menaiki bas, iaitu seramai tujuh orang, diikuti dengan menaiki kereta, iaitu seramai lima orang dan berbasikal, iaitu seramai empat orang. Cara datang ke sekolah yang melibatkan bilangan murid paling sedikit pula adalah dengan membonceng motosikal, iaitu seramai dua orang.Ramai murid yang berjalan kaki ke sekolah disebabkan oleh faktor lokasi rumah mereka yang terletak berhampiran dengan sekolah manakala murid yang menaiki bas dan kereta adalah kerana jarak kawasan perumahan mereka terletak lebih jauh dari sekolah. Selain itu, terdapat juga murid yang membonceng motosikal kerana lokasi rumah mereka terletak tidak begitu jauh dari sekolah.Sebagai rumusan, murid Tingkatan 3 Mutiara menggunakan pelbagai cara untuk datang ke sekolah. Berjalan kaki merupakan cara yang paling utama manakala membonceng motosikal adalah cara yang paling kurang digunakan oleh mereka untuk datang ke sekolah.Cara datang ke sekolahBilangan murid (orang)Bas7Basikal4Jalan kaki12Kereta5Motosikal2Jumlah30Jadual 1.5Cara murid Tingkatan 3 Mutiara datang ke SMK Orkid pada tahun 2017(Sumber:Soal selidik)Bab 114

p. 23

Contoh Mentafsir Graf Garisan MudahRajah 1.2 menunjukkan guna tenaga dalam sektor ekonomi di Malaysia dari tahun 2010 hingga 2014. Guna tenaga di Malaysia didapati mengalami peningkatan yang tertinggi pada tahun 2014, iaitu seramai 13 576 000 orang dan kedua tertinggi pada tahun 2013, iaitu seramai 13 210 000 orang. Guna tenaga yang paling sedikit pula adalah pada tahun 2010, iaitu seramai 11 900 000 orang. Malaysia merupakan antara negara yang berkembang pesat dalam pelbagai sektor ekonomi dan memerlukan guna tenaga yang ramai. Oleh itu, guna tenaga di Malaysia menunjukkan peningkatan pada setiap tahun bagi memenuhi keperluan untuk memajukan pelbagai sektor ekonomi tersebut. Peningkatan Contoh Mentafsir Graf Bar MudahRajah 1.1 menunjukkan sukan kegemaran murid lelaki Tingkatan 3 Alfa. Sukan yang mencatatkan bilangan murid yang tertinggi ialah bola sepak, iaitu seramai 12 orang diikuti dengan sukan badminton, iaitu seramai 10 orang, sukan bola jaring, iaitu seramai tujuh orang dan sukan bola keranjang, iaitu seramai enam orang. Sukan yang mencatatkan bilangan murid paling rendah ialah sepak takraw, iaitu seramai lima orang.Ramai murid memilih sukan bola sepak sebagai sukan kegemaran kerana dilatih oleh guru yang berpengalaman dan seterusnya membuka peluang kepada murid untuk mempelajari teknik-teknik yang baharu. Sukan sepak takraw pula kurang digemari kerana sukan ini agak sukar dimainkan serta memerlukan teknik dan kemahiran yang betul.Kesimpulannya, murid Tingkatan 3 Alfa aktif bersukan. Sukan bola sepak merupakan sukan yang paling digemari manakala sukan sepak takraw merupakan sukan yang paling kurang digemari oleh mereka.(Sumber:Soal selidik)1211109876543210PETUNJUKSepak takrawPing pongBola sepakBadmintonBola kerajangSukankegemaranBilangan murid(Orang)Sukan Kegemaran Murid Lelaki Tingkatan 3 Alfa pada Tahun 2016Rajah 1.1Graf bar mudah14 00013 00012 00011 00010 0009 0008 0007 000 6 0005 0004 0003 0002 0001 0000Orang (’000)Guna Tenaga dalam Sektor Ekonomi di Malaysiadari Tahun 2010 hingga 2014Tahun2010 2011 2012 2013 2014Skala: 1 cm mewakili 1 000 000 orang(Sumber:Jabatan Perangkaan Malaysia, 2014)Rajah 1.2Graf garisan mudahBab 115

p. 24

Contoh Mentafsir Graf Gabungan Rajah 1.3 menunjukkan jumlah hujan dan min suhu bulanan di Bandaraya Kuala Lumpur pada tahun 2017. Didapati jumlah hujan yang paling tinggi dicatatkan pada bulan November, iaitu sebanyak 286 mm manakala jumlah hujan yang sedikit adalah pada bulan Julai, iaitu sebanyak 129 mm. Bagi min suhu pula, hampir kesemua bulan mencatatkan min suhu yang hampir sekata sepanjang tahun. Suhu yang paling tinggi direkodkan adalah pada bulan April dan Mei, iaitu 27.7°C manakala suhu yang paling rendah dicatatkan pada bulan Januari dan Disember, iaitu 26.5°C.Taburan min suhu Bandaraya Kuala Lumpur didapati hampir sekata walaupun pada bulan tersebut menerima jumlah hujan yang lebih tinggi atau rendah. Hal ini disebabkan oleh faktor kedudukan Malaysia yang berada di Garisan Khatulistiwa. Kesimpulannya, jumlah hujan bulanandi Bandaraya Kuala Lumpur adalah tidak sekata namun suhu setempat hampir sekata sepanjang tahun. Di Bandaraya Kuala Lumpur juga tidak terdapat musim yang kering atau ketiadaan hujan yang nyata kerana menerima hujan pada setiap bulan.302520151050Hujan (mm)Jumlah Hujan dan Min Suhu Bulanandi Bandaraya Kuala Lumpur pada Tahun 2017Suhu (°C)J F M A M J J O S O N DBulan3002752502252001751501251007550250yang berlaku juga adalah disebabkan oleh peningkatan dalam keperluan guna tenaga oleh majikan. Secara keseluruhanya, Malaysia merupakan negara yang mempunyai guna tenaga yang ramai. Pertumbuhan guna tenaga yang positif ini menunjukkan ekonomi Malaysia sedang bertumbuh dengan baik. Latih DiriESenaraikan langkah-langkah mentafsir jadual dan graf.(Sumber: Climate-data.org, 2017)Rajah 1.3Graf gabunganBab 116

p. 25

ImbasKembaliCiri-ciri jadual:• Lebih terperinci dan mudah menarik perhatian orangyang melihatKegunaan jadual:•Mempersembahkan data dengan cara yang mudah difahami Ciri-ciri graf:• Terdapat paksi menegak dan mendatar, tajuk serta petunjuk• Mempunyai graf bar mudah, graf garisan mudah dan graf gabunganKegunaan graf:• Menunjukkan data dalam bentuk yang mudah difahami dan jelasCiri-ciri dan kegunaan jadual serta graf•Graf bar mudah mempunyai tajuk, paksi menegak, paksi mendatar, bar dan petunjuk•Graf garisan mudah mempunyai tajuk, paksi menegak dan paksi mendatar•Graf gabungan mempunyai tajuk, dua paksi menegak dan satu paksi mendatar•Ketiga-tiga graf mestilah menggunakan skala yang sesuaiGraf bar mudah, graf garisanmudah dan graf gabunganLangkah-langkahmembina jadualJadual dan GrafLangkah-langkah mentafsir jadual, graf bar mudah, graf garisan mudah dan graf gabunganPerhatikan tajukPerhatikan maklumat di dalam jadual dan paksi menegak serta paksi mendatarKenal pasti dan huraikan nilaimaksimum dan nilai minimumHuraikan aliran perubahan dataHuraikan isi tersirat berdasarkan dataBuatkan rumusan secara keseluruhanData atau maklumat yang diperoleh harus disusun dalam bentuk jadual supaya mudah dibaca, difahami dan ditafsirBina jadual kekerapanRingkaskan jadual dalam bentuk yang lebih mudah difahamiBab 117

p. 26

CabaranSumatif1. Senaraikan dua ciri dan kegunaan jadual.Ciri-ciri:(a)Kegunaan:(a)(b)Jadual2. Lengkapkan rajah di bawah tentang ciri dan kegunaan graf.GrafGraf bar mudahGraf garisan mudahGraf gabunganCiri-ciri:(a) (b)Kegunaan:(a) (b)Ciri-ciri:(a) (b)Kegunaan:(a) (b)Ciri-ciri:(a) (b)Kegunaan:(a) (b)3. Nyatakan tiga maklumat yang sesuai ditunjukkan dalam graf bar mudah.(a)(b)(c)CabaranMindaBab 118

p. 27

4. Huraikan kaedah-kaedah memperoleh dan mengumpulkan data.5. Jadual 1 menunjukkan hobi murid Tingkatan 3 Mawar di SMK Jalan Sembilan pada tahun 2017. HobiBilangan murid (orang)Mengumpul setem6Membaca12Mendengar muzik5Melukis2Bersukan4Jumlah29Berdasarkan Jadual 1, bina sebuah graf bar mudah yang sesuai.6. Jadual 2 menunjukkan hasil jualan bulanan sayur-sayuran di Kedai Sri pada tahun 2017. Jadual 2: Hasil jualan bulanan sayur-sayuran di Kedai Sri pada tahun 2017BulanJFMAMJJOSONDJualan (RM)500560400200300450100200300350240200Berdasarkan data dalam Jadual 2, lukiskan graf yang sesuai untuk menunjukkan hasil jualan bulanan sayur-sayuran di Kedai Sri. Kemudian, jawab soalan-soalan yang berikut.(a)Hasil sayur-sayuran dijual paling banyak pada bulan _________.(b) Hasil jualan pada bulan Januari, Mei dan Disember ialah ___. (c) Jumlah hasil jualan sayur-sayuran di Kedai Sri dalam setahun ialah ___.(d) Jika dibandingkan dengan bulan Februari, hasil jualan sayur pada bulan Julai menurun sebanyak RM __.7. Jadual 3 menunjukkan jumlah hujan dan min suhu bulanan di Kuching, Sarawak pada tahun 2017.Jadual 3: Jumlah hujan dan min suhu bulanan di Kuching, Sarawak pada tahun 2017BulanJFMAMJJOSONDSuhu (ºC)2626.126.727.327.827.527.327.227.127.126.926.4Hujan (mm)669519336277245200194229259317345505Berdasarkan data yang diberikan di bawah, jawab soalan-soalan yang berikut.(a)Apakah fungsi graf gabungan?(b) Bina dan tafsirkan graf gabungan tersebut.Kuiz Kendiri 1KuizKENDIRI(Sumber: Climate-data.org, 2017)(Sumber:Soal selidik)(Sumber:Soal selidik)Jadual 1:Hobi murid Tingkatan 3 Mawar di SMK Jalan Sembilan pada tahun 2017 Bab 119

p. 28

Data yang diperoleh dapat diwakilkan dengan pelbagai cara. Carta pai merupakan satu kaedah perwakilan data dengan menggunakan bulatan yang dibahagikan kepada beberapa sektor. Tahukah anda cara membina carta pai? Bagaimanakah pula cara untuk mentafsir sesebuah carta pai?2Induksi BabCarta PaiApakah yang akan anda pelajari?BABInfo3 Menerangkan ciri-ciri dan kegunaan carta pai3 Membina carta pai berdasarkan jadual3 Mentafsir carta paiCarta pai dicipta lebih 200 tahun yang lalu oleh seorang ahligraf statistik, iaitu William Playfair pada tahun 1801.(Sumber: Infogram, 2017)Bab 220

p. 29

Sepintas lalu1Melukis carta paiMengira saiz sudut bagi setiap sektorCiri-ciri dan kegunaan carta pai2Apakah kegunaan carta pai?Membina carta pai berdasarkan jadualSektorSaiz sudutNilai sektorTajukPetunjukJumlahMengira peratus setiap sektor3Mentafsir carta paiSenaraikan langkah untuk mentafsir carta paiCiri-ciri carta paiKedatangan Pelancong Mengikut Negara Asal ke Negeri Pahang pada Tahun 20163i!%7%JepunThailandAustraliaAmerika SyarikatPETUNJUKJumlah pelancong: 347 197 orangBab 221

p. 30

2.1Ciri-ciri dan Kegunaan Carta PaiCarta pai ialah sejenis gambar rajah atau perwakilan grafik untuk memaparkan pembahagian atau pecahan data dan maklumat dalam bentuk bulatan yang dibahagikan kepada beberapa sektor. Setiap sektor mewakili maklumat tertentu Saiz sudut setiap sektor berdasarkan kuantiti maklumat Nilai setiap sektor dinyatakan dalam peratus (%) Nilai keseluruhan bulatan ialah 360° yang mewakili 100% Mempunyai tajukMempunyai petunjuk Menyatakan jumlah keseluruhan kuantiti maklumatCiri-ciriMewakilkan data kepada informasi yang lebih mudah dan menarikMenunjukkan perbandingan data dan maklumat dengan lebih jelasMenggambarkan taburan data dan maklumatMembuat pembacaan yang lebih efektifMemudahkan rumusan dibuatSesuai untuk menunjukkan pewakilan data seperti:- sumbangan sektor ekonomi kepada pendapatan negara- negara asal pelancong asing ke Malaysia- destinasi import atau eksport utama MalaysiaKegunaanLatih DiriA1.Apakah yang dimaksudkan dengan carta pai?2.Nyatakan ciri-ciri carta pai yang lengkap.Bab 222

p. 31

2.2Langkah-langkah Membina Carta PaiPanduan Membina Carta PaiJadual 2.1Kedatangan pelancong mengikut negara asal ke negeri Pahangpada tahun 2016(Sumber: Tourism Pahang, 2017)1 Tukarkan nilai mutlak dalam jadual kepada peratus.2 Tentukan saiz sudut setiap sektor.3Tentukan jejari yang sesuai dan lukis sebuah bulatan dengan menggunakan jangka lukis.NegaraJumlah pelancong (orang)Peratus (%)Saiz sudut sektor (º)Amerika Syarikat11 842311Australia24 397725Jepun238 37869248Thailand72 58021 76Jumlah347 197100360238 378347 197× 100% = 69i100× 360° = 248°Jadual 2.1 menunjukkan kedatangan pelancong mengikut negara asal ke negeri Pahang pada tahun 2016. Ikuti langkah-langkah yang berikut untuk menghasilkan sebuah carta pai yang lengkap:Contoh: Peratus bagi pelancong dari negara JepunContoh: Saiz sudut sektor bagi pelancong dari negara JepunBundarkan datamengikut kesesuaian untuk memudahkananda membina carta paiBab 223

p. 32

4 Lukiskan jejari dari pusat bulatan tegak ke atas.7Lengkapkan carta pai dengan tajuk, petunjuk dan jumlah keseluruhan.3i!%7%5Lukiskan setiap sektor daripada nilai yang terbesar kepada nilai yang terkecil mengikut arah putaran jam dengan menggunakan jangka sudut.248º6Warna atau lorekkan sektor dan tuliskan nilai peratus pada setiap sektor.Kedatangan Pelancong Mengikut Negara Asal ke Negeri Pahang pada Tahun 20163i!%7%JepunThailandAustraliaAmerika SyarikatPETUNJUKInfoSekiranya terdapat data untuk kategori lain-lain, data tersebut perlu diletakkan sebagai sektor yang terakhir dalam carta pai tanpa mengambil kira saiz sudut sektor tersebut.Jumlah pelancong: 347 197 orangBab 224

p. 33

Aktiviti 2.1Tajuk:Carta PaiObjektif:Membina carta pai menggunakan komputerAlatan:KomputerLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Berdasarkan Jadual 2.2, setiap kumpulan dikehendaki mendapatkan data rumah sukan bagi murid tingkatan yang berbeza di sekolah dan membina carta pai menggunakan komputer.3.Tunjukkan langkah-langkah membina carta pai menggunakan komputer melaluipersembahan multimedia.4.Lengkapkan carta pai yang dibina dengan tajuk dan petunjuk yang sesuai.5.Bentangkan hasil kerja setiap kumpulan di dalam kelas.6.Guru akan membuat penilaian dan memberi maklum balas.Latih DiriB1. Bulatan dilukis menggunakan manakala saiz sudut sektor diukur menggunakan .2. Setiap sektor dilukis mengikut putaran jam daripada nilai yang kepada nilai yang .Layari laman sesawang yang berikut untuk melihat video cara membina carta pai:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video1.mp4PortalGeografiPAK–21: PersembahanRumah sukanJumlah murid (orang)Peratus (%)Saiz sudut sektor (º)Jumlah100360Jadual 2.2Jumlah murid mengikut rumah sukan(Sumber: Soal selidik)Bab 225

p. 34

2.3Mentafsir Carta PaiCarta pai menunjukkan kedatangan pelancong mengikut negara asal, iaitu Jepun, Thailand, Australia dan Amerika Syarikat ke negeri Pahang pada tahun 2016. Jumlah keseluruhan bilangan pelancong ialah seramai 347 197 orang. Bilangan pelancong dari negara Jepun adalah seramai 238 378 orang (69%), Thailand 72 580 orang (21%), Australia 24 397 orang (7%) dan Amerika Syarikat 11 842 orang (3%). Jumlah peratus pelancong yang tertinggi adalah dari negara Jepun manakala jumlah peratus pelancong yang terendah adalah dari negara Amerika Syarikat. Perbezaan peratus dan bilangan pelancong antara negara Jepun dengan Amerika Syarikat adalah sebanyak 66%, iaitu 226 536 orang.Kehadiran pelancong dari negara Jepun yang ramai ke negeri Pahang adalah kerana ingin menikmati iklim tropika yang sangat berbeza dengan iklim di negara mereka. Di samping itu, faktor sosiobudaya juga menarik minat mereka ke negeri Pahang. Selain aktiviti riadah, mereka juga berpeluang menjalankan kajian tentang flora dan fauna. Sebagai rumusan, bilangan pelancong dari negara Jepun yang datang ke negeri Pahang pada tahun 2016 adalah yang tertinggi.Latih DiriCBagaimanakah anda mentafsir sebuah carta pai?Kedatangan Pelancong Mengikut Negara Asal ke Negeri Pahang pada Tahun 20163i!%7%JepunThailandAustraliaAmerika SyarikatPETUNJUKNyatakan nilai keseluruhan dan nilai setiap sektorKenal pasti tajukKenal pasti sektorNyatakan nilai sektor tertinggi dan terendahNyatakan perbezaan nilai antara sektorHuraikan isi tersirat berdasarkan dapatan dataBuat rumusan keseluruhanLangkah-langkah Mentafsir Carta PaiJumlah pelancong: 347 197 orangBab 226

p. 35

ImbasKembaliKuiz Kendiri 2KuizKENDIRIMaksudcarta paiCiri-ciricarta paiKegunaancarta paiMembinacarta paiMentafsir carta paiSejenis gambar rajah atau perwakilan grafik untuk memaparkan pembahagian atau pecahan data dan maklumat dalam bentuk bulatan yang dibahagikan kepada beberapa sektor• Sektor mewakilimaklumat tertentu• Saiz sudut setiap sektorberdasarkankuantiti maklumat• Nilai sektor dinyatakandalam peratus• Mempunyai tajuk• Mempunyai petunjuk• Menyatakan jumlah keseluruhan kuantiti maklumat• Mewakilkan data kepadainformasi yang lebih mudah• Menunjukkan perbandingan data dengan lebih jelas• Memudahkan rumusan dibuat1 Mengira peratus2 Mengira saiz sudut sektor3 Menentukan jejari dan melukis bulatan4 Melukis jejari5 Melukis sektor6 Mewarnakan ataumelorekkan sektor dan menulis nilai peratus pada setiap sektor7 Melengkapkan tajuk,petunjuk dan jumlah keseluruhan• Kenal pasti tajuk• Kenal pasti sektor• Nilai keseluruhan dan nilai setiap sektor• Nilai sektor tertinggi dan sektor terendah• Beza nilai antara sektor• Hurai isi tersirat• Rumusan Carta PaiLangkah-langkah:Bab 227

p. 36

CabaranCabaranSumatifMinda1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.JumlahTajukLabel nilai sektorPetunjuk(a)(d)(b)(c)2.Susun langkah-langkah membina carta pai mengikut turutan yang betul dengan menulis 1 hingga 7 pada ruang yang disediakan.(a) Melabel tajuk, petunjuk dan jumlah(b)Menukar nilai dalam jadual kepada peratus(d)Menentukan saiz sudut setiap sektor(e)Menentukan jejari yang sesuai dan melukis sebuah bulatan dengan menggunakan jangka lukis(f)Mewarnakan dan menulis peratus pada setiap sektor(g)Melukis setiap sektor daripada nilai yang terbesar kepada nilai yang terkecil mengikut arah putaran jam menggunakan jangka sudut(c)Melukis jejari dari pusat bulatan tegak ke atas3.Jadual 1 menunjukkan insiden keselamatan siber pada tahun 2016. Jadual 1 Insiden keselamatan siber pada tahun 2016Insiden Jumlah aduanPenipuan3 921Gangguan siber529Pencerobohan2 476Spam 545Perisian jahat (Malware)435Jumlah7 906Berdasarkan jadual tersebut:(a) Bina sebuah carta pai yang lengkap(b) Tafsir carta pai tersebut(Sumber:Pasukan Respons Kecemasan Komputer Malaysia atauMalaysia Computer Emergency Response Team (MyCERT), 2016)Bab 228

p. 37

GeografiFizikalTumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar Pengaruh Persekitaran Fizikal terhadap Kepelbagaian Tumbuh-tumbuhan Semula Jadidan Hidupan Liar Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi di Malaysia Hidupan Liar di MalaysiaGeografi Fizikal dalam bahagian inimengkaji pengaruh iklim, bentuk muka bumi, tanih dan saliran terhadap tumbuh-tumbuhansemula jadi serta hidupan liar.

p. 38

Pengaruh Persekitaran Fizikal terhadap Kepelbagaian Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar3Induksi BabApakah yang akan anda pelajari?BABInfoHunza Valley (Pakistan)3Mengenal pasti faktor persekitaran fizikal yang mempengaruhi kepelbagaian tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar3Menghuraikan faktor bentuk muka bumi, saliran, tanih dan iklim yang mempengaruhi kepelbagaiantumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar3Menganalisis pengaruh bentuk muka bumi, saliran dan tanih terhadap jenis tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar3Menganalisis pengaruh iklim terhadap jenistumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarShoebill merupakan seekor burung yang amat besar ditemuidi kawasan paya tropika timur Afrika. Burung ini mempunyai purata ketinggian empat kaki dan lebar kepaknya tujuh kaki.Keadaan persekitaran fizikal dunia yang pelbagai telah menyebabkan wujudnya kepelbagaian jenis tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar. Tahukah anda faktor persekitaran fizikal yang mempengaruhi tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar? Bagaimanakah faktor bentuk muka bumi, saliran, tanih dan iklim mempengaruhi kepelbagaian tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar?ShoebillBab 330

p. 39

Sepintas lalu1Faktor-faktor persekitaran fizikal2Faktor-faktor yang mempengaruhi kepelbagaian tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarBagaimanakah faktor bentuk muka bumi, saliran, tanih dan iklim boleh mempengaruhi kepelbagaian tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar?Bentuk muka bumiSaliranTanihIklim3Pengaruh iklim terhadap jenis tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarIklim LaurentiaIklim SiberiaIklim Monsun TropikaIklim Gurun Panas* Tumpuan kepada empat iklim sahajaBab 331

p. 40

Tanah tinggi (Ladakh)Tanih aridisols (Gobi)TanihSungai (Belgium)Bentukmuka bumiSaliranIklimBentuk muka bumi merujuk kepelbagaian ciri serta ketinggian sesuatu permukaan daratan yang diukur dari aras laut. Tanih merujuk lapisan paling atas di permukaan bumi yang terhasil daripada dua bahan, iaitu bahan organik dan bahan bukan organik.Saliran merujuk ciri-ciri pola aliran sungai dan cawangannya serta kuantiti air yang mengairi sesuatu kawasan bentuk muka bumi. Faktor-faktor Persekitaran Fizikal yang Mempengaruhi Kepelbagaian Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar3.1Iklim Gurun Panas (Namibia)Iklim merujuk kombinasi beberapa elemen seperti suhu, hujan, angin, tekanan udara, keadaan awan serta kelembapan udara dan cahaya matahari dalam tempoh yang panjang di sesuatu kawasan.Dunia kita kaya dengan pelbagaijenis tumbuh-tumbuhan semula jadidan hidupan liar yang berbeza-bezamengikut persekitaran fizikalmerangkumi bentuk muka bumi,saliran, tanih dan iklim.Latih DiriASenaraikan empat faktor persekitaran fizikal yang mempengaruhi kepelbagaian tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar. Bab 332

p. 41

Faktor-faktor yang Mempengaruhi Kepelbagaian Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar3.2Bentuk Muka BumiBentuk muka bumi terbahagi kepada tiga jenis, iaitu tanah tinggi, tanah pamah dan pinggir laut. Setiap bentuk muka bumi ini dilitupi oleh tumbuh-tumbuhan semula jadi serta didiami oleh hidupan liar yang berbeza-beza.Kepelbagaian tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar dipengaruhi oleh pelbagai faktor seperti bentuk muka bumi, saliran, iklim dan tanih.Tanah pamahHutan Konifer (Kanada)Kawasan tanah pamah di Malaysia dan Amazon (Brazil) dilitupi Hutan Hujan TropikaDi Malaysia, terdapat pokok meranti, jelutong, cengal, merbau dan seraya manakaladi Amazon, terdapat pokok wimba, Brazilian mahagoni, lapuna, ficus dan getahTanah pamah di Thailand, Laos, Myanmar, Filipina, India dan Bangladesh dilitupi oleh Hutan Monsun Tropika seperti pokok jati, cendana, pyinkado, damar, mahogani, teak dan salTanah pamah di Tasik Great St. Lawrence (Kanada) pula dilitupi oleh Hutan KoniferKawasan tanah pamah yang luas mempunyai banyak sumber makanan telah menjadi habitat semula jadi pelbagai hidupan liarDi Malaysia, terdapat hidupan liar seperti gajah, harimau, badak sumbu pelbagai spesies monyet, arnab, rusa dan musang manakala di Amazon, terdapat hidupan liar seperti puma, jaguar, anakonda dan ikan piranaContoh-contoh kawasan tanah pamahutama duniaDataran Siberia BaratDataran ManchuriaLembanganMurrayLembanganGanges-BrahmaputraLembanganCongoBab 333

p. 42

Kawasan tanah tinggi merupakan kawasan yang berketinggian melebihi 180 meter dari aras laut Di kawasan tanah tinggi, tumbuh-tumbuhan akan berbeza-beza mengikut ketinggian terutama selepas ketinggian melebihi 1200 meter dari aras lautTerdiri daripada pokok-pokok bantut, rendah dan renek seperti oak, laurel, palma, paku pakis, lumut dan kulampairHidupan liar di kawasan tanah tinggi adalah seperti kambing gurun, tupai, serigala dan ilamaTanah tinggi(Sumber:Jabatan Ukur dan Pemetaan, 2016)Banjaran CrockerBanjaran HimalayaTumbuh-tumbuhansemula jadiHidupan liarTumbuh-tumbuhansemula jadiHidupan liarRhododendron buxifoliumTupai tanah gunung BorneoBarberryEurasian brown bearLumutSummit ratLumutAsiatic brown bearKulampairWhitehead’s trogonKulampairHimalayan serowPaku pakisBeruang matahari(beruang madu)BirchSnow leopardPeriuk keraKatak pokok KinabaluCedarRhesus monkeyOrkidLeopard catHimalayan pineEurasian kingfisherHalia liarBinturongJuniperYakJadual 3.1Perbandingan tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar antara Banjaran Crocker dengan Banjaran HimalayaLumutEurasian brown bear(Sumber:Diubah suai daripada The Enviroment, The Encyclopedia of Malaysia, Archipelago Press, 2004)Bab 334

p. 43

Kawasan pinggir laut adalah seperti pulau, pantai berpasir, pantai berlumpur dan payaair masin Terdiri daripada tumbuh-tumbuhan yang tahan tiupan angin dan air laut seperti semak samun, bintangor laut, jemerlang laut, mengkuang laut, pokok bakau dan pokok kelapa serta pokok menjalar seperti tapak kudaPinggir laut sesuai untuk hidupan liar seperti ular, siput, ketam, anjing laut dan umang-umangPinggir lautNegaraContoh lokasi Hutan PantaiMalaysia• Pulau Rumbia• Pulau Tioman• Pulau RedangThailand• Pantai Phra Ae• Koh Samui• Pulau Phi Phi Indonesia• Pulau Raja Ampat• Kepulauan Bangka Selatan• Pantai Barat SumateraAustralia• Pantai Whitehaven• Teluk WineglassAmerika Syarikat• Pantai Coast Guard• Teluk HanaumaJadual 3.2Lokasi Hutan Pantai di negara-negara terpilihPulau Tioman (Pahang)Umang-umangAnjing lautKoh Samui (Thailand)Teluk Hanauma (Pulau Hawaii)Bab 335

p. 44

SaliranSaliran seperti sungai dan tasik kebiasaannya mempengaruhi jenis dan taburantumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarSaliran terbahagi kepada dua jenis, iaitu bersaliran baik dan bersaliran burukRusaKawasan bersaliran baik merujuk kawasan yang tidak bertakung airKawasan bersaliran baik:Kawasan ini terdapat di kawasan bentuk mukabumi yang beralun, di kawasan cerun bukitdan tanah pamahKawasan bersaliran baik dan tidak bertakung air merupakan kawasan yang subur dan dilitupi oleh banyak tumbuh-tumbuhan semula jadi seperti yang terdapat di kawasan Hutan Tropika, Hutan Monsun Tropika, Hutan Konifer dan Hutan MediterraneanBentuk muka bumi yang bersaliran baik dihuni oleh pelbagai spesies hidupan liar seperti rusa, kijang, moose, badak sumbu, harimau dan gajahSungai (Mississippi)MooseAir terjun (Kirkjufell)Bab 336

p. 45

NegaraHutan Paya Air TawarHutan Paya Air MasinMalaysia• Tasik Bera• Delta Rajang• Meludam• Teluk Lahad Datu• Teluk Merudu• Kuala GulaThailand• Toh Daeng• Lembah Menam Chao Phraya• Wilayah Phang Nga• Pulau Phi PhiBrazil• Patanal Matogrossense• Pulau Sao Vicente• Teluk SantosAustralia• Barman Forest• Kakadu National Park Northern Territory• Daintree river• Darwin ShoreJadual 3.3Lokasi Hutan Paya Air Masin dan Hutan Paya Air Tawar di negara-negara terpilihLembah Menam Chao Phraya (Thailand)Paya Everglades (Florida)Kawasan bersaliran buruk merujuk kawasan tanah rendah yang sentiasa bertakung airKawasan yang bertakung air akan membentuk kawasan paya air tawar, manakala di kawasan pinggir laut yang berlumpur akan membentuk kawasan paya air masinKawasan ini sinonim dengan tumbuh-tumbuhan yang memerlukan air yang banyak serta mampu hidup di kawasan berair sepanjang masa seperti pokok bakau, pokok nipah dan mengkuangKawasan bersaliran buruk amat sesuai untuk hidupan liar yang sinonim dengan kawasan berair seperti biawak, buaya, memerang, burung shoebill dan ularPaya lumpur (Wadden Sea)MemerangKawasan bersaliran buruk:Bab 337

p. 46

Tumbuh-tumbuhan semula jadi hidup subur di kawasan tanih mengikut kesesuaian danciri-ciri tumbuh-tumbuhan tersebut. Tanih ialah lapisan paling atas di permukaan bumi yang terhasil daripada dua bahan, iaitu bahan organik dan bahan bukan organik. Bahan organik terhasil daripada proses pereputan sisa tumbuhan dan bangkai haiwan manakala bahan bukan organik terhasil daripada proses pemecahan batuan akibat tindakan luluh hawa. Setiap bahan yang mengalami proses pereputan dan pemecahan akan membentuk nutrien tanih yang subur dalam bentuk humus dan garam galian. Komposisi bahan-bahan ini akan menentukan kesuburan tanih serta kesesuaiannya dengan tumbuh-tumbuhan.TanihTanih chernozem di kawasan padang rumput hawa sederhanaTanih chernozem merupakan tanah hitam yang terdapatdi kawasan padang rumput yang mengalami iklim SteppeSesuai untuk pertumbuhan rumput-rumput, bunga-bungaan dan tumbuhan-tumbuhan renekPada musim sejuk, tanah akan membeku menyebabkanrumput-rumput di kawasan Steppe mempunyai akar yang pendekContoh tumbuh-tumbuhan: Big bluestem grass, bufallo grass, big bluestem grass, switchgrass, feather grass dan fringed sagebrushContoh hidupan liar: Coyote, bobcat, badger dan Saiga antelopeTanih permafrost di kawasan Hutan TundraTanih permafrost merupakan tanih beku disebabkan suhu yang sejuk melampauTanih permafrost adalah kurang subur, sejuk dan membeku sepanjang tahun menyebabkan hanya tumbuhan yang mempunyai daya tahan yang tinggi sahaja mampu hidupdi kawasan tanih iniContoh tumbuh-tumbuhan: Liken, lumut, kulampair, willow, birch dan healthContoh hidupan liar: Beruang kutub, karibu, musang Artik, arnab Artik dan lemmingTanih permafrostTanih chernozemGlosariLuluh hawa:Proses hakisan atau peluluhan batu-batan yang disebabkan oleh keadaan iklim setempatBab 338

p. 47

Tanih aridisols di kawasan Gurun PanasKawasan Gurun Panas dilitupi oleh tanih aridisols yang bermaksud tanih kering dan tandusHanya tumbuhan yang mempunyai akar yang panjang untuk menyerap air di dalam tanah sahaja mampu hidup di kawasan iniTanih pasir yang kering dan tandus menyukarkan pergerakan dan menjadikan hidupan liar di Gurun Panas kurang aktif terutama pada siang hariContoh tumbuh-tumbuhan: Pokok kaktus, pokok akasia dan pokok kurmaContoh hidupan liar: Unta, rusa gazelle, oryx, musang fennec dan tikus jerboaTanih latosol di kawasan Hutan Hujan Tropika dan Hutan Monsun TropikaTekstur tanih latosol ada pelbagai bentuk sama ada berpasir, liat atau lembap serta berwarna merahatau kuningHutan Hujan Tropika dan Hutan Monsun Tropika tumbuh dengan padat, tinggi dan mempunyai pelbagai spesies tumbuh-tumbuhan Keadaan ini menyebabkan kedua-dua hutan ini menjadi habitat pelbagai jenis hidupan liar yang bergantung sepenuhnya kepada ekosistem hutan sama ada sebagai tempat tinggal ataupun untuk mencari pelbagai sumber makananContoh tumbuh-tumbuhan: Pokok jati, cendana, mahogani dan jelutongContoh hidupan liar: Gajah, harimau, beruang, kancil dan cerpelaiTanih aridisolsTanih latosol39Bab 3

p. 48

Tanih podzol di kawasan Hutan KoniferTanih podzol adalah nipis, berasid dan bekuTumbuh-tumbuhan semula jadi yang tumbuhdi kawasan ini mempunyai akar yang pendekdan tidak menerjah jauh ke dalam tanahTanih podzol yang nipis dan beku di bawahnyatelah memudahkan hidupan liar bergerakmencari makananPokok-pokok renek yang tumbuhdi permukaan menjadi sumber makanan dan habitat pelbagai hidupan liar di Hutan KoniferContoh tumbuh-tumbuhan: Pokok pain, cedar, birch, fir dan sprusContoh hidupan liar: Moose, elk, lynx, brown beardan harimau SiberiaTanih terra rossa di kawasan Hutan MediterraneanMerupakan campuran tanah liat dan pasir, warna merah atau coklat kemerahanTanih terra rossa menggalakkan pertumbuhan Hutan Mediterranean yang terdiri daripada hutan bangkut dan juga hutan pokok tirus di kawasan tanah tinggi Tanih ini juga sesuai menjadi habitat pelbagai jenis hidupan liarContoh tumbuh-tumbuhan: Rosemary, lavender, laurel dan painContoh hidupan liar: Serigala, rusa, landakdan helangTanih podzolTanih terra rossaBab 340

p. 49

Iklim Gurun PanasContoh tumbuh-tumbuhan KawasanGurun Arab yang terletakdi Asia Barat mengalami iklimGurun PanasGurun Arab meliputi negara Jordan, Iraq, Kuwait, Oman,Qatar, Arab Saudi, EmiriahArab Bersatu dan YamenAnginKawasan Gurun Arab panas dan kering sepanjang tahun kerana Angin Timuran yang bertiup dari kawasan darat adalah angin kering dan tidak membawa hujanHujanJumlah hujan tahunan di Gurun Arab adalah kurang daripada 250 mmIklimRumput alfalfaPokok caperPokok ghafPokok saltbushes SuhuMin suhu tahunan di Gurun Arab ialah 25˚CSuhu pada waktu siangdi Gurun Arab adalah tinggi, iaitu antara 32˚C hingga 36˚C keranalangit tidak berawanSuhu pada waktu malam adalahlebih sejuk, iaitu kira-kira 5˚CJulat suhu tahunan adalah antara17˚C hingga 20˚CBab 341

p. 50

Aktiviti 3.1Tajuk: Pengaruh persekitaran terhadap tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarObjektif: Menghasilkan secara berkumpulan tentang pengaruh persekitaran terhadaptumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarAlatan: Kertas sebak, alat tulisLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Setiap kumpulan perlu mencari maklumat bagaimana persekitaran boleh mempengaruhi tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar daripada pelbagai media.3.Setiap kumpulan perlu menampal hasil kerja yang telah siap di dinding untuk dilihat oleh kumpulan lain.4.Murid boleh menulis komen tentang hasil kerja kumpul lain pada sticky notes dan menampalpada hasil kerja itu.PAK–21: Lawatan ke GaleriTikus jerboaOryxLabah-labahMusang fennecRusa gazelleUntaContoh hidupan liarBab 342

p. 51

Iklim Monsun TropikaAnginAngin monsun lembap bertiup dari laut ke darat menyebabkan hujan berlaku semasa musim panasAngin monsun kering bertiup dari darat ke laut menyebabkan musim kering yang nyata berlakuKawasanIndia, Sri Lanka, Pakistan, Bangladesh, Filipina, Myanmar, Thailand,Vietnam, Laos dan KembojaHujanHujan tahunan adalah lebat tetapi taburannya adalah tidak sekata, iaitu antara1 000 mm hingga 2 000 mmSuhuIklim ini mempunyai suhu antara 24˚C hingga 27˚C sepanjang tahunPokok mahoganiContoh tumbuh-tumbuhanPokok buluhPokok jatiPaku pakisBab 343

p. 52

BinturongHarimau bintangBiawakGajahBurung bangauCerpelaiBurung muraiMonyetContoh hidupan liarBab 344

p. 53

Iklim SiberiaAnginAngin barat daya di selatan Siberia membawa udara panas dari Asia Tengah dan Timur TengahHujan Jumlah kerpasan tahunan di kawasan beriklim Siberia adalah kira-kira 500 mm Pada musim sejuk, kerpasan turun dalam bentuk saljiKawasan Kawasan iklim Siberia meliputi dua kawasan yang sangat luas di utara Asia dan Eropah Di utara Asia, kawasan iklim Siberia meliputi sebahagian besar wilayah Rusia manakala di utara Eropah, kawasan iklim Siberia meliputi negara Polanddan JermanPaper birchPain merahDahurian larchSuhuKawasan beriklim Siberia mengalami musim panas yang pendek dengan suhu antara15˚C hingga 20˚CMusim sejuk di kawasan ini adalah antara enam hingga lapan bulan dengan suhu antara -17˚C hingga -5˚CMusim bunga dan musim luruh adalah sangat singkatJulat suhu tahunan adalah sangat besar, iaitu antara 30˚C hingga 50˚CContoh tumbuh-tumbuhanBab 345

p. 54

Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Harimau Siberia:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video3.mp4PortalGeografiLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Gurun Panas:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video2.mp4PortalGeografiMartensMinkBeruang kutubHarimau SiberiaSiberian WolfLynxContoh hidupan liarBab 346

p. 55

AnginArus sejuk merendahkan suhu di kawasan pantai Jepun, China, Korea Utara dan kawasan SiberiaAngin monsun Barat Laut bertiup dari darat menyebabkan musim dingin adalah keringKawasanMeliputi kawasan Kanada Timur, Timur Laut Amerika Syarikat, China (utara) dan Manchuria, Korea Utara, Jepun (utara) serta Patagonia di Amerika SelatanHujanHujan turun sepanjang tahunHujan tahunan antara 500 mm hingga 1000 mmHujan lebih banyak pada musim panasSalji turun pada musim sejukPokok yellow birchPokokfirPokok beechPokok mapleIklim LaurentiaSuhuMin suhu tahunan adalah antara 9˚C hingga 17˚CPada musim panas, suhu adalah sederhana panasdan singkat, iaitu antara 21˚C hingga 26˚CPada musim sejuk, suhu adalah sangat sejuk, iaitukira-kira -6˚C hingga 10˚C Julat suhu tahunan adalah antara 20˚C hingga 30˚CContoh tumbuh-tumbuhanBab 347

p. 56

Northern flickerChipmunkPenguinCanadian lynxWood duckCanadian gooseBeaverContoh hidupan liarLatih DiriB1. Namakan dua contoh kawasan tanah pamah utama dunia.2. Senaraikan tiga contoh hidupan liar yang terdapat di kawasan iklim Siberia.Bab 348

p. 57

ImbasKembaliFaktor-faktor persekitaran fizikal yang mempengaruhi kepelbagaian tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarPengaruh bentuk muka bumi, saliran dan tanih terhadap jenis tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarPengaruh iklim terhadap jenis tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarKuiz Kendiri 3KuizKENDIRILayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang beruang kutub:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video4.mp4PortalGeografiPengaruh Persekitaran Fizikal terhadap Kepelbagaian Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar•Bentuk muka bumi•Saliran•Tanih• Iklim•Iklim Gurun Panas•Iklim Monsun Tropika•Iklim Siberia•Iklim LaurentiaBentuk muka bumi•Tanah pamah•Tanah tinggi•Pinggir lautSaliran•Bersaliran baik•Bersaliran burukJenis tanih• Tanih chernozem•Tanih permafrost•Tanih aridisols•Tanih latosol• Tanih podzol•Tanih terra rossaBab 349

p. 58

CabaranSumatif1.Berdasarkan pernyataan di bawah, tandakan (✔) pada pernyataan yang betul dan tandakan (✘) pada pernyataan yang salah.(a) Iklim mempengaruhi kepelbagaian tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar.(g) Hutan Paya Air Tawar tumbuh di kawasan pedalaman yang bersaliran baik.(b) Jenis tanih tidak mempengaruhi tumbuh-tumbuhan semula jadi.(h) Tumbuh-tumbuhan semula jadi di kawasan Gurun Panas adalah lebat dan banyak.(i) Tumbuh-tumbuhan semula jadi sangat kurang di kawasan Siberia.(d) Kawasan yang bersaliran buruk merupakan kawasan yang sentiasa bertakung air.(e) Hutan Mediterranean tumbuh di kawasan bertanih terra rossa.(f) Hutan Tundra tumbuh subur di kawasan bertanih permafrost.(c) Setiap bentuk muka bumi diliputi oleh tumbuh-tumbuhan semula jadi yang berbeza-beza.CabaranMinda2.Padankan hidupan liar dan tumbuh-tumbuhan semula jadi dengan iklim yang paling tepat dalam jadual di bawah.Brown bearKala jengkingMusang fennecKaktusPokok merantiPokok cedarHarimauLemmingKaribuPokok larchPokok kurmaPokok cengalTapirLynxOrang utanPokok akasiaPokok firPokok serayaTikus gurunUntaGajahPokok merbauPokok sprusPokok kasarPokok maplePokok yellow birchPokok beechWood duckBeaverChipmunkIklim Monsun TropikaIklim Gurun PanasIklim SiberiaIklim LaurentiaBab 350

p. 59

3. Terangkan jenis tumbuh-tumbuhan dan hidupan liar berdasarkan jenis tanih di bawah.Jenis tanihJenis tumbuh-tumbuhanJenis hidupan liar(a) Tanih aridosolsi.ii.i.ii.(b) Tanih latosoli.ii.i.ii.(c) Tanih terra rossai.ii.i.ii.(d) Tanih chernozemi.ii.i.ii.(e) Tanih podzoli.ii.i.ii.(f) Tanih permafrosti.ii.i.ii.4. Jelaskan pengaruh bentuk muka bumi terhadap jenis tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar.(a)(b)(c)5. Pada pendapat anda, bolehkah unta hidup di kawasan selain daripada Gurun Panas?Huraikan. Bab 351

p. 60

Malaysia kaya dengan pelbagai jenis tumbuhan semula jadi. Tahukah anda apakah jenis dan taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia? Apakah faktor yang mempengaruhi jenis dan taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia? Apakah kepentingan tumbuh-tumbuhan semula jadi kepada negara? Bagaimanakah kegiatan manusia dapat memberi kesan terhadap tumbuh-tumbuhan ini?Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi di Malaysia4Induksi BabApakah yang akan anda pelajari?BAB3 Mengenal pasti jenis dan taburan tumbuh-tumbuhan semula Infojadi di Malaysia3 Menghuraikan faktor yang mempengaruhi jenis dan taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia3 Menjelaskan melalui contoh kepentingan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia3 Merumuskan kesan kegiatan manusia terhadaptumbuh-tumbuhan semula jadi di MalaysiaLata Berkoh (Pahang)Temui tumbuh-tumbuhan eksotik seperti pokok periuk kera dan Slipper Orchid di Bukit Bendera yang dilitupi oleh Hutan Hujan Tropika.Bab 452

p. 61

Sepintas lalu1Jenis dan taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia2Faktor-faktor yang mempengaruhi tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia43Kepentingan tumbuh-tumbuhan semula jadi di MalaysiaKesan kegiatan manusia terhadap tumbuh-tumbuhan semula jadiBentukmuka bumiTanihSaliranIklimSumber bahan mentahKeseimbangan ekosistemHabitatSumber perubatanKawasan tadahan hujanU100°T 105°T 110°T 115°T5°ULautChina SelatanSelat MelakaLaut SuluLautSulawesiHutan Hujan TropikaHutan GunungHutan Paya Air TawarHutan Paya Air MasinHutan PantaiKawasan yang telah diterokaiPETUNJUK(Sumber: Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)Kesan positifKesan negatifKesan kegiatan manusia•Ketidakseimbangan ekosistem•Hakisan tanah•Kawasan tadahan terganggu•Kepupusan flora dan fauna•Pembangunan hutan•Penghutanan semula•Pewartaan hutanBab 453

p. 62

Jenis dan Taburan Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi di Malaysia4.1InfoHutan di Malaysia terdiri daripada:• 2 500 spesies pokok• 200 spesies mamalia• 80 spesies cicak• Beribu spesies serangga• 600 spesies burung• 110 spesies ularIklim Khatulistiwa yang panas dan lembap sepanjang tahun menggalakkan pertumbuhan pelbagai jenis tumbuhan semula jadi di Malaysia.Peta 4.1Taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia100°T 105°T 5°ULautChina SelatanSelat MelakaHutan Paya Air Tawardi Tasik Bera (Pahang)Hutan Hujan Tropika di Banjaran TitiwangsaHutan Paya Air Masindi Laut Matang (Perak)Hutan Pantai di Dungun (Terengganu)(Sumber: Jabatan Perhutanan Malaysia, 2016)Bab 454

p. 63

Latih DiriA1.Namakan dua contoh kawasan lain yang dilitupi Hutan Hujan Tropika.2. Berikan dua banjaran yang dilitupi Hutan Gunung.Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Hutan Hujan Tropika:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video5.mp4PortalGeografiULaut SuluLautSulawesiHutan Hujan TropikaHutan GunungHutan Paya Air TawarHutan Paya Air MasinHutan PantaiKawasan yang telah diterokaiPETUNJUKHutan Pantaidi Pulau Sipadan (Sabah)(Sumber: Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)Hutan Hujan TropikaHutan GunungHutan Paya Air TawarHutan PantaiTumbuh- tumbuhan semula jadi ini dibahagikan kepada lima jenis, iaitu:Hutan Paya Air MasinHutan Gunung di Taman Negara Gunung Mulu (Sarawak)Bab 455

p. 64

(meter)Renjong(Emergen)Kanopi(Silara)Lapisan tengahLantai hutan50403020100Rajah 4.1Empat lapisan Hutan Hujan TropikaHutan Hujan TropikaPokok-pokok di hutan ini kelihatanberlapis-lapis dan malar hijauDaun pokok bersaiz lebar, pokokyang tinggi dan dahan yang tersebarHujung daun berbentuk tirus untuk membolehkan air hujan mengalirturun dengan mudah dan cepatEmpat jenis lapisan Hutan Hujan TropikaLapisan renjong (Emergen)• Ketinggian pokok di antara 40 hingga 50 meter• Pokok berkayu keras dan tumbuh rapat-rapat• Batang lurus dan tinggi untuk mendapatkan cahaya matahariLapisan kanopi (Silara)4• Ketinggian pokok di antara 20 hingga 40 meter• Lapisan pelindung cahaya matahari daripada menembusi lantai hutan3Lapisan tengah• Ketinggian pokok di antara 10 hingga 20 meter• Pokok-pokok kecil• Terdapat tumbuh-tumbuhan epifit yang menumpang di atas pokok lain• Terdapat juga tumbuh-tumbuhan parasit yang memanjat pokok lain untuk mendapatkan air, garam dan mineral dari pokok tersebutLantai hutan2• Ketinggian pokok kurang daripada 10 meter• Tumbuh-tumbuhan jarang kerana kurang mendapat cahaya matahari• Dilitupi oleh daun kering dan dahan reput• Terdapat tumbuh-tumbuhan saprofit yang hidup memakan bahan reput1ImbasGambarARGlosariRenjong: Pokok yang tumbuh pada ketinggiandi antara 40 hingga 50 meter di ataslapisan kanopiSilara: Bahagian dahan dan pokok-pokok yang tinggi seolah-olah bersambung dan berbentuk seperti bumbungAkar banir(Sumber: Diubah suai daripada wwf.org.my, 2017)Bab 456

p. 65

Hutan PantaiHutan Pantai tumbuh di kawasan pantai yang berpasirJenis-jenis pokok yang terdapat di kawasan ini adalah seperti pokok ru, tapak kuda, pokok renek, mengkuang, jemerlang laut, bintangor laut, kelat jambu laut dan pokok kelapaPokok-pokok yang terdapat di sepanjang pantai mempunyai ketinggian yang berbeza-bezaPokok ru tumbuh tinggi sehingga 40 meter, mempunyai batang yang lurus, tinggi dan berbentuk silinderTumbuh-tumbuhan menjalar seperti tapak kuda sesuai hidup di pantai yang berpasirProfil hutan pantai di bawah menunjukkan perbezaan tumbuh-tumbuhan semula jadi mengikut jarak dari laut Rajah 4.2Profil Hutan PantaiPokok tapak kudaLautPokok ruPokok renekMengkuangPokok kelapaImbasGambarARBab 457

p. 66

Hutan Paya Air TawarRajah 4.3Profil Hutan Paya Air TawarABCTerdapat di kawasan bersaliran buruk yang sering ditenggelami air, khususnya air sungai dan tasikAntara jenis pokok yang tumbuh di hutan ini ialah mengkuang, mersawa paya, meranti paya dan kempasTerdapat juga pokok-pokok jenis berkayu keras dan batangnya besar, lurus dan tinggi yang tumbuh secara bercampur aduk, rapat-rapat dan tidak mempunyai dahan di bahagian bawahnyaPokok bintangor laut bersaiz sederhana besar, tidak berbanir dan lazimnya berdahan rendah. Batang pokok ini pula berwarna kelabu dan kuning langsat manakala kulit dalamnya berlapis-lapis dan bergetah kuning. Pokok ini menghasilkan buah yang bersegi, tulang belakang daun yang tajam dan bunga berwarna putih.Lapisan tengah• Pokok bersaiz kecil dan sederhanaLapisan pokok renek• Tumbuh-tumbuhan adalah jarang kerana kurang cahaya matahari• Lantai hutan dibanjiri air pada musim hujanA.B.C.Jadual 4.1Jenis akar dan kegunaannyaJenis akarPokokKegunaanAkar udaraBintangor lautMembantu menyerap oksigenAkar pneumatoforPerupukAkar banirMeranti payaMenyokong pokok daripada mudah tumbang di kawasan yang menakung airAkar jangkangKelat dan merbulanPokok bintagor laut(Sumber: bakau.forestry.gov.my, 2014)ImbasGambarARKanopi (silara)• Pokok berkayu kerasdan tinggi• Membentuk kanopi yang tidak sejajarBab 458

p. 67

Hutan Paya Air MasinHutan ini banyak terdapatdi kawasan pinggir laut yang bersaliran buruk, berlumpur dan terlindung tetapi ditenggelami air laut semasa air pasangDitumbuhi pokok bakau, nipah, lenggadai, tumu merah, paku pakis, gelam, ramin, jongkong dan nibungTumbuh-tumbuhan berbeza mengikut jarak dari lautJenis akarPokokHuraianAkar ceracakBakau api-api dan perepat• Berfungsi untuk pernafasan• Kekurangan oksigen kerana ditenggelami air masin• Keluar menegak dari tanah lumpurAkar jangkangBakau kurap dan bakau minyak• Tumbuh di bahagian pangkal batang pokok• Masuk ke dalam lumpur• Menyerap udara ketika air pasang• Menyokong pokok daripada mudah tumbangAkar jangkangRajah 4.4Profil Hutan Paya Air MasinPokok nibungPokok nipahPokok bakauPaku pakis lautKe daratKe lautJadual 4.2 Jenis akar dan huraiannyaImbasGambarARAkar ceracakBab 459

p. 68

Hutan Gunung Terdapat di kawasan tanah tinggi yang melebihi 1 200 m dari aras laut Jenis tumbuh-tumbuhan semula jadi adalah berbeza mengikut ketinggian Tumbuh-tumbuhan akan mengadaptasikan dengan suhu dan kesuburan tanihBunga rafflesia di Banjaran Crocker (Sabah)Jadual 4.3Ciri-ciri empat lapisan hutanRajah 4.6Profil Hutan GunungKetinggianLapisan hutanJenis pokok\/ tumbuhan1 200 - 1 800 mHutan montane bawah:• Dikenali sebagai Hutan Daun Luruh• Ketinggian pokok di antara 15 meter hingga 33 meter• Pokok oak dan laurel• Tumbuh-tumbuhan epifit sepertiorkid dan paku langsuyar1 800 - 2 900 mHutan montane atas:• Terdapat pokok-pokok daun tirus• Kebanyakan pokok adalah rendah• Ketinggian pokok di antara 1.5 meter hingga18 meter• Hanya terdapat satu lapisan hutan sahaja• Lantai hutan yang lembap danditumbuhi lumut• Pain• Sprus• Gelam gunung• Tumbuh-tumbuhan epifit(liken dan lumut)• Bunga rafflesia, periuk kera dan pokok rhododendron2 900 - 3 500 mTumbuhan hampir alpain:• Terdapat hutan campur jenis pokokbantut dan rumput• Pokok renek konifer• Rumput jenis Low’s Buttercup, Bornean eyebright, red sanicle dan periuk keraMelebihi 3 500 mTumbuhan alpain:• Terdapat tumbuhan renek dan lumut• Orkid dan lumutRajah 4.6 Profil Hutan GunungKetinggian(meter)35002900180012000(Sumber: Jabatan Perancangan Bandar dan Desa Semenanjung Malaysia, 2014)Bab 460

p. 69

Faktor-faktor yang Mempengaruhi Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi di Malaysia4.2Bentuk muka bumiTanah pamah Tanah pamah dan kaki bukit Hutan Hujan Tropika tumbuhdi kawasan tanah pamah dan kaki bukit yang bersaliran baik Terdiri daripada pokok yang tinggi dan bersaiz besarKawasan yang berada di bawah180 meter dari aras lautAkar banir berfungsi untuk menyokong pokok daripada tumbangBentuk muka bumiSaliranIklimTanihFaktor-faktoryang mempengaruhitaburantumbuh-tumbuhansemula jadi di MalaysiaBab 461

p. 70

Muara sungaiPinggir lautMuara sungai, pinggir tasik dan pinggir lautKawasan berpasir dan berlumpur ditumbuhi Hutan PantaiKawasan pinggir laut yang terlindung dan muara sungai berlumpur ditumbuhi Hutan Paya Air MasinTanah pamah yang sering ditenggelami air ditumbuhi oleh Hutan Paya Air TawarTanah tinggi melebihi 1 200 meter dari aras laut Tumbuhan-tumbuhan pada ketinggian 1 200 meter terdiri daripada pokok yang bersaiz kecil Pada ketinggian 1 800 meter hingga 2 900 meter pula terdapat pertumbuhan lumut dan pokok tumpang seperti orkid serta pokok-pokok bantutPinggir tasikPokok rhododendronKetinggian 1 200 meterSprusBab 462

p. 71

SaliranIklimSungai Sarawak (Sarawak)Air Terjun Lasir (Terengganu)Gunung Kinabalu (Sabah) Malaysia mengalami iklim Khatulistiwa yang panas dan lembap sepanjang tahun Purata suhu, iaitu 27°C dan menerima hujan yang banyak kira-kira2 600 mm setahunPurata suhu yang tinggi serta penerimaan cahaya matahari dan jumlah hujan yang banyak menggalakkan pertumbuhan Hutan Hujan Tropika Suhu di kawasan tanah tinggi berbeza dari kawasan tanah pamah Suhu kira-kira 18°C di kawasan tanah tinggi menggalakkan pertumbuhan Hutan Gunung seperti yang terdapatdi Gunung KinabaluSaliranJenis pokokLokasiBersaliran baikPokok cengal, tualang, pokok kelapa dan pokok ruPulau Sipadan (Sabah), Desaru (Johor) dan Air Terjun Lasir (Terengganu)Bersaliran burukPokok mengkuang, mersawa paya, meranti paya, kempas, nipah dan nibongTasik Chini dan Tasik Bera (Pahang) serta Delta Labuk-Sugut (Sabah)Bab 463

p. 72

TanihTanih berpasir Malaysia kaya dengan pelbagai jenis tanih, antaranya ialah:• Tanih aluvium• Tanih laterit• Tanih gambut• Tanih berpasir Setiap jenis tanih sesuai untuk tumbuh-tumbuhan semula jadi yang tertentuJadual 4.4Pelbagai jenis tanih dan tumbuh-tumbuhan semula jadiHutan dan jenis pokokJenis tanihJenis pokokLokasiHutan Hujan Tropika• Tanih aluvium• Tanih lateritCengal, meranti, tualangKaki Banjaran Titiwangsa (Perak) dan Banjaran Tahan (Pahang)Hutan Paya Air Masin• Tanih gambut • Tanih aluviumPokok bakau, bakau jongkong, bakau api-apiLaut Matang (Perak), Muara Sungai Perak dan Tanjung Piai (Johor)Hutan Paya Air Tawar• Tanih gambut • Tanih aluviumNipah, mengkuang, terapTasik Chini dan Tasik Bera (Pahang) serta Delta Rajang (Sarawak)Hutan Pantai• Tanih berpasirTapak kuda, pokok ru, pokok kelapaPantai Irama (Kelantan) dan Pantai Tanjung Rhu (Langkawi)Hutan Gunung• Tanih lateritOak, laurel, paku pakisGunung Kinabalu (Sabah) dan Gunung Jerai (Kedah)GlosariTanih aluvium:Tanah lanar yang terdiri daripada mendapan lumpur dan kelodak pasirTanih laterit:Tanah liat merahTanih gambut:Tanah yang bercampur dengantumbuh-tumbuhan yang telah reputTanih berpasir:Tanah yang terbentuk dari batuan beku dan batuan sedimen yang mempunyai butiran kasar dan berkerikilLatih DiriB1.Senaraikan faktor-faktor yang mempengaruhi taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi.2. Bagaimanakah saliran boleh mempengaruhi taburan tumbuh-tumbuhansemula jadi?3.Mengapakah kawasan tanih berpasir sesuai ditumbuhi Bab 4dengan pokok kelapa?64

p. 73

Tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia memberi banyak manfaat kepada alam sekitar, manusia dan negara. Kepentingan tumbuh-tumbuhan ini tiada nilainya.Kepentingan Tumbuh-tumbuhan Semula Jadidi Malaysia4.3KepentinganTumbuh-tumbuhanSemula Jadidi MalaysiaAktiviti 4.1Tajuk:Faktor-faktor yang mempengaruhi jenis dan taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di MalaysiaObjekif:Mengenal pasti faktor yang mempengaruhi jenis dan taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia Alatan:Kertas sebak, alat tulisLangkah-langkah:1.Guru akan mencantumkan dua helai kertas sebak. 2.Tulis soalan berikut di tengah-tengah kertas sebak:3.Letakkan kertas sebak di atas meja dan minta murid menulis jawapan mereka di atas kertas itu secara bergilir-gilir.4.Tampal kertas sebak tersebut di papan putih setelah semua murid selesai menulis jawapan mereka.5.Bincangkan jawapan yang diberikan bersama-sama antara guru dengan murid.PAK–21: Alas MejaApakah faktor-faktor yang mempengaruhi jenis dan taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia?65Bab 4

p. 74

Keseimbangan ekosistem Konsep ekosistem adalah saling bergantung antara komponan biotik dengan komponen abiotik dalam alam sekitar:- Biotik meliputi organisma hidup seperti tumbuh-tumbuhan, haiwan dan manusia- Abiotik mengandungi persekitaran fizikal seperti bentuk muka bumi, batuan, tanih, air, udara, mineral dan sumber tenaga suriaKawasan hutan merupakan satu ekosistem dengan tumbuh-tumbuhan semula jadi sebagai salah satu komponen biotik utamaTumbuh-tumbuhan saling berinteraksi dengan unsur-unsur lain dalam komponen biotik dan abiotik bagi mewujudkan satu persekitaran yang seimbangContoh lokasi: Taman Negara Bako (Sarawak) dan Taman Negara PahangGlosariEkosistem: Interaksi (saling kebergantungan) antara biotik dan abiotik dalamalam sekitarKawasan tadahan hujan Hutan bertindak sebagai span berongga yang menyerap air serta mengalirkan air ke sungai, empangan, kolam dan tasik Hutan di kawasan tanah tinggi penting sebagai kawasan tadahan hujan Air yang diserap ke dalam tanah ditapis secara semula jadi dan menjadi air yang bersih Contoh lokasi: Banjaran Kapuas Hulu (Sarawak) dan Taman Negeri Royal Belum (Perak) Taman Negara PahangTaman Negeri Royal Belum (Perak)Bab 466

p. 75

PegagaSumber perubatan Tumbuhan-tumbuhan yang terdapat di hutan kebanyakannya boleh digunakan dalambidang perubatan Akar, kulit, daun, ranting dan buah daripada pelbagai spesies tumbuhan dijadikan sebagai ubatHabitat Hutan bertindak sebagai habitat kepada pelbagai spesies flora dan fauna Hutan di Malaysia menjadi tempat perlindungan dan sumber makanan bagi hidupan liar Haiwan juga memilih tempat tinggal berlainan untuk keselamatan, keperluan sumber makanan dan kesesuaian diri Sekiranya tumbuh-tumbuhan musnah, pelbagai spesies flora dan fauna akan kehilangan habitat dan sumber makanan Contoh lokasi: Taman Negara Endau-Rompin (Johor) dan Lembah Danum (Sabah)Contohtumbuh-tumbuhanBahagiantumbuh-tumbuhanTongkat aliAkarSembongDaun, akar dan bungaSendudukDaun, pucuk dan akarPegagaKeseluruhan pokokKeremekDaunJadual 4.5Tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia yang mempunyai nilai perubatanBurung tempua(Sumber: Jabatan Perhutanan Malaysia, 2017)GlosariHabitat:Tempat hidup bagi haiwanatau tumbuh-tumbuhansecara semula jadiBab 467

p. 76

Latih DiriCSenaraikan dua bahagian tumbuh-tumbuhan berserta contoh tumbuh-tumbuhan yang boleh digunakan sebagai sumber perubatan.Layari laman sesawang yang berikut untuk mengetahui lanjut tentang buluh dan rotan: https:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota1.htmlPortalGeografiSumber bahan mentahHutan adalah penting sebagai bahan mentah untuk membekalkan sumber kayu balak dalam industri membuat perabotBuluh dan rotan digunakan dalam industri pembuatan kraf tangan dan perabotKayu bakau pula dijadikan sebagai bahan api dan bahan binaan, iaitu cerucuk untuk tapak pembinaan kerana sifatnya yang tahan airHutan di Malaysia mempunyai pelbagai pokok yang sesuai untuk pembalakan seperti cengal, balau dan keruingHasil eksport kayu balak telah memberikan sumber pendapatan kepada negaraKayu balak Malaysia dieksport ke India, Indonesia, Vietnam, Jepun, China dan lain-lainKraf tangan yang diperbuat daripadabuluh dan rotanKayu balakMalaysia telah mengamalkan kaedah yang bernama Selective Management System(SMS) yang terkandung dalam amalan pengurusan hutan secara mampan. Melalui teknik ini, hanya pokok balak yang matang akan ditebang manakala pokok balak yang masih muda akan dibiar terus membesar.GlosariMampan: Mampu mengekalkan pencapaian atau prestasi yang baik (bukan ekonomi, pembangunan dan sebagainya)Bab 468

p. 77

Manusia menggunakan tumbuh-tumbuhan untuk kepentingan sendiri tanpa memikirkan masa hadapan generasi akan datang. Kegiatan manusia yang berleluasa secara tidak langsung akan memberikan kesan positif dan negatif terhadap tumbuh-tumbuhan semula jadidi Malaysia.Kesan Kegiatan Manusia terhadapTumbuh-tumbuhan Semula Jadi di Malaysia4.4Pembangunan hutanPada tahun 2006, Program Penubuhan Ladang Hutan (PPLH) telah dilaksanakan bertujuan untuk mengurangkan tekanan ke atas hutan asli sebagai sumber bahan mentah dan untuk memastikan ketersediaan berterusan bagi industri kayu tempatan. Bagi meningkatkan kadar penanaman semula hutan, semua pihak diarahkan mengkaji spesies pokok yang hendak ditanam serta penjagaan pokok-pokok yang telah ditanam. Dalam program berkenaan, spesies yang disenaraikan ialah jati, sentang, getah, khaya, akasia, batai, kelempayan dan binuang. Namun, tumpuan diberikan kepada pokok getah dan pokok akasia.Penghutanan semulaAgensi seperti Jabatan Perhutanan, Institusi Penyelidikan Hutan Malaysia (FRIM) dan Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara (PERHILITAN) telah mengambil langkah untuk memulihara hutan. Antaranya adalah dengan menanam pokok yang bermutu dan tahan daripada serangan penyakit di kawasan hutan yang telah ditebang. FRIM juga telah menjalankan aktiviti penghutanan semula di Hutan Lipur Bukit Lagong, Kepong(Kuala Lumpur) dengan menjadikan kawasan tersebut sebagai hutan rekreasi yang terkenal sehingga diiktiraf sebagai hutan tropika buatan manusia tertua di dunia.Ladang hutan pokok jati (Perlis)Kesan Positif(Sumber: Lembaga Perindustrian Kayu Malaysia, Mei 2018)Bab 469

p. 78

Taman NegaraTaman negara merupakan kawasan yang terdiri daripada pelbagai spesies tumbuh-tumbuhan semula jadi, tumbuh-tumbuhan ubatan dan tumbuh-tumbuhan yang jarang dijumpai. Tumbuh-tumbuhan di taman negara ini dijaga dan disimpan dengan baik bagi mengekalkan biodiversiti alam sekitar.Taman negara juga paling banyak dijadikan kawasan pelancongan kerana tersedia dengan pelbagai prasarana.Di Malaysia, terdapat taman-taman negara yang diuruskan di bawah kerajaan negeri dan terdapat juga di bawah kerajaan persekutuan.Di negeri Sarawak, terdapat 30 buah taman negara dengan jumlah keluasan 623 463 hektar yang ditadbir oleh Perbadanan Perhutanan Sarawak, manakala di negeri Sabah terdapat sembilan buah taman negara, iaitu tiga taman terestrial dan enam taman marin di bawah Lembaga Pemegang Amanah Taman-taman Sabah.(Sumber: Jabatan PERHILITAN, 2015)Hutan Simpan KekalHutan simpan kekal di Malaysia boleh ditetapkan sebagai kawasan sensitif alam sekitar kerana hutan merupakan kawasan yang berkepentingan dan bernilai tinggi dari segi kepelbagaian biologi.Selain itu, dengan adanya pelaksanaan program pembangunan hutan yang terancang ini akan menggalakkan penghasilan dan penggunaan hasil hutan yang dapat memberi faedah kepada ekonomi secara maksimum serta menggalakkan pembangunan perindustrian berkaitan dengan hasil hutan.Contoh lokasi hutan simpan kekal di Malaysia ialah Hutan Simpan Kabili-Sepilok (Sabah), Hutan Simpan Kuala Langat Utara dan Hutan Simpan Raja Musa (Selangor).Hutan Simpan Kabili-Sepilok (Sabah)Taman Negara Similajau (Sarawak)Bab 470

p. 79

Ketidakseimbangan ekosistemKestabilan ekosistem hutan terganggu akibat berlakunya penyahhutanan. Kawasan hutan yang padat dengan tumbuh-tumbuhan semula jadi dimusnahkan untuk tujuan pembinaan dan pembukaan kawasan ladang, pembinaan infrastruktur dan pembalakan.Penyahhutanan menyebabkan ekosistem hutan terganggu dan berlaku ketidakseimbangan dalam siratan makanan, berlaku bencana alam seperti banjir lumpur dan tanah runtuh serta menyebabkan kawasan tadahan hujan terganggu.Hakisan tanihPembalakan mendedahkan permukaan bumi kepada hakisan air hujan.Daun pokok berfungsi mengurangkan halaju air hujan yang jatuh ke bumi. Kekurangan proses infiltrasi (kemusnahan akar pokok yang berfungsi menyerap air larian permukaan ke dalam tanah) menyebabkan air hujan jatuh dengan laju ke permukaan bumi dan meningkatkan kadar hakisan tanih.Tanih yang terhakis akan diangkut oleh aliran air hujan dan menyebabkan sungai menjadi cetek.Sungai yang cetek ini akan menyebabkan banjir berlaku dan mengakibatkan kerosakan harta benda.PenyahhutananHakisan tanihKesan NegatifGlosariPenyahhutanan: Pemusnahan hutan secara kekal, misalnya untuk membuat jalan raya dan bangunanHalaju:Kecepatan gerakan atau kadar kecepatanCetek:Tidak dalam atau tidak tinggiBab 471

p. 80

GlosariPupus:Habis lenyap sama sekaliKawasan tadahan hujan tergangguHutan merupakan kawasan semula jadi yang luas untuk menadah air hujan.Namun penerokaan hutan yang tidak terancang oleh manusia menyebabkan kawasan tadahan hujan akan terganggu.Hal ini menyebabkan empangan untuk menakung air akan menjadi cetek kerana kelodak lumpur masuk ke dalam empangan.Kepupusan flora dan faunaPenerokaan hutan yang tidak terancang menyebabkan flora dan fauna kehilangan habitat dan kekurangan sumber makanan.Keadaan ini juga menyebabkan haiwan liar dan tumbuh-tumbuhan semakin pupus.Contoh tumbuh-tumbuhan yang diancam kepupusan adalah seperti periuk kera, tongkat ali, pokok bakau, pokok cengal dan pokok meranti.Contoh haiwan liar yang semakin pupus adalah seperti gajah, badak Sumatera, tapir, harimau Malaya, kancil, kambing gurun dan sebagainya.Kawasan tadahan hujan yang tergangguPeriuk keraLatih DiriD1.Nyatakan satu kegiatan manusia yang memusnahkan tumbuh-tumbuhan semula jadi.2. Pada pendapat anda, apakah yang akan terjadi kepada alam sekitar dan manusia jika berlaku Bab 4kepupusan flora?72

p. 81

ImbasKembali•Hutan Hujan Tropika• Hutan Pantai•Hutan Paya Air Tawar•Hutan Paya Air Masin•Hutan Gunung•Kawasan tadahan hujan•Keseimbangan ekosistem•Sumber perubatan•Habitat•Sumber bahan mentah•Bentuk muka bumi•Saliran•Iklim•Tanih Kesan positif: •Pembangunan hutan•Penghutanan semula•Taman Negara•Hutan Simpan KekalKesan negatif:•Ketidakseimbangan ekosistem•Hakisan tanih•Kawasan tadahan hujan terganggu•Kepupusan flora dan faunaJenis dan taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di MalaysiaKepentingantumbuh-tumbuhan semula jadi di MalaysiaFaktor-faktor yang mempengaruhi jenis dan taburan tumbuh-tumbuhan di MalaysiaKesan kegiatan manusia terhadap tumbuh-tumbuhan semula jadi di MalaysiaTumbuh-tumbuhan Semula Jadi di MalaysiaBab 473

p. 82

CabaranSumatif2.Senaraikan empat faktor yang mempengaruhi taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia.1.Peta 1 menunjukkan taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia.Namakan lokasi tumbuh-tumbuhan semula jadi di dalam Peta 1.CabaranMindaKuiz Kendiri 4KuizKENDIRIFaktor yangmempengaruhitumbuh-tumbuhansemula jadidi Malaysia(a)(e)U(b)(c)(d)Laut ChinaSelatan(f)Peta 1Bab 474

p. 83

3.Huraikan kepentingan tumbuh-tumbuhan semula jadi di Malaysia. (a)(b)(c)(d)4.Lengkapkan rajah di bawah berkenaan kegiatan manusia dan kesan terhadap tumbuh-tumbuhan semula jadi. Kegiatan manusiaKesan(a)(a)(b)(b)(c)(c)(d)(d)5.Bagaimanakah Hutan Paya Air Masin berfungsi kepada alam sekitar dan kehidupan manusia? 6.Bahaskan kesan negatif kegiatan manusia terhadap tumbuh-tumbuhan semula jadi danhidupan liar dengan mengemukakan contoh yang sesuai. Kegiatan yang menjejaskantumbuh-tumbuhansemula jadiBab 475

p. 84

Hidupan Liar 5di MalaysiaInduksi BabBABHidupan liar yang terdapat di negara kita merupakan khazanah alam yang harus dijaga dengan sebaiknya. Pernahkah anda terfikir kepentingan hidupan liar terhadap keseimbangan ekosistem? Tahukah anda aktiviti-aktiviti manusia yang telah menyebabkan hidupan liar diancam kepupusan? Kita seharusnya mengetahui dan mempelajari tentang pentingnya menjaga dan mengekalkan habitat serta hidupan liar di negara kita agar tidak terus diancam kepupusan.Apakah yang akan anda pelajari?Info3Mengenal pasti hidupan liar di Malaysia3Menghuraikan kepentingan hidupan liar di Malaysia3Membahaskan kegiatan manusia yang mengancam hidupan liar di Malaysia3Menjelaskan melalui contoh usaha pemeliharaan dan pemuliharaan hidupan liar di Malaysia•Setiap harimau mempunyai corak belang yang berbeza seperti cap jari manusia. •Penglihatan harimau pada waktu malam adalah enam kali ganda lebih baik daripada manusia.(Sumber: Tabung Alam Sedunia atau World Wide Fund for Nature (WWF),Februari 2018)Harimau Malaya(Taman Negara)Bab 576

p. 85

Sepintas lalu1Hidupan liar di MalaysiaPernahkah anda melihat hidupan liar ini?43Kegiatan manusia yang mengancam hidupan liar di MalaysiaBolehkah anda senaraikan kegiatan manusia yang mengancam hidupan liar di Malaysia?Usaha-usaha pemeliharaan dan pemuliharaan hidupan liar di MalaysiaPemeliharaan dan pemuliharaan hidupan liarUndang-undangKempen kesedaranPewartaan hutan simpanPusat konservasi Penilaian EIAdan taman negaraPenyelidikan dan Pendidikan alam sekitarpembangunan2Kepentingan hidupan liar di MalaysiaApakah kepentingan hidupan liar kepada manusia dan alam sekitar?KepentinganKeseimbangan ekosistemEkopelanconganPendidikanBab 577

p. 86

“Hidupan liar ialah spesies haiwan liar atau burung liar, sama ada yang dilindungi sepenuhnya atau yang dilindungi, vertebrata atau invertebrata, hidup atau mati, matang atau tidak matang dan sama ada boleh dijinakkan atau dibiakkan dalam kurungan atau tidak”.Berikut merupakan beberapa contoh hidupan liar yang terdapat di Malaysia:5.1Hidupan Liar di Malaysia(Sumber:Akta Pemuliharaan Hidupan Liar, 2010)Helang merahPopulasi: Tiada data ditemuiHabitat: Hutan dipterokarpaLokasi: Hutan dipterokarpa di Semenanjung Malaysia, Sabahdan SarawakCara pemakanan: KarnivorHarimau MalayaPopulasi: Kira-kira250 hingga340 ekorHabitat: Hutan pamah,hutan paya gambut, hutan gunung dan belukar kecilLokasi: Tersebar darihutan paya hinggahutan pergunungan rendahCara pemakanan: KarnivorBeruang matahari(beruang madu)Populasi: Tiada data ditemuiHabitat: Hutan tropikaLokasi: Kawasan hutan sehingga ketinggian kurang daripada 2 700 m dari aras laut Cara pemakanan: OmnivorDugongPopulasi: Kira-kira 100 ekorHabitat: Padang rumput lautLokasi: Perairan Johor,Sabah dan SarawakCara pemakanan: HerbivorPenyuPopulasi: Tiada data ditemuiHabitat: Pantai terbuka, pantai berpasir dan pulau-pulauLokasi: Perairan Terengganu, Melaka, Johor, Perak, Sabah dan SarawakCara pemakanan: OmnivorTapirPopulasi: Kira-kira 1 100 hingga1 500 ekorHabitat: Hutan tropikaLokasi: Tersebar secara meluasdari hutan paya hinggahutan pergunungan rendahdi Semenanjung MalaysiaCara pemakanan: HerbivorBab 578

p. 87

Latih DiriA1.Apakah yang dimaksudkan dengan hidupan liar?2. Mengapakah hidupan liar perlu dilindungi?GlosariVertebrata: Kumpulan haiwan yang bertulang belakangInvertebrata: Kumpulan haiwan yangtidak bertulang belakangOmnivor: Haiwan yang memakan dagingdan tumbuh-tumbuhanHerbivor: Haiwan yang memakan tumbuh-tumbuhanKarnivor: Haiwan yang memakan dagingBadak SumateraPopulasi: Kira-kira 30 ekor (Sabah)Habitat: Tanah rendahberbukit dan lembahLokasi:Taman Negara,Taman Negara Endau-Rompin, Taman Negeri Royal Belum dan beberapa kawasanhutan simpanCara pemakanan: HerbivorGajah PygmyPopulasi: Kurang daripada1 500 ekorHabitat: Tanah rendahdan lembahLokasi: Hutan di Kinabatangan, Tabin dan tengah SabahCara pemakanan: HerbivorOrang utanPopulasi: Kira-kira12 300 ekorHabitat: Hutan tanah rendah, hutan tropika, hutan paya dan hutan gunungLokasi: Lanjak Entimau Wildlife Sanctuary,Taman Negara Batang Ai dan Pusat PemulihanOrang Utan Sepilok Cara pemakanan: OmnivorEnggangPopulasi: Tiada data ditemuiHabitat: Hutan tropika dan subtropikaLokasi: Tersebar secara meluas dihutan Semenanjung Malaysia, Sabah dan SarawakCara pemakanan: OmnivorMonyet Belanda(Proboscis)Populasi: Kira-kira 5 000 ekorHabitat: Hutan dipterokarpa,hutan paya bakau dan hutan tanah rendah yang berdekatan dengan air dan sungaiLokasi: Kawasan tepi Sungai Kinabatangan, Sungai Klias, Sungai Sugut dan Kuching Wetlands National ParkCara pemakanan: Omnivor(Sumber:World Wide Fund for Nature (WWF),Ogos 2018)Bab 579

p. 88

5.2Kepentingan Hidupan Liar di MalaysiaPengetahuan tentang hidupan liar yang kurang menyebabkan hidupan liar ini semakin diancam kepupusan. Berikut merupakan antara kepentingan hidupan liar di Malaysia:Keseimbangan Ekosistem Keseimbangan ekosistem amat penting bagi meneruskan kelangsungan hidup bagihaiwan dan tumbuh-tumbuhan secara langsung atau tidak langsung Hidupan liar ialah sebahagian daripada komponen siratan makanan Gangguan mana-mana organisma dalam aras trofik akan mengubah aliran tenaga yang seterusnya akan menjejaskan keseimbangan ekosistem Baja organik hasil daripada penguraian tinja haiwan dapat membekalkan nutrienkepada tanah Aliran tenagaPengguna tertierPengguna sekunderPengguna primerPengeluarAliran tenagaImbasGambarARGlosariTinja: NajisHaiwan karnivor sekunder yang memakan pengguna sekunderHaiwan omnivor dan karnivor yang memakan pengguna primerHaiwan omnivor dan herbivor yang memakan organisma lainOrganisma yangboleh menghasilkan makanan sendiriRajah 5.1Aras trofikBab 580

p. 89

EkopelanconganBerpeluang untuk melihat dan berinteraksi dengan hidupan liarPusat Konservasi Hidupan Liardi Sungai Dusun (Selangor)PusatKonservasidanPenerangan Penyu di Segari (Perak)Merentas hutandi Taman Negara Similajau (Sarawak)Menunggang gajahdi Kuala Gandah (Pahang)Melihat orang utandi Sepilok (Sabah)Pemandu pelancongdi Sungai Kinabatangan (Sabah)Jurulatih skubadi Pulau Perhentian (Terengganu)Pengendali hidupan liardi Langkawi Wildlife Park (Kedah)Mendidik masyarakat tentang pentingnya usaha pemuliharaan hidupan liarMembuka peluang pekerjaan kepada penduduk tempatanEkopelancongan ialah pelancongan yang berasaskan sumber dan pemeliharaan alam semula jadi. Berikut merupakan antara kegiatan ekopelancongan yang melibatkan hidupan liar:GlosariKonservasi: Pemeliharaan atau penjagaan hidupan liar secara sistematik bagi mengatasi kepupusanBab 581

p. 90

Menubuhkan pusat pemuliharaan dan pembiakbakaan spesies yang terancam Menyediakan kemudahan pengajaran dan pembelajaran berkenaan hidupan liar Menjalinkan hubungan kerjasama antara jabatan-jabatan kerajaan yang berkaitan hidupan liar melalui projek penyelidikan Contoh kerjaya: Veterinar Penyelidik Pensyarah Ahli forensikKumpulan penyelidik sedangmenjalankan penyelidikan di lapanganVeterinar memberi rawatan kepada harimauPenyelidikan dan Pembangunan(R&D)KEPENTINGAN PENDIDIKANPendidikan Program kitar semula dapat memelihara dan memulihara alam sekitar Menggalakkan inovasi dalam kalangan murid untuk menghasilkan teknologi yang lebih mesra alamTaman Negara Kuala Koh (Kelantan)Melestarikan alam sekitarKerjaya dalambidang profesionalBab 582

p. 91

InfoLatih DiriB1.Berdasarkan aras trofik dalam Rajah 5.1, apakah yang akan berlaku sekiranya populasi pengguna primer menurun secara mendadak?2. Ekopelancongan dapat menyumbang kepada pendapatan negara. Huraikan. Mendapatpengetahuan baharudan tidak bergantung kepada dapatan darinegara lainGlosariArachnida: Haiwan yang mempunyai empat pasang kaki seperti labah-labah dan kala jengkingBiodiversiti: Kepelbagaian spesies tumbuhan dan haiwan dalam persekitaran semula jadinya Pengenalan biodiversiti dalam mata pelajaran Geografi dan Sains membolehkan murid mengenal spesies haiwan dan tumbuh-tumbuhan Aktiviti seperti menanam pokok bakau dapatmengekalkan biodiversiti di kawasan paya bakau Lawatan ke kawasan hutan simpan dapat memberi maklumat kepada murid tentang kepentinganfungsi biodiversiti dalam kehidupanMengekalkandan melindungi biodiversiti negara(Sumber: Portal Data Terbuka Malaysia, 2016)Jumlahspesies1 3001 2001 1001 000900800700600500400300200100Jumlah Spesies Hidupan Liaryang Dilindungi di MalaysiaBurung Mamalia Reptilia Serangga Amfibia Arachnida1 260440317504711JenisspesiesBab 583

p. 92

Kegiatan Manusia yang Mengancam Hidupan Liar di Malaysia5.3Penglibatan manusia dalam pelbagai aktiviti seperti pembalakan, pengkuarian, pembinaan empangan, pertanian, pengangkutan dan perhubungan telah memberi kesan kepada hidupan liar.Kegiatan pembalakan menyebabkan:kemusnahan habitat flora dan faunapermukaan tanah terdedah kepadaagen-agen hakisankurangnya proses sejat peluhanpeningkatan kandungan karbon dioksida di atmosfera yang turut meningkatkan suhu bumitanah menjadi tandushidupan liar diancam kepupusankejadian banjir di kawasan tanah rendahpencemaran sumber airPembinaan empangan mengakibatkan:kemusnahan hutan yang besarhabitat hidupan liar musnahkeseimbangan ekosistem dan rantai makanan terjejasPembalakanPengkuarianAktiviti letupan bongkah batu di kawasan kuari mengakibatkan:kemusnahan habitat hidupan liarbunyi bising di kawasan kuari dan sekitar mengganggu ketenteraman hidupan liarpencemaran udara melalui habuk dan debu kering yang terampai di udarapencemaran air melalui air larian permukaan yang membawa debu dan kotoran ke sungaiberlaku banjir di kawasan yang rendahhidupan liar terpaksa mencari habitat baharu yang lebih selamatPembinaan empanganPembalakanPengkuarianPembinaan empanganBab 584

p. 93

Latih DiriCPembinaan empangan memusnahkan habitat flora dan fauna. Huraikan.Kawasan hutan yang diteroka dan digantikan dengan tanaman seperti getah dan kelapa sawit menyebabkan:landskap asal berubah rantai makanan dalam ekosistem terganggu kemusnahan habitat hidupan liarkualiti tanih merosothidupan air terjejas apabila racun serangga dan bahan kimia dibawa oleh air larian permukaan ke sungai Layari laman sesawang yang berikut untuk melihat keratan akhbar tentang kesan kegiatan manusia terhadap hidupan liar: http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota2.htmlPortalGeografiPertanianPengangkutan dan perhubunganKegiatan pertanianJaringan pengangkutanPembinaan jaringan pengangkutan, terutamanya di kawasan tanah tinggi menyebabkan:penebangan hutan yang luashabitat hidupan liar tergangguhidupan liar bertindak mencari habitat yang baharuterdapat hidupan liar yang mati akibat dilanggar oleh kenderaan semasa melintas jalanBab 585

p. 94

Pemeliharaan dan pemuliharaan hidupan liar adalah penting untuk mengelakkan kepupusan hidupan liar. Antara usaha yang dijalankan untuk melindungi hidupan liar adalah dengan menguatkuasakan undang-undang, menjalankan kempen kesedaran, mewujudkan pusat konservasi dan taman negara, menjalankan penyelidikan dan pembangunan atau Research and Developement (R&D), membuat penilaian impak alam sekitar atau Environmental Impact Assessment (EIA), memberi pendidikan alam sekitar dan mewartakan hutan simpan.Undang-undangLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat lanjut tentang taman laut: http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota3.htmlPortalGeografiGlosariTaman laut: Kawasan perlindungan bagi ekosistem marin, terutamanya terumbu karang, flora serta faunaPemeliharaan: Usaha mengekalkan keadaan asal sumber alam semula jadi daripada musnahPemuliharaan: Usaha memulihkan dan memelihara sumber alam semula jadi dengan bijak dan sistematik supaya dapat dinikmati oleh generasi akan datangUsaha Pemeliharaan dan Pemuliharaan Hidupan Liar di Malaysia5.4Akta Pemuliharaan Hidupan Liar 2010 Mengeluarkan lesen untuk permohonanmemburu haiwan Pengisytiharan rizab hidupan liar dan kawasan perlindungan hidupan liarAkta Perhutanan Negara 1984 Peruntukan mengenai pentadbiran, pengurusan, pemuliharaan hutan dan pembangunan hutan di Malaysia Mewujudkan hutan simpan kekal Larangan mengambil hasil hutan daripada kawasan hutan simpan kekalAkta Kualiti Alam Sekeliling 1974, pindaan 1985 Mewartakan kawasan yang kaya dengan sumber sebagai kawasan pemeliharaan seperti taman negara dan taman laut Hukuman denda dan penjara kepada pesalah yang merosakkan dan mencemarkan sumber alam Jabatan Alam Sekitar (JAS) akan memantau perkara yang berkaitan dengan air dan kualiti udara, sisa industri, paras kebisingan dan penilaian impak alam sekitarBab 586

p. 95

Kempen KesedaranKempen Save The DayKempen kelolaan WWFMenyelamatkan penyu dan harimau di MalaysiaMemberi kesedaran kepada masyarakat tentang kepupusanhaiwan-haiwan tersebutKempen We Hug Tapir 2018Kempen bersempena sambutan Hari Tapir Sedunia disambut pada 27 April setiap tahunMeningkatkan kesedaran bahawa tapir merupakan spesies yang hampir pupusMenjelaskan jenis spesies tapir, habitat tapir dan mendidik generasi muda akan kepentingan menjaga dan memelihara tapirKempen Kurangkan Penggunaan Beg Plastik dan Hari Tanpa Beg PlastikBeg plastik tidak lagi dibekalkan secara percuma kepada pengguna di pasar raya besar, pasar raya, kedai serbaneka dan premis perniagaan terpilih di seluruh negara pada hari tertentuTerdapat beberapa negeri seperti Selangor dan Melaka yang mempraktikkan hari tanpa beg plastik tujuh hari semingguMendidik masyarakat supaya menggunakan beg mesra alam seperti beg biodegradasiHari Tenggiling SeduniaDisambut pada hari Sabtu ketiga bulan Februari setiap tahunMeningkatkan kesedaran manusia tentang pemuliharaanhidupan liar tersebutMenghentikan kegiatan perdagangan haram tenggilingMenurut WWF, populasi tenggiling di Asia telah merosot sebanyak 80% dalam tempoh 2007 hingga 2017Keputusan Konvensyen Tentang Perdagangan Antarabangsa ke atas Spesies Fauna dan Flora Liar Terancam atau Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES) telah meluluskan pengharaman penuh perdagangan tenggilingKempen kesedaran bertujuan memberi penerangan dan pemahaman kepada masyarakat tentang sesuatu isu.(Sumber: PERHILITAN, Mac 2018)(Sumber:World Pangolin Day, Februari 2018)TenggilingBab 587

p. 96

Pusat Konservasi dan Taman NegaraPusat konservasi dan taman negara adalah antara usaha yang dilakukan untuk melestarikan alam sekitar. Pusat konservasi ditubuhkan untuk tujuan penyelidikan, pendidikan, rekreasi dan ekologi. Taman negara pula merupakan habitat bagi kebanyakan spesies hidupan liar di Malaysia. Berikut merupakan contoh lokasi bagi pusat konservasi dan taman negara yang terdapat di Malaysia.Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang pengurusan, pemuliharaan dan penyelidikan penyu di Semenanjung Malaysia:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota4.htmlPortalGeografiPeta 5.2Pusat konservasi hidupan liar dan taman negara di MalaysiaSelat Melaka100°T 105°T 5°U5Taman Negara Similajau (Sarawak)6Taman Negara Niah (Sarawak)7Taman Negara Bukit Lambir (Sarawak)8Taman Negara Loagan Bunut (Sarawak)9Taman Negara Gunung Mulu (Sarawak)10Taman Negara Banjaran Crocker (Sabah)11Taman Negara Kinabalu (Sabah)12Taman Negara Pulau Penyu (Sabah)ABC1FD2EPusat KonservasiAPusat Konservasi Tuntung Bukit Pinang (Kedah)BPusat Konservasi Hidupan Liar dan Pusat Menyelamat Hidupan Liar Sungkai (Perak)CPusat Konservasi Hidupan Liar Sungai Dusun (Selangor)DPusat Konservasi Gajah Kebangsaan Kuala Gandah (Pahang)EPusat Konservasi Hidupan Liar Jenderak Selatan (Pahang)FPusat Konservasi dan Penerangan Penyu Rantau Abang (Terengganu)GTempat Perlindungan Hidupan Liar Samunsam (Sarawak)HTempat Perlindungan Hidupan Liar Lanjak Entimau (Sarawak)IPusat Konservasi Lembangan Maliau (Sabah)JPusat Pemuliharaan Orang Utan Sepilok (Sabah)KTempat Perlindungan Hidupan Liar KinabatanganLPusat Konservasi Lembah Danum (Sabah)Taman Negara1Taman Negara(Pahang)2Taman NegaraEndau-Rompin (Johor)3Taman Negara Tanjung Datu (Sarawak)4Taman Negara Bako(Sarawak)Bab 588

p. 97

Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Pusat Konservasi Gajah Kebangsaan:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota6.htmlPortalGeografiLautChina SelatanLaut SuluLautSulawesiU110°T 115°TPortalGeografiLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang pusat pemuliharaan orang utandi Sepilok (Sabah):http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota5.html34567H89GJ1011LIK12InfoEmpat spesies penyu yang terdapat di Malaysia ialah Penyu Belimbing, Penyu Agar, Penyu Karah dan Penyu Lipas.Anak penyuRusa(Sumber:Jabatan Perikanan Malaysia, 2016)(Sumber:Diubah suai daripada Atlas Resos Geografi Tingkatan 4, 2005)Bab 589

p. 98

Penyelidikan dan Pembangunan (R&D)Penyelidikan dan Pembangunan (R&D)Mengenal pasti habitat sesuatu hidupan liarContoh: Kajian tentang habitat Harimau Malaya oleh PERHILITANMengkaji spesies hidupan liar yang wujud di MalaysiaContoh: Kajian tentang spesies penyu oleh Jabatan Perikanan MalaysiaMengenal pasti jenis penyakit yangdihidapi oleh spesies hidupan liarContoh: Diagnosis dijalankan oleh Jabatan Hidupan Liar Sabah dan Universiti Malaysia Sabah terhadap buaya yang sakit di Tuaran Crocodile Farm (Sabah) Menjalin kerjasama penyelidikan antara agensi kerajaan dengan universiti tempatanContoh: Kolaboratif PERHILITAN dengan Universiti Putra Malaysia (UPM) berkenaan spesies terancamMengetahui makanan yang sesuai dengan hidupan liarContoh: Kajian tentang makanan untuk beruang matahari oleh Bornean Sun Bear Conservation CentreKaedah pembiakan untuk mengekalkan spesies hidupan liarContoh: Projek pembiakan dalam kurungan untuk meningkatkan populasi seladang di Jenderak Selatan (Pahang)Penyelidikan tentang hidupan liarMengekalkan hidupanliar dan habitatnya supayakhazanah alam kita terpeliharaTujuan penyelidikan danpembangunan tentang hidupan liarMemberi kesedaran kepada masyarakat tentang pentingnya pemeliharaan dan pemuliharaan hidupan liarMengkaji kemandirian dan sifat hidupan liarContoh: Kajian tentang perilaku tapir oleh Malay Tapir Conservation Centre (MTCC) di Pusat Konservasi Hidupan Liar Sungai Dusun (Selangor)Bab 590

p. 99

“Penilaian Impak Alam Sekitar atau Environment Impact Assessment (EIA) ialah kajian untuk mengenal pasti, meramal, menilai dan memberitahu maklumat tentang kesan alam sekitar akibat daripada suatu projek pembangunan yang dicadangkan dan memperincikan langkah untuk mengurangkan kesan terhadap alam sekitar sekiranya projek tersebut diluluskan dan diimplementasi”.(Sumber: Jabatan Alam Sekitar, 2007)Berikut merupakan elemen-elemen yang berkaitan dengan EIA:Meramal dan menjangkakan kesan projek pembangunan ke atas alam sekitarMeneliti dan memilih alternatif projek yang terbaikMengenal pasti dan memberi langkah kawalan sesuatu projek pembangunanMeramal impak ke atas alam sekitarMengenal pasti kos terhadap alam sekitar dan faedah projekkepada masyarakatSeksyen 34A (1) Akta Kualiti Alam Sekeliling, 1974 (Akta 127)-Pindaan 1985Denda tidak melebihi RM100 000 atau penjara tidak melebihi lima tahun atau kedua-duanya sekali jika gagal mematuhi peraturanEIA mula dikuatkuasakan di Malaysia pada 1 April 1998Pembalakan dan pertanian yang melebihi keluasan 500 hektarPembinaan empangan hidroelektrik yang melebihi keluasan 400 hektarPembinaan resort atau hotel di tepi pantai yang melebihi 80 bilikPembinaan infrastruktur seperti pembinaan hospital, lebuh raya, lapangan terbang, landasan kereta api dan bandar baharuPenilaian Impak Alam Sekitar (EIA)Perundangan dalam EIAObjektif EIAContohaktiviti yangmemerlukanEIABab 591

p. 100

“Pendidikan alam sekitar ialah proses pembelajaran yang melibatkan penyelesaian masalah dan keupayaan murid untuk membuat keputusan yang tepat demi masa depan, khasnya untuk generasi akan datang terhadap keperluan dan pemeliharaan alam sekitar”.Pendidikan alam sekitar di MalaysiaPendidikan Alam SekitarKepentinganpendidikanalam sekitarSARIPAHMurid akanmempunyai pengetahuan dan kemahiran untuk penyelesaian isu-isu alam sekitarMurid bermotivasi untuk memelihara dan memulihara alam sekitarMurid akan lebih peka dan prihatin mengenaialam sekitarMurid akan mengutamakan alam sekitar dalamsesuatu tindakan(Sumber: Pertubuhan Pelajaran, Sains dan Kebudayaan Bangsa-Bangsa Bersatu atauUnited Nations Educational Scientific and Cultural Organisation (UNESCO), 1996)GlosariPembangunan:lestariPembangunan tanpa menjejaskan alam sekitarNilai-nilai murni tentang alam sekitar bukan sahaja diajar dalam subjek Geografi, tetapi turut diselitkan oleh para guru melalui subjek-subjek lain.Murid akan memahami konsep pembangunan lestariMurid dapat melibatkan diri secara aktifdi lapanganBab 592

p. 101

Latih DiriD1.Huraikan kesan-kesan yang akan berlaku sekiranya Penilaian Impak Alam Sekitar (EIA) tidak dibuat dalam melaksanakan projek pembangunan.2. Bagaimanakah anda sebagai seorang murid dapat membantu untuk memelihara dan memulihara hidupan liar?Hutan simpan merupakan kawasan hutan yang diwartakan untuk tujuan perhutanan dan ditadbir oleh Jabatan Perhutanan Negeri. Pokok di kawasan hutan ini tidak boleh ditebang kerana dilindungi oleh undang-undang di bawah Akta Perhutanan Negara 1984 (Akta 313).Pewartaan Hutan SimpanHutan Simpan Kekal UKM (Selangor)Hutan Simpan Sungai Menyala (Negeri Sembilan)Hutan Simpan Bukit Nanas (Kuala Lumpur)Aktiviti 5.1Tajuk: Hidupan liar di MalaysiaObjektif: Menghasilkan buku pop-up mengenai hidupan liar di Malaysia.Alatan: Alat tulis, bahan yang bersesuaianLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Setiap kumpulan perlu menghasilkan satu buku pop-up mengenai hidupan liar di Malaysia.3.Masa yang diperuntukkan untuk menghasilkan buku pop-up ini adalah selama seminggu.4.Setiap kumpulan perlu mempersembah dan mempamerkan hasil kerja tersebut di hadapan kelas.PAK–21: Buku Pop-upBab 593

p. 102

ImbasKembaliLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang penyelidikan hidupan liar dan pemuliharaan:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota7.htmlPortalGeografi•Helang merah•Enggang•Tapir•Harimau Malaya•Beruang matahari(beruang madu)Contoh:•Badak Sumatera•Gajah Pygmy•Orang utan•Dugong•Penyu•Monyet Belanda (Proboscis)Hidupan Liar di Malaysia•Keseimbangan ekosistem•Ekopelancongan•PendidikanKepentingan hidupan liar di Malaysia•Undang-undang•Kempen kesedaran•Pusat konservasi dan taman negara•Penyelidikan dan pembangunan (R&D)•Penilaian impak alam sekitar (EIA)•Pendidikan alam sekitar•Pewartaan hutan simpanUsaha pemeliharaan dan pemuliharaan•Pembalakan•Pengkuarian•Pembinaan empangan•Pertanian•Pengangkutan dan perhubunganKegiatan manusia yang mengancam hidupan liarKuiz Kendiri 5KuizKENDIRIBab 594

p. 103

CabaranSumatif1. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.ekosistemberinteraksibaja organikgajah Pygmymelestarikandugong(a) boleh ditemui di perairan Mersing, Johor.(b) boleh ditemui di hutan sekitar Kinabatangan, Tabin dan tengah Sabah.(c) ialah interaksi antara benda hidup dengan benda bukan hidup.(d)Penguraian tinja haiwan akan menghasilkan yang dapat membekalkan nutrien kepada tanah.(e)Ekopelancongan menjadi semakin popular kerana pelancong dapat dengan hidupan liar.(f)Penyelidikan dan pembangunan (R&D) membantu dalam alam sekitar. 2. Tandakan (✔) pada pernyataan yang betul dan (✘) pada pernyataan yang salah.CabaranMinda(a)Tumbuh-tumbuhan merupakan pengguna primer dalam aras tropik.(b)Pembukaan kawasan pertanian memusnahkan habitat hidupan liar dan boleh mengancam manusia.(c)Akta Perhutanan Negara 1984 adalah untuk mewujudkan taman negara dan taman laut.(e)Pusat konservasi ditubuhkan untuk tujuan penyelidikan, pendidikan, rekreasi dan ekologi.(f)Penyelidikan bertujuan untuk mengenal pasti habitat dan tabiat hidupan liar.(d)Permohonan lesen untuk memburu binatang tertakluk di bawah Akta Pemuliharaan Hidupan Liar 2010.Bab 595

p. 104

3. Nyatakan kegiatan manusia dan kesannya terhadap hidupan liar di Malaysia.(a)(b)(c)(d)(e)Kegiatan manusia yang mengancam hidupan liar di Malaysia(b)(c)(a)4. Peta 1 menunjukkan lokasi beberapa pusat konservasi hidupan liar di Malaysia.Jawab soalan di bawah berdasarkan peta yang diberi.Namakan pusat konservasi hidupan liar yang bertanda P, Q, R dan S.LokasiPusat konservasiPQRS5. Mengapakah kerajaan menguatkuasakan undang-undang seperti Akta Pemuliharaan Hidupan Liar 2010, Akta Perhutanan Negara 1984 dan Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974 (Pindaan 1985)? Kegiatan manusiaKesanLaut China SelatanSelat Melaka100°T 105°T 110°T 115°T5°UUPQRSLautSuluPeta 1Bab 596

p. 105

GeografiManusiaGeografi Manusia dalam bahagian ini mengkaji tentang sumber semula jadi yang terdapat di Malaysia serta kegiatan ekonomi yang berkembang melaluinya secara terperinci.Sumber Semula Jadi dan Kegiatan Ekonomi Sumber Semula Jadi di Malaysia Kegiatan Ekonomi di Malaysia

p. 106

Sumber Semula Jadi6di MalaysiaInduksi BabBABApakah yang akan anda pelajari?Sebagai rakyat Malaysia, kita seharusnya berbangga dengan kepelbagaian sumber semula jadi yang terdapat di Malaysia. Bolehkah anda nyatakan dan kenal pasti taburan sumber semula jadi yang terdapat di negara kita? Bagaimanakah sumber semula jadi ini boleh mempengaruhi pembangunan ekonomi di negara kita?3Menamakan sumber semula jadi di Malaysia3Mengenal pasti taburan sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh baharu di Malaysia3Menghuraikan sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh baharu di Malaysia3Merumuskan kepentingan sumber semula jadi dalam pembangunan ekonomi di MalaysiaInfoPerairan Laut China Selatan yang merangkumi Pahang, Terengganu, Kelantan, Sabah dan Sarawak berpotensi untuk penjanaan tenaga ombak pada masa hadapan kerana mempunyai laut terbuka yang menerima jumlah angin dan arus yang kuat sepanjang tahun.(Sumber:Royal Institution ofSurveyors Malaysia, 2011)Lata Kinjang (Perak)Bab 698

p. 107

1Sumber semula jadi di MalaysiaSepintas lalu4Kepentingan sumber semula jadi dalam pembangunan ekonomi di MalaysiaKepentingan sumber semula jadi kepada pembangunan ekonomiSumber bahan mentahPeluang pekerjaanMenjanapendapatan negaraPembukaankawasan baharuKemajuaninfrastruktur3Sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh baharuSumber semula jadi yang tidak akan habis walaupun diambil dan digunakan secara berterusan. Sumber ini boleh diperbaharu melalui beberapa kaedahSumber semula jadi yang akan habis dalam jangka waktu yang tertentu jika penerokaan sesuatu sumber itu tidak dikawal dan dirancang dengan baikSumber boleh baharuSumber tidak boleh baharu2Taburan sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh baharuU5°USelat MelakaLaut SuluLautSulawesiLautChina SelatanPetroleumGas asliEmasArang batuBandarPETUNJUKBintuluMerit-PilaSilantekBauKuala LipisRusilaTemanganRaubSilimpoponMukahJenis-jenis sumber(Sumber:Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)Bab 699

p. 108

6.1Sumber Semula Jadi di MalaysiaMaksud Sumber Semula JadiSumber semula jadi merujuk bahan atau punca yang terdapat di sekeliling kita, sama ada di atas permukaan bumi, di dalam bumi atau di dalam air. Terdapat dua jenis sumber semula jadi, iaitu sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh baharu.Sumber Boleh BaharuSumber boleh baharuHutanHutan Hujan TropikaLateritSungaiHutan PantaiGambutPayaHutan GunungAluviumLautHutan PayaBerisAir bawah tanahKolamPasirEmpanganTasikHutan Paya Air MasinHutan Paya Air TawarSuriaTanihAirLayari laman sesawang yang berikut untuk melihat video tentang tenaga boleh baharu:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video6.mp4PortalGeografiSumber boleh baharu ialah sumber semula jadi yang tidak akan habis walaupun diambildan digunakan secara berterusan. Sumber ini boleh diperbaharu melalui beberapa kaedah.Bab 6100

p. 109

Sumber tenaga alternatifSumber tenaga alternatifGlosariBiomas:Tenaga yang dihasilkan daripada bahan buangan organisma hidup yang terdapat di dalam sesuatu ekosistem atau kawasanGeoterma: Tenaga yang dihasilkan atau berpunca daripada haba dalaman bumiLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang tenaga boleh baharu:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota8.htmlPortalGeografiPanel solar pada bumbung rumahBerasaskan alam semula jadi seperti suria, air, angin, ombak, kolam air panas, sisa tumbuhan dan tinja haiwan untuk menghasilkan sumber kuasa elektrikBersifat mesra alam dan digunakan untuk menggantikan penggunaan bahan api fosil seperti minyak, gas dan arang batuContoh tenaga alternatif ialah penjanaan kuasa hidroelektrik, tenaga suria, biomas, ombak, geoterma dan anginAntara sumber tenaga alternatif di Malaysia:•Tenaga hidroelektrik: Empangan Kenyir (Terengganu)•Tenaga suria: Pemasangan panel solar pada bumbung bangunan dan rumah•Tenaga biomas: Miri dan Sri Aman (Sarawak)•Tenaga angin: Pulau Layang-layang (Sabah)Bab 6101

p. 110

Sumber tidak boleh baharu ialah sumber semula jadi yang akan habis atau pupus dalam jangka waktu yang tertentu jika penerokaan sesuatu sumber itu tidak dikawal dan dirancang dengan baik.Sumber tidak boleh baharu antaranya terdiri daripada sumber mineral yang diperoleh dengan menggali atau melombong permukaan dan kerak bumi. Terdapat sumber mineral yang digali di dasar laut seperti petroleum dan gas asli. Sumber mineral pula terbahagi kepada dua jenis, iaitu logam dan bukan logam.Sumber Tidak Boleh BaharuContohsumber minerallogamBauksit(Bahan asas aluminium)Emas(Barangan kemas)Bijih timah(Barangan piuter)Kuprum(Wayar)Bijih besi(Barangan logam)Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang sumber mineral di Malaysia:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota9.htmlPortalGeografiBab 6102

p. 111

Batu granit(Industri pembinaan)Gas asli(Industri kimpalan)Kaolin(Barangan tembikar)Arang batu(Industri melebur besi)Petroleum(Bahan bakar)Pasir(Barangan kaca)Contohsumber mineralbukan logamLatih DiriA1.Jelaskan perbezaan antara sumber boleh baharu dengan sumber tidak boleh baharu.2. Senaraikan empat contoh sumber boleh baharu.3. Senaraikan empat contoh sumber mineral bukan logam.Kebanyakan negara telah menggunakan tenaga nuklear untuk penjanaan tenaga elektrik. Berikan pendapat anda.MenganalisisBab 6103

p. 112

Sumber Semula Jadi Boleh Baharu: Air (Empangan Hidroelektrik)Peta 6.1Taburan beberapa stesen jana kuasa hidroelektrik di MalaysiaTaburan Sumber Boleh Baharu dan Sumber Tidak Boleh Baharu di Malaysia6.2Empangan Kenyir (Terengganu)Empangan Bersia (Perak)Selat Melaka100°T 105°T 5°U234578PETUNJUKSungaiStesenjana kuasahidroelektrikPergauTemenggorBersiaKeneringChenderohSg. Piah BawahSg. Piah AtasKenyirBatang AiBakunMurumTenom Pangi11121234567891061Jumlah hujan kira-kira 2 600 mm setahun menjadikan Malaysia amat berpotensi membangunkan kuasa hidroelektrikEmpangan ialah tambak yang dibina untuk menahan aliran airAir sungai yang diempang, apabila dilepaskan akan memutarkan turbindan menghasilkantenaga elektrikBahagian ini memfokuskan taburan beberapa sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh baharu utama di Malaysia. Bab 6104

p. 113

Empangan Bakun (Sarawak)Empangan Tenom Pangi (Sabah)Mengapakah empangan hidroelektrik sesuai dibina di kawasan tanah tinggi? Apakah risiko pembinaan empangandi kawasan ini?MenganalisisLautChina SelatanLaut SuluLautSulawesiU1091112(Sumber:Diubah suai daripadaSuruhanjaya Tenaga, 2015 dan Sarawak Integrated Water Resources, 2008)InfoEmpangan Bakun merupakan empangan hidroelektrik yang terbesar di Malaysia. Empangan ini mampu menjana 2 400 MV tenaga elektrik. Pada tahun 2020, dianggarkan 60 peratus daripada penjanaan tenaga elektrik di Sarawak adalah bersumberkan hidroelektrik.(Sumber:The International Hydropower Association, 2017)Bab 6105

p. 114

Sumber Semula Jadi Boleh Baharu: HutanInfoBerdasarkan Perlembagaan Persekutuan, pengurusan hutan berada di bawah bidang kuasa kerajaan negeri dan setiap negeri dipertangungjawabkan untuk menggubal dasar dan undang-undang perhutanan masing-masing.(Sumber: Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar, 2017)Pokok buluhPokok mengkuangJenis hutandan tanihHutan Hujan Tropika•Tanih aluvium•Tanih lateritHutan Paya Air Tawar•Tanih gambut•Tanih aluviumLokasi•Bahagian tengah Semenanjung Malaysia•Bahagian pedalaman Sabah dan Sarawak• Sekitar Tasik Chini, Tasik Bera, Rompin dan Pekan (Pahang)•Sabak Bernam dan Tanjung Karang (Selangor)•Dataran Hilir Perak•Sekitar Sungai Lupar dan Sungai Rajang (Sarawak)Sumber hutan•Cengal, meranti, merbau, mersawa, jelutung, keruing,nyatuh, buluh, rotan,orkid, paku-pakisdan tumbuhan herba•Harimau, gajah, tapir, landak, kancil dan monyet•Pokok mengkuang, nipah, palma, keladi air, putat, palas, keriang, meranti jayadan semayur•Ikan air tawar, katak, ular, biawak, buaya, burungdan keraJadual 6.1Contoh jenis hutan dan tanih, lokasi dan sumber hutan yang terdapat di Malaysia106Bab 6

p. 115

Pokok bakauPokok kelapaPokok renekHutan Paya Air Masin•Tanih gambut •Tanih aluviumHutan Pantai•Tanih berpasirHutan Gunung•Tanih laterit•Laut Matang (Perak)•Sebahagian pantai Kuala Selangor•Pantai Samarahan-Sadong (Sarawak)•Delta Labuk-Sugut (Sabah)•Pantai Tanjung Rhu, Langkawi (Kedah)•Pulau Sipadan (Sabah)•Pulau Talang-talang (Sarawak)•Pantai Penarik (Terengganu)•Gunung Kinabalu (Sabah)•Pergunungan Iran (Sarawak)•Gunung Jerai (Kedah)•Gunung Tahan (Pahang)•Pokok bakau: Bakau minyak,api-api, perepat dan tumu•Ikan, siput, ketam, udang, ular, burung, memerang, keluang dan kera•Pokok ru, tapak kuda, mengkuang laut,bebaru, pokok kelapadan rumput pantai•Burung, tupai, ular, ketam, siput dan serangga•Rafflesia, periuk kera, pokok renek, paku-pakis, lumutdan kulampair•Siamang, ular, burung, serangga, musangdan harimau dahan107Bab 6

p. 116

Taburan Sumber Semula Jadi Tidak Boleh Baharu: MineralPeta 6.2Taburan sumber tidak boleh baharu di MalaysiaJenissumberPetroleumGas asliEmasArang batuLokasi•Luar pesisir pantai Kelantan dan Terengganu •Luar pesisir pantai Sabah•Luar pesisir pantai Sarawak•Luar pesisir pantai Kelantan dan Terengganu•Luar pesisir pantai Sabah•Luar pesisir pantai Sarawak•Sekitar Raub dan Kuala Lipis (Pahang)•Bau (Sarawak)•Sekitar Rusila (Terengganu)•Silimpopon, Maliau (Sabah)•Bintulu, Mukah, Merit-Pila, Silantek, Balingian (Sarawak)Kegunaan•Menjanatenaga elektrik•Bahan api kenderaan•Industri petrokimia•Bahan bakar•Bahan api domestik•Industripetrokimia•Bahan apialternatif untukkenderaan•Jongkongemas•Barangankemas•Menjanatenaga elektrik•Melebur besi5°USelat MelakaLautChina SelatanKuala LipisRusilaTemanganRaubInfoJabatan Mineral dan Geosains Malaysia ialah jabatan yang menyediakan perkhidmatan kepakaran dalam bidang mineral, geosains dan perlombongan bagi menggalakkan pelaburan dalam sektor mineral dan perancangan pembangunan negara.Jadual 6.2Contoh lokasi dan kegunaan sumber tidak boleh baharuBab 6108

p. 117

Aktiviti 6.1Tajuk:Sumber semula jadi boleh baharu dan tidak boleh baharudi MalaysiaObjekif:Menyatakan taburan sumber semula jadi boleh baharu dan tidak boleh baharu di Malaysia Alatan:Sticky notes, kertas sebak, pen penanda, pelekatLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Setiap kumpulan harus melukis sebuah peta Malaysia di atas kertassebak yang disediakan.3.Murid menggunakan pen penanda yang berbeza warna untuk menandakan taburan sumber boleh baharu dan sumber tidakboleh baharu.4.Setiap kumpulan akan membina galeri mini berkenaan sumber semulajadi yang terdapat di Malaysia dan membuat pembentangan berkenaan peta yang dihasilkan.5.Selepas pembentangan, setiap kumpulan akan bergerak ke setiap galeri dan menambah maklumat yang berkaitan menggunakan sticky notes.Latih DiriB1.Senaraikan duakawasan yang dilitupi Hutan Paya Air Tawar.2. Apakah tujuan pembinaan stesen jana kuasa hidroelektrikdi Malaysia?3. Berikan dua contoh barangan yang diperbuat daripada sumber petroleum.ULaut SuluLautSulawesiPetroleumGas asliEmasArang batuBandarPETUNJUKBintuluMerit-PilaSilantekBauSilimpoponMukah(Sumber:Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)PAK–21: Lawatan Galeri Bab 6109

p. 118

Menyediakan bahan mentah dan bahan asas kepada industri hiliran:• Petroleum - Industri petrokimia• Pasir - Industri pembinaan• Kayu balak - Industri pembuatan perabot• Hasil hutan - Industri kraf tanganMembuka peluang pekerjaan dalam pelbagai bidang mengikut sektor:• Perkhidmatan• Pembuatan• Pembinaan• Pertanian• Perlombongandan pengkuarianGlosariIndustri hiliran:Industri yang berkembang daripada penggunaan bahan mentah yang telah diprosesPetrokimia:Bahan kimia yang terhasil daripada sumber petroleum dan gas asliKepentingan Sumber Semula Jadi dalam Pembangunan Ekonomi di Malaysia6.3Sumber bahan mentahPeluang pekerjaanPeratus Pekerja Mengikut Sektor pada Tahun 2015PETUNJUKPerkhidmatan PembuatanPembinaanPertanianPerlombongandan pengkuarian55.3$.2.0%4.6%0.9%(Sumber: Jabatan Perangkaan Malaysia, 2017)Jumlah: 8.68 juta orangMembangunkan pelbagai infrastruktur untuk memudahkan pengurusan sumber:• Jalan raya- Lebuhraya Utara-Selatan- Lebuhraya Jerangau• Pelabuhan- Pelabuhan Kemaman- Pelabuhan Bintulu• Lapangan terbang- Lapangan Terbang Kerteh• Landasan kereta api(dibina lewat kurun ke-19 untuk mengangkut bijih timah)- Taiping ke Kuala SepetangKemajuan infrastrukturKepentingan sumber semula jadiBab 6110

p. 119

Penjanaan pendapatan negara melalui sektor yang melibatkan bahan mentah:• Petroleum• Gas asli• Kayu balakLatih DiriC1.Berikan dua contoh industri hiliran yang terdapatdi Malaysia.2. Bagaimanakah sumber semula jadi mempengaruhi kemajuan infrastruktur?(Sumber: Jabatan Perangkaan dan Kementerian Kewangan Malaysia, Jun 2018)Menjana pendapatan negaraMembangunkan bandar-bandar baharu yang dilengkapi dengan pelbagai kemudahan:• Kerteh dan Paka (Terengganu)• Bintulu dan Miri (Sarawak)• Sandakan (Sabah)Kerteh (Terengganu)Pembukaan kawasan baharu50 103254 72589 46597 5630100 000200 000300 000400 000500 000600 000700 000800 000SektorKeluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) Mengikut Sektor pada Tahun 2016 (RM juta)KDNK (RM juta)PETUNJUKPerkhidmatanPembinaanPertanianPerlombongandan pengkuarianPembuatan601 341Bab 6111

p. 120

ImbasKembaliSumber Semula Jadi di Malaysia•Hutan•Suria•Tanih•Air•Emas•Bijih timah•Bijih besi•Kuprum•Bauksit•Batu granit•Gas asli•Pasir•Petroleum•Arang batu•Kaolin•Hidroelektrik•Suria•Biomas•AnginKepentingan sumber semula jadiKuiz Kendiri 6KuizKENDIRITanihEmpangan MurumEmasKaolinSumber boleh baharuSumber tenaga boleh baharuSumber tidak boleh baharuContoh sumber mineral logamContoh sumber mineral bukan logamSumber bahanmentahMenjana pendapatan negaraPembukaankawasan baharuKemajuaninfrastrukturPeluangpekerjaanBab 6112

p. 121

CabaranCabaranSumatifMinda(a) Namakan empangan yang bertanda P, Q dan R.(b) Apakah sumber mineral yang boleh didapati di kawasan yang bertanda X, Y dan Z?2.Labelkan sumber mineral logam (L) dan sumber mineral bukan logam (BL).3.Pada pendapat anda, apakah sumber tenaga boleh baharu yang berpotensi dibangunkan dengan lebih giat di Malaysia? Mengapa? 4.Jelaskan beberapa strategi penjimatan sumber di negara kita bagi menjamin bekalan sumber yang berterusan.5.Pendapatan negara kita banyak bergantung kepada hasil pengeluaran sumber semula jadi seperti petroleum, gas asli dan kayu balak. Jelaskan kaedah yang boleh dilaksanakan untuk mengelakkan kebergantungan pendapatan negara terhadap sumber-sumber tersebut. (a) Pasir(b) Bauksit(c) Emas(d) Petroleum(e) Batu granit(f) Kuprum(g) Gas asli(h) Bijih timah(i) Bijih besi(j) Arang batuPeta 1U100°T 105°T 110°T 115°T5°ULautSelat MelakaChina SelatanLautSuluXYPRQZ1.Peta 1 menunjukkan lokasi empangan dan taburan mineral yang terdapat di Malaysia.Berdasarkan peta yang diberi, jawab soalan-soalan yang berikut.Bab 6113

p. 122

Induksi BabMalaysia telah mengalami beberapa fasa perubahan struktur ekonomi sejak merdeka. Kegiatan ekonomi memberi kesan terhadap pertumbuhan dan penguncupan ekonomi negara serta kehidupan rakyat. Tahukah anda jenis kegiatan ekonomi yang terdapat di Malaysia? Bagaimanakah bentuk taburan kegiatan ekonomi utama? Apakah faktor yang mempengaruhi kegiatan ekonomi? Bolehkah anda jelaskan kepentingannya terhadap pembangunan negara?Kegiatan Ekonomi di MalaysiaApakah yang akan anda pelajari?InfoBAB73Menjelaskan jenis kegiatan ekonomi primer, sekunder dan tertier di Malaysia3Menjelaskan dengan contoh taburan kegiatan ekonomi utama di Malaysia3Menghuraikan faktor yang mempengaruhi kegiatan ekonomi di Malaysia3Membahaskan kepentingan kegiatan ekonomidi MalaysiaKuala Lumpur adalah antara 10 bandar terbaik di dunia dari aspek pertumbuhan pelancongan oleh World Travel and Tourism Council (WTTC) pada tahun 2016.(Sumber: Laporan Tahunan Program Transformasi Negara, 2017)CONTOHBab 7114

p. 123

1Jenis kegiatan ekonomi di MalaysiaSektor primerSektor sekunderSektor tertier4Kepentingan kegiatan ekonomi di Malaysia3Faktor-faktor yang mempengaruhi kegiatan ekonomi di MalaysiaBentuk muka bumiTanihIklimSaliranBahan mentah2Taburan kegiatan ekonomi di MalaysiaSepintas laluKemajuan ekonomi negaraPeningkataninfrastrukturProses pembandaranPengurangan importPeningkatan taraf hidupMewujudkan peluangpekerjaanFizikalManusiaTeknologiPasaranModalBuruhInfrastrukturDasar kerajaan(Sumber: Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)Bab 7115LautChina SelatanSelat MelakaLaut SuluLautSulawesiU100°T 105°T 110°T 115°T5°UGetahKelapa sawitNanasSayur-sayuranLada hitamPETUNJUKsBandarKudatSandakanKota KinabaluLahadDatuTawauTenomTuaranPaparKundasangKapitSri AmanMiriBintuluKuchingSibuKota BharuKuala BerangIpohCameronHighlandsKulimAlor SetarKualaKraiKluangSegamatKualaSelangor

p. 124

7.1Jenis Kegiatan Ekonomi di MalaysiaKegiatan ekonomi merupakan kegiatan manusia yang menghasilkan pendapatan. Kegiatan ekonomi di Malaysia terbahagi kepada tiga sektor, iaitu primer, sekunder dan tertier. Merupakan kegiatan yang mengeluarkan bahan mentah terus daripada sumber semula jadi Terdiri daripada:Jenis Kegiatan Ekonomi di MalaysiaSektor primerPertanianPerikananPertanianPerikananPembalakanPerlombonganPenternakanInfoPertumbuhan prestasi ekonomidi Malaysia pada tahun 2017 didominasi oleh peningkatan dalam sektor pembuatan dan perkhidmatan di samping pemulihan dalam sektor pertanian.(Sumber:Jabatan Perangkaan Malaysia, Mei 2018)Bab 7116

p. 125

Sektor sekunder Merupakan aktiviti ekonomi yang berasaskan bahan mentah Memberi keutamaan dalam menukarkan bahan mentah kepada barangan siap kepada pengguna Terdiri daripada:Pembuatan sarung tanganLatih DiriA1.Nyatakan tiga jenis sektor ekonomi utama di Malaysia.2. Senaraikan tiga kegiatan ekonomi sektor tertier di Malaysia. Merupakan kegiatan ekonomi yang menawarkan pelbagai perkhidmatan Disebut juga sebagai sektor perkhidmatan Sumbangannya memainkan peranan penting kepada pembangunan negara Terdiri daripada:Sektor tertierPendidikanPelanconganPengangkutanPerdaganganKewanganPendidikanPembinaanPembuatan atau perindustrianPembinaanBab 7117

p. 126

Antara contoh tanaman utama di Malaysia ialah kelapa sawit dan getah Kelapa sawit merupakan tanaman jualan terpenting di Malaysia manakala getah merupakan tanaman jualan kedua terpentingPeta 7.1 Taburan tanaman pertanian di MalaysiaKawasan ladang getahPokok getahKawasan tanaman getah•Ipoh (Perak)•Jasin dan Merlimau (Melaka)•Kluang, Labis, Segamat dan Simpang Renggam (Johor)•Kuala Lipis dan Segi Tiga Jengka (Pahang)•Sibu, Marudi dan Sri Aman (Sarawak)•Lahad Datu, Tenom, Keningau dan Kudat (Sabah)“Kadar pertumbuhan pengeluaran getah di Malaysia meningkat kepada 880.6 ribu tan pada tahun 2017”.7.2Taburan Kegiatan Ekonomi Utama di Malaysia(Sumber:Majlis Promosi Eksport Getah Malaysia, Mei 2018)LautChina SelatanSelat Melaka100°T 105°T 5°UKota BharuKuala BerangIpohCameronHighlandsKulimAlor SetarKualaKraiKluangSegamatKualaSelangorSektor Primer: Sektor PertanianBab 7118

p. 127

“Industri sawit merupakan tunggak kepada ekonomi Malaysia dan memainkan peranan penting membekal sumber makanan dan tenaga kepada populasi global yang semakin meningkat. Sehingga akhir September 2017, kawasan tanaman sawit negara meningkat kepada 5.79 juta hektar daripada 5.74 juta hektar pada tahun 2016. Peningkatan tertinggi dicatatkan di Sarawak”.InfoLembaga Minyak Sawit Malaysia (MPOB) merupakan badan yang bertanggungjawab merancang, menyelidik dan membangunkan industri minyak sawit dan kelapa sawitdi Malaysia.Buah kelapa sawitPokok kelapa sawitKawasan tanaman kelapa sawit•Teluk Intan (Perak)•Kota Tinggi, Kulai dan Segamat (Johor)•Muadzam Shah dan Segi Tiga Jengka (Pahang)•Terengganu Tengah (Terengganu)•Lahad Datu, Tawau dan Sandakan (Sabah)•Bintulu dan Miri (Sarawak)Laut SuluLautSulawesiUGetahKelapa sawitNanasSayur-sayuranLada hitamPETUNJUKsBandarKudatSandakanKota KinabaluLahadDatuTawauTenomTuaranPaparKundasangKapitSri AmanMiriBintuluKuchingSibu(Sumber:Lembaga Minyak Sawit Malaysia, 2017)(Sumber: Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)Bab 7119

p. 128

Selat Melaka100°T 105°T 5°U222324252627281236910111312141520211718197584PETUNJUK123456789101112131415LangkawiKangarAlor SetarGurunKulimPraiBayan LepasBatu KawanKamuntingTasekTanjung MalimBukit BeruntungShah AlamSelat Klang UtaraBangiNilaiSenawangAlor Gajah1920212223242526272829313233Batu BerendamLarkinPasir GudangMu’adzam ShahMaranPeramuGebengKertehGong BadakPengkalan ChepaPendingKidurongLimbangSepanggarInanamSandakanTawau16171835341630Sektor Sekunder: Sektor PerindustrianPeta 7.2Taburan kawasan perindustrian di MalaysiaPerindustrian melibatkan kegiatan memproses bahan mentah menjadi barangan siapPada tahun 2016, sektor pembuatan telah meningkat sebanyak 4.4% dan menyumbang RM255 bilion (23%) kepada pertumbuhan KDNK MalaysiaKegiatan perindustrian di Malaysia terbahagi kepada dua, iaitu:Industri berasaskan sumberIndustri bukan berasaskan sumberPerindustrian di MalaysiaBab 7120

p. 129

IndustriautomotifIndustriberasaskan getahLautChina SelatanLaut SuluLautSulawesiU29303132333435(Sumber: Diubah suai daripada World Industrial Information, 2016)IndustrielektronikIndustriberasaskan kayuContoh industri bukan berasaskan sumberIndustri elektrik dan elektronik•Barangan elektrik seperti penyaman udara dan televisyen•Barangan elektronik seperti komputer dan kameraIndustri automotif •Kereta, motosikal dan pemasangan van, loriserta trakContoh industri berasaskan sumberIndustri berasaskan kayu•Perabot, papan lapisdan kayu gergajiIndustri berasaskan getah•Tayar, kasutdan sarung tanganIndustri berasaskan kelapa sawit•Minyak masak, sabun dan barangan kosmetikBab 7121

p. 130

Merupakan sektor perkhidmatan yang utama di Malaysia sejak awal tahun 1980-an Perkembangan sektor pelancongan secara tidak langsung meningkatkan keperluan perkhidmatan yang lain seperti pengangkutan, perhotelan dan perhubunganPulau LangkawiPulau TiomanPeta 7.3Taburan kawasan pelancongan di MalaysiaSelat Melaka100°T 105°T 5°UPETUNJUK:P1 Pulau LangkawiP2 Batu FerringhiP3 Pulau PangkorP4 Cameron HighlandsP5 Genting HighlandsP6 Port DicksonP7 Pantai KlebangP4P11P5P1P2P14P13P3P12P10P9P6P7P8Sektor Tertier:Sektor PelanconganP1P9Layari laman sesawang yang berikut untuk mengetahui dengan lebih lanjut berkaitan beberapa kawasan pelancongan di Malaysia:https:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota10.htmlPortalGeografiPulau PerhentianP13Bab 7122

p. 131

Taman Negara NiahPulau SipadanLautChina SelatanLaut SuluLautSulawesiUP8 DesaruP9 Pulau TiomanP10 CheratingP11 Taman Negara PahangP12 Rantau AbangP13 Pulau PerhentianP14 Pantai IramaP15 Pantai Damai (Santubong)P16 Taman Negara NiahP17 Taman Negara Gunung MuluP18 Gunung KinabaluP19 Pulau SipadanP15P19P16P17P18(Sumber: Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)Latih DiriB1.Mengapakah tanaman kelapa sawit dan getah sangat subur di Malaysia?2. Berikan dua jenis kegiatan perindustrian di Malaysia.3. Namakan dua pulau peranginan di pantai timur Semenanjung Malaysia.P17Gunung KinabaluP18P19Bab 7123

p. 132

Bentuk muka bumi Bentuk muka bumi seperti tanah tinggi, tanah beralun, tanah pamah dan pinggir laut yang terdapat di Malaysia dapat mempengaruhi jenis kegiatan ekonomi yang dijalankanTanih Malaysia mempunyai pelbagai jenis tanih yang sesuai untuk pelbagai jenis tanamanTanih aluviumTanih pasirJadual 7.2Pengaruh tanih terhadap kegiatan pertanianJenis tanihKegiatan ekonomiContoh kawasanAluviumPadi sawah• Dataran Kedah (Kedah)• Tanjung Karang (Selangor)Laterit• Getah• Segi Tiga Jengka (Pahang)• Labis (Johor)• Kelapa sawit• Sri Aman (Sarawak)• Tawau (Sabah)GambutNanas• Rengit (Johor)• Pontian (Johor)• Labis (Johor)Pasir• Gajus• Pantai Kelantan dan Terengganu• Kelapa• Bagan Datoh (Perak)BerisKenaf• Pasir Puteh (Kelantan)• Setiu, Marang dan Besut (Terengganu)Jadual 7.1Jenis bentuk muka bumi dan kegiatan ekonomiFaktor FizikalJenis bentuk muka bumiKegiatan ekonomiTanah pamah• Pertanian: Penanaman padi, getah dan kelapa sawit•Pengangkutan: Pembinaan jalan raya, jalan kereta api dan lapangan terbang•Perindustrian: Pembinaan kilangTanah tinggi• Pertanian: Tanaman teh, sayur-sayuran dan bunga-bungaan• PelanconganPinggir laut• Perikanan• Pelancongan• PelabuhanCameron Highlands (Pahang)Faktor-faktor yang Mempengaruhi Kegiatan Ekonomi di Malaysia7.3Bab 7124

p. 133

IklimMalaysia mengalami iklim KhatulistiwaPurata suhu Malaysia ialah 27°C dengan jumlah hujan tahunan melebihi 2 600 mm Iklim yang panas dan lembap sepanjang tahun mempengaruhi jenis kegiatan ekonomi seperti pertanian, pelancongan, perikanan dan pembalakan Pelbagai jenis tanaman seperti padi, getah, kelapa sawit, koko, nanas, kopi dan lada hitam dapat hidup dengan subur Cuaca yang sejuk dengan suhu yang sederhana, iaitu kira-kira 18°C di kawasan tanah tinggi seperti Kundasang (Sabah) dan Cameron Highlands (Pahang) amat sesuai bagi penanaman teh, sayur-sayuran dan bunga-bungaanBahan mentah Malaysia mempunyai pelbagai bahan mentah yang diperoleh daripada sumber mineral, hutan dan pertanianBahan mentah primer boleh diproses untuk menghasilkan barangan sekunderSaliran Malaysia memiliki saliran yang baik Dengan adanya pengairan baik maka kegiatan pertanian juga dapat dijalankan dengan baikContoh: Penanaman padi memerlukan pengairan baik untuk proses penanaman seperti penanaman padi di DataranKedah-Perlis Kegiatan pelancongan, iaitu pelancongan air seperti Melaka River Cruise juga dapat dijalankan apabila adanya sistem saliranyang baikKayu balakJadual 7.3Bahan mentah yang digunakan dalam sektor perindustrianBahan mentahKegiatan ekonomiKayu balakIndustri perabot, papan dan kayu gergajiKelapa sawitMinyak masak, sabun dan lilinGetahSarung tangan dan tayarPetroleum dan gas asliMinyak pelincir, plastik dan catKaolinTembikar dan jubinBatu kapurSimenMelaka River Cruise (Melaka)Tali air di sawah padiKundasang (Sabah)Bab 7125

p. 134

Faktor ManusiaInfrastruktur Kewujudan jaringan pengangkutan yang baik seperti jalan raya, jalan kereta api, jalan air dan jalan udara memudahkan proses pengangkutan bahan mentah dari sumbernya ke kilang dan barangan siap ke pasaran Pengangkutan yang cekap dalam sektor pertanian amat perlu bagi mengangkut barangan pertanian yang cepat rosak seperti sayur-sayuran dan buah-buahan untuk terus ke pasaran Sistem pengangkutan dalam negara yang efisien juga diperlukan dalam sektor pelancongan, terutamanya untuk keselesaan pelancong luar negara datang melancong ke Malaysia Kemajuan telekomunikasi negara juga telah membantu kepesatan pembangunan ekonomi melalui penggunaan Internet, telekonferensdan kemajuan ICT yang dapat mempercepatkan perhubungan antarabangsaTeknologi Kegiatan ekonomi di Malaysia bertambah maju dengan adanya penggunaan teknologi yang canggih dan moden Penggunaan teknologi yang canggih dan moden dapat:- mempercepatkan kerja- meningkatkan kualiti produk- mengurangkan pencemaran- menjimatkan kos- meningkatkan jumlah keluaran- meningkatkan keselamatanDasar KerajaanKerajaan Malaysia telah mengadakan dasar-dasar untuk mendorong peningkatan ekonomi negara, iaitu:-Dasar Pertanian Negara yang berperanan memaksimumkan sumbangan sektor pertanian kepada Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK)-Pelan induk perindustrian yang berperanan merangka secara terperinci kegiatan sektor perindustrian dan sektor industri kecil untuk menghasilkan penggunaan sumber secara optimum-Dasar Pendidikan Kebangsaan yang berperanan memenuhi keperluan tenaga kerja mahirSelain itu, Pihak Berkuasa Kemajuan Pekebun Kecil Perusahaan Getah (RISDA) juga diwujudkan bagi menjalankan penanaman semula getah untuk pekebun kecil manakala Lembaga Penyatuan dan Pemulihan Tanah Persekutuan (FELCRA) dan Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan (FELDA) memainkan peranan untuk membuka kawasan pertanian baharuPenggunaan robotikdalam industri automotifLandasan Lapangan TerbangAntarabangsa Kuala Lumpur (KLIA)Bab 7126

p. 135

Jadual 7.4Pengaruh teknologi terhadap kegiatan ekonomiTeknologiKegiatan ekonomiContohJentera\/ mekanikal• Pertanian• Jentera membajak dan menuai padi• Perindustrian• Pelbagai mesin di kilang membuat pakaian, makanan dan perabot• Perlombongan• Jentera penggerudian petroleum• Pembalakan• Kren dan jentolakTeknologi Maklumat dan Komunikasi atau Information and Communication Technology (ICT)• Kewangan• Mesin juruwang elektronik (ATM)• Pendidikan• Komputer dan InternetPembiakan baka• Pertanian• Perhutanan• Pembiakan tumbuh-tumbuhan melalui tisu• Teknologi in vitro serta rawatan silvikultur• Penternakan• Perikanan• Permanian beradas dan suntikan hormonPolimer• Perindustrian• Industri berasaskan plastik dan getahPenapaian• Perindustrian• Industri farmaseutikal dan makananSeramik• Perindustrian• Bahan binaan, alatan tandas dan kraf tanganRobotik• Perindustrian• Pemasangan keretaGema bunyi• Perikanan• Pengesanan ikan dalam lautSistem Kedudukan Sejagat atau Global Positioning System (GPS)• Pengangkutan• Sistem pengangkutan pintarSeismik• Perlombongan• Mengesan kawasan petroleumNanoteknologi• Perindustrian• Pengeluaran litar elektronikKimia• Perindustrian• Pembuatan cat dan bajaSistem Maklumat Geografi atauGeography Information System (GIS)• Perkhidmatan• Pemetaan kawasan• Menganggarkan guna tanah• Mengesan kawasan bencanaAktiviti 7.1Tajuk: Faktor fizikal yang mempengaruhi kegiatan ekonomi di MalaysiaObjektif: Menghasilkan peta minda yang sesuai tentang faktor-faktor yang mempengaruhi kegiatan ekonomi di MalaysiaAlatan:Tablet atau komputer ribaLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Setiap kumpulan perlu menyenaraikan faktor yang mempengaruhi kegiatan ekonomi di Malaysia.3.Murid perlu menyediakan petaminda yang kreatif dan dibentangkan di hadapan kelas.PAK–21: Peta MindaBab 7127

p. 136

Latih DiriCNyatakan tiga faktor yang mempengaruhi kegiatan ekonomi di Malaysia.Buruh Menurut Jabatan Perangkaan Malaysia (2017), tenaga buruh merujuk mereka yang berumur 15 hingga 64 tahun sama ada bekerja atau menganggurSehingga Mei tahun 2017, terdapat kira-kira 14.96 juta gunatenaga buruh tempatan di MalaysiaMalaysia juga menerima tenaga buruh asing dari negara luar seperti Indonesia, Bangladesh, Filipina, Myanmar, Vietnam dan China bagi menampung kekurangan buruh dalam pelbagai sektorPasaranPasaran boleh dibahagikan kepada dua jenis, iaitu:- Pasaran tempatan- Pasaran antarabangsaKuasa beli pengguna yang tinggi membolehkan produk dapat dipasarkan dengan lebih banyakLokasi pasaran tempatan meliputi kompleks beli-belah, pasar borong, kedai runcit dan geraiModal Kemajuan ekonomi sesebuah negara bergantung kepada jumlah modal sedia adaTerdapat dua jenis modal di Malaysia, iaitu modal domestik dan pelaburan langsung asingBagi menggerakkan kegiatan ekonomi negara, agensi yang bertanggungjawab untuk mengeluarkan modal domestik adalah seperti Majlis Amanah Rakyat (MARA)Pelaburan langsung asing pula diperoleh melalui kemasukan pelabur asing ke Malaysiadan melaburkan modal untuk membuka kilang, perniagaan dan ladangKompleks beli-belahBuruh mahirMajlis Amanah Rakyat (MARA)InfoTerdapat tiga jenis buruh, iaitu buruh mahir, buruh separa mahir dan buruh tidak mahirBab 7128

p. 137

GlosariKuasa beli:Kemampuan seseoranguntuk membeli barangandan perkhidmatanLayari laman sesawang yang berikut untuk mengetahui dengan lebih lanjut berkaitan ekonomi negara:https:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota11.htmlPortalGeografi7.4Kepentingan Kegiatan Ekonomi di MalaysiaKegiatan ekonomi di Malaysia memainkan peranan yang penting terhadap pembangunan negara. Antara kepentingan kegiatan ekonomi adalah seperti yang berikut:Peningkatan taraf hidupPenduduk dapat meningkatkan taraf hidup mereka apabila melibatkan diri dalam kegiatan ekonomiPetunjuk taraf hidup boleh dilihat melalui peningkatan jumlah pendapatan per kapita keluarga, perumahan yang selesa, tahap pendidikan dan lain-lain kemudahanPeningkatan pendapatan penduduk membolehkan kuasa beli, taraf kesihatan dan tahap pendidikan penduduk turut meningkatMewujudkan peluang pekerjaanKepelbagaian kegiatan ekonomi dapat menyediakan peluang pekerjaan menyebabkan kadar penganggurandi Malaysia berkuranganPrestasi eksport dan pengeluaran perindustrian yang semakin kukuh juga telah mewujudkan peluang pekerjaan dalam sektor primer, sekunder dan tertierKemajuan ekonomi negaraKegiatan ekonomi dapat menyumbangkan pendapatan untuk membiayai perbelanjaan mengurus dan mentadbir negaraPendapatan negara diperoleh daripada cukai, hasil eksport, kedatangan pelancong asing dan keuntungan aktiviti perniagaanMenurut Perbadanan Pembangunan Perdagangan Luar Malaysia, sektor perkhidmatan khususnya pendidikan dan pelancongan telah menjadi pemacu utama kepada pertumbuhan ekonomi di MalaysiaPemindahan teknologiPemindahan teknologi melibatkan pemindahan kemahiran, kepakaran dan teknik dari satu negara ke negara lain melalui proses pembelajaran, pengalaman dan latihanDi Malaysia, terdapat dua cara pemindahan teknologi dilaksanakan, iaitu:• Latihan pekerja• Latihan sambil kerjaPemindahan teknologi juga dilakukan melalui proses penyelidikan dan pembangunan (R&D)Bab 7129

p. 138

Pengurangan importKegiatan ekonomi tempatan mengurangkanpergantungan negara kepada barangan importKerajaan telah mengambil beberapa langkah bagimengurangkan import, iaitu:- Menggalakkan sektor Industri Kecil Sederhana (IKS)- Menggalakkan pengeluaran sektor pertanian sepertibuah-buahan, sayur-sayuran, perikanan dan ternakanPeningkatan infrastruktur Kemajuan ekonomi yang pesat di negara kita menggalakkan pambangunan infrastruktur moden Berikut adalah infrastruktur yang disediakan, iaitu:Jenis infrastrukturPeneranganJalan raya dan lebuh rayaMeningkatkan darjah ketersampaian penduduk ke sesuatu kawasan, contohnya Lebuhraya Utara Selatan (PLUS) dan Lebuhraya Pantai TimurJalan kereta apiSistem pengangkutan kereta api elektrik seperti Transit Aliran Massa atau Mass Rapid Transit (MRT), Tren Laju Antara Bandar atau Electric Train Services (ETS), Transit Aliran Ringan atau Light Rail Transit (LRT) dan Ekspres KLIA atau Express Rail Link (ERL) dibina untuk mengurangkan kesesakan lalu lintasPengangkutan udaraPembinaan lapangan terbang antarabangsa seperti Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur (KLIA) dan Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang telah meningkatkan industri pelancongan negara dan kegiatan ekonomi yang lainPelabuhanPelabuhan antarabangsa seperti Pelabuhan Klang dan Pelabuhan Tanjung Pelepas telah memudahkan urusan import dan eksportLatih DiriDNyatakan tiga kepentingan kegiatan ekonomi kepada negara.PutrajayaProses pembandaran (Urbanisasi)Kegiatan ekonomi telah menyumbang kepada proses pembandaranPerkembangan bandar Petaling Jaya, Shah Alam dan Bayan Lepas berlaku akibat kegiatan perindustrianKegiatan sektor perkhidmatan juga telah menyebabkan wujud pertumbuhan bandar Putrajaya dan CyberjayaKepelbagaian kegiatan ekonomi turut menambahkan peluang pekerjaan dan menggalakkan penghijrahan penduduk luar bandar ke bandar untuk mendapatkan pekerjaan Kemajuan ekonomi secara tidak langsung menyebabkan perkembangan dan perluasan saiz serta pertambahan fungsi bandarInfoIndustri Kecil dan Sederhana (IKS) merupakan perusahaan perkilangan atau syarikat yang menyediakan perkhidmatan berkaitan perkilangan dengan pusing ganti tahunan tidak melebihi RM25 juta.(Sumber:Jabatan Penerangan Bab 7Malaysia, Julai 2018)130

p. 139

ImbasKembaliKuiz Kendiri 7KuizKENDIRILayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Human Factors that Affect Agriculture:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video7.mp4PortalGeografi•Sektor primer•Sektor sekunder•Sektor tertier•Pertanian•Perindustrian•Pelancongan•Peningkatan taraf hidup•Kemajuan ekonomi negara•Mewujudkan peluang pekerjaan•Pemindahan teknologi•Peningkatan infrastruktur•Proses pembandaran•Pengurangan import•Faktor fizikal- Bentuk muka bumi- Tanih- Iklim- Saliran- Bahan mentah•Faktor manusia- Dasar kerajaan- Infrastruktur- Teknologi- Modal- Pasaran- BuruhJenis kegiatan ekonomidi MalaysiaTaburan kegiatan ekonomidi MalaysiaFaktor-faktoryang mempengaruhi kegiatan ekonomi di MalaysiaKepentingan kegiatan ekonomidi MalaysiaKegiatan Ekonomi di MalaysiaBab 7131

p. 140

CabaranSumatif1.Peta 1 menunjukkan taburan sektor pertanian, perindustrian dan pelancongan.Namakan lokasi di dalam Peta 1 berikut mengikut sektor yang tepat.2.Berikandua jenis tanaman ladang utama yang terdapat di Malaysia.3.Apakah produk yang dihasilkan oleh industri berasaskan getah?4.Jelaskan tiga kepentingan kegiatan ekonomi di Malaysia.5.Teknologi pembungkusan Green-Blue dapat menyokong kelestarian alam sekitar dan perniagaan. Berikan pendapat anda. CabaranMinda(a)(b)(c)Kepentingan kegiatan ekonomiK1: K2: G1: G2: P1: P2: P3: P4: E1: E2: U100°T 105°T 110°T 115°T5°ULautChina SelatanG1K1P2P3G2P1E2K2P4E1PETUNJUKE: PerindustrianK: Kelapa sawitG: GetahP: PelanconganPeta 1Bab 7132

p. 141

Tumbuh-Tumbuhan Semula Jadidan Hidupan Liar di Dunia Sumber Semula Jadi Utamadan Kerjasama Ekonomi di DuniaGeografiKawasanDuniaGeografi Kawasan dalam bahagian inimerupakan kajian yang lebih meluas tentangciri tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar bagi kawasan-kawasan yang berbeza. Murid juga dapat mempelajari sumber semula jadi utama dan kerjasama ekonomi di dunia.

p. 142

Mari kita kenali tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar di kawasan Gurun Panas, Hutan Monsun Tropika, Hutan Daun Luruh Sederhana dan Hutan Konifer. Bolehkah anda jelaskan ciri tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar yang terdapat di kawasan-kawasan yang dinyatakan di atas? Apakah kepentingan tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liardi kawasan-kawasan tersebut?Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar di DuniaInduksi BabBAB8Apakah yang akan anda pelajari?Info3Mengenal pasti tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar di Gurun Panas, Hutan Monsun Tropika, Hutan Daun Luruh Sederhana dan Hutan Konifer3Menjelaskan melalui contoh ciri tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar3Merumuskan kepentingan tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarHari Hidupan Liar Sedunia atau World Wildlife Daydisambut pada 3 Mac setiap tahun untuk meraikan dan memupuk kesedaran tentang hidupan liar di dunia.Joshua Tree National Park (Gurun Mojave) Bab 8134

p. 143

Sepintas lalu123Taburan tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar di Gurun Panas, Hutan Monsun Tropika, Hutan Daun Luruh Sederhana dan Hutan KoniferCiri tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar di Gurun Panas, Hutan Monsun Tropika, Hutan Daun Luruh Sederhana dan Hutan KoniferKepentingan tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarTumbuh-tumbuhan semula jadi23½°U23½°S0°PetunjukKawasan Hutan DaunLuruh SederhanaKawasan Hutan Monsun TropikaKawasan Gurun PanasKawasan Hutan KoniferLautan AtlantikLautanArtikLautanPasifikLautanPasifikLautanHindiULautanSelatanGarisan SartanGarisan KhatulistiwaGarisan Jadi(Sumber: Diubah suai daripada Atlas Eksplorasi Geografi Tingkatan 1-5, 2010)Penghalang hakisanSumber perubatanEkonomiPelanconganHidupan liarBab 8135

p. 144

Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar di Dunia8.1Peta 8.1Taburan Gurun Panas Kawasan Gurun Panas meliputi Gurun Thar, Gurun Arab, Gurun Iran, Gurun Mojave, Gurun Sahara, Gurun Atacama dan Gurun Besar Australia Tumbuh-tumbuhan di kawasan gurun terdiri daripada tumbuh-tumbuhan yang tahancuaca panas Pokok jenis xerofit sahaja yang boleh hidupdi kawasan ini Pokok-pokok di kawasan ini juga tumbuh secara jarang-jarang Contoh tumbuh-tumbuhan semula jadi yang terdapat di kawasan gurun ialah kaktus, prickly pear, semak samun berduri, rumput esparto dan pokok akasia bantut Tumbuh-tumbuhan ini mempunyai akar panjang yang menjalar ke dalam tanah atau merebakdi permukaan bumi untuk menyerap air Pokok di kawasan gurun mempunyai daun berkilat, liat dan berbuluKala jengkingGurun PanasLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang kala jengking: http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota12.htmlPortalGeografiKawasan Gurun PanasPETUNJUKGurunMojaveGurunAtacamaGarisan SartanGarisan KhatulistiwaGarisan JadiLautan AtLautanPasifikCiri tumbuh-tumbuhan semula jadiRumput espartoBab 8136

p. 145

InfoKodok merupakan amfibia yang boleh duduk tertimbus sehingga 11 bulan di kawasan gurun kerana kulitnya yang kalis air dapat menyimpan kelembapan dalam badan.GurunIranGurun TharGurunArabGurunBesarAustraliaGurunKalahariLautanSelatan23½°U23½°S0°LautanArtikLautanPasifikLautanHindiUGurunSaharaKodokCiri hidupan liar Kebanyakan hidupan liar di kawasan ini adalahjenis nokturnal Hidupan liar di Gurun Panas menjimatkan tenaga dan air di dalam badan dengan berteduh di bawah pokok atau bersembunyi di dalam lubang danhanya bergerak aktif pada waktu malam untuk mencari makanan Contoh hidupan liar yang hidup di kawasan ini ialah unta, kala jengking, tikus jerboa, cicak hutan, biawak pasir, musang fennec, addax antelope dan rusa gazelleGlosariXerofit:Tumbuhan yang dapat hidup atau tumbuh di persekitaran yang keringNokturnal: Hidupan yang aktif pada waktu malam(Sumber: Diubah suai daripada Atlas & Resos Geografi KBSM Tingkatan 1,2005)(Sumber: Atlas Eksplorasi Geografi, 2011)KaktusBab 8137

p. 146

Peta 8.2Taburan Hutan Monsun Tropika Tumbuh-tumbuhan di kawasan ini terdiri daripada tumbuh-tumbuhan berkayu keras seperti pokok jati, penaga, cendana, jelutung, buluh dan rotan Pokok-pokok dalam hutan ini tumbuh antara20 hingga 30 meter Mempunyai daun pokok yang banyak dan lebar bagi mendapatkan cahaya matahari Hujung daun berbentuk tirus Hutan ini jarang dan kelihatan berlapis-lapis tetapi tidak begitu nyataHutan Monsun TropikaKawasan HutanMonsun TropikaPetunjukLautan AtlaLautanPasifikGarisan SartanGarisan KhatulistiwaGarisan JadiCiri tumbuh-tumbuhan semula jadiPokok jatiPokok buluhMonyet Hutan Monsun Tropika tumbuh di kawasan India, Sri Lanka, Bangladesh, Filipina, Myanmar, Thailand dan Laos yang mengalami musim kering dan musim hujan yang nyataContoh kawasan Hutan Monsun Tropikadi dunia:-India: Mangalore- Myanmar: Mandalay, Yangon- Thailand: Nakhon Ratchasima, Kanchanapuri- Sri Landa: Taman Negara YalaBab 8138

p. 147

InfoPelancong boleh menemui salah satu bunga terbesardi dunia, iaitu Rafflesia kerrii di Taman Negara Khao Sok (Thailand).IndiaBangladeshMyanmarThailandSriLankaJawa Timur &Nusa TenggaraLaosLuzon(Filipina)LautanSelatan23½°U23½°S0°LautanArtikLautanHindiULautanPasifikRafflesia kerriiHarimau bengalBuayaCiri hidupan liar Kebanyakan haiwan di kawasan ini terdiri daripada haiwan yang berbulu nipis, kulit berkedut dan bersaiz besar Haiwan seperti rusa dan gajah terdapatdi lapisan lantai hutan Di lapisan atas hutan pula terdapat monyet dan pelbagai jenis burung Terdapat juga haiwan jenis karnivor seperti harimau bengal, ular dan buaya(Sumber: Diubah suai daripada Atlas Eksplorasi Geografi Tingkatan 1-5, 2010)Bab 8139

p. 148

Peta 8.3Taburan Hutan Daun Luruh Sederhana Kawasan Hutan Daun Luruh Sederhana meliputi kawasan Amerika Utara, Jepun,New Zealand, Amerika Selatan, Eropah Barat,Korea Selatan dan AustraliaContoh kawasan Hutan Daun Luruh Sederhana di dunia:- Australia: Tasmania- Eropah Barat: Scotland, Ireland, Jerman- Kanada: Southwestern Ontario- Korea Selatan: Seryang-Je, GyeongsangnamHutan Daun Luruh SederhanaLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Hutan Daun Luruh Sederhana: http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video8.mp4PortalGeografiKawasan Hutan DaunLuruh SederhanaPetunjukSelatan ChileKanadaAmerikaSyarikatMexicoGarisan SartanGarisan KhatulistiwaGarisan JadiChileLautan AtlantikLautanPasifikLautanPasifikCiri tumbuh-tumbuhan semula jadi Pokok daun luruh mempunyai daun yang nipis dan lembut Batang pokok mempunyai kulit tebal untuk mengurangkan transpirasi semasa musim sejuk Batang pokok berbentuk silinder dan mempunyai cabang dahan yang lebih banyak Spesies pokok kayu keras sederhana sangat bernilai untuk kegiatan pembalakan Contoh spesies pokok yang terkenal termasuklah oak, ash, elm, berangan, maple, poplar dan bicPokok bicBab 8140

p. 149

Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Badger: http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota13.htmlPortalGeografiEropahBaratChinaKoreaUtaraKorea SelatanJepunAustraliaNewZealand23½°U23½°S0°LautanArtikLautanHindiULautanSelatanLautanPasifikGlosariTranspirasi:Kehilangan air melaluiliang-liang seni pada permukaan tumbuhan (terutamanya stoma) secara penyejatanHibernasi: Keadaan tidak aktif atau tidur sepanjang musim sejukCiri hidupan liarHidupan liar yang hidup di kawasanini terdiri daripada hidupan yangdapat menyesuaikan diri dengan perubahan musimSesetengah hidupan liar sepertichipmunk berhijrah atau berhibernasipada musim sejuk Contoh hidupan liar: White letter hairstreak, lesser purple emperor, rusa, badger, tupai merah, beaver dan musang merah Hidupan liar jenis burung adalah seperti burung belatuk hitam dan burung hantu(Sumber: Diubah suai daripada Atlas Eksplorasi Geografi Tingkatan 1-5, 2010)BeaverBadgerBab 8141

p. 150

Peta 8.4Taburan Hutan KoniferHutan KoniferLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Hutan Konifer: http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video9.mp4PortalGeografiKawasan Hutan KoniferPetunjukAmerikaSyarikatKanadaUtaraLautan AtlantikLautanPasifikGarisan SartanGarisan KhatulistiwaGarisan JadiGlosariFros: Keadaan yang wujud apabila suhu permukaan bumi jatuh di bawah takat beku (0°C atau 32°F) sehingga terbentuknya hablur air yang halusCiri tumbuh-tumbuhan semula jadi Terdapat beberapa spesies pokok sahajadi kawasan ini.Contoh pokok: Pain, fir, sprus dan cedar Kanopi pokok berbentuk kon untuk mengelakkan salji terkumpul di atasnya Batang pokok berkulit tebal, lurusdan tinggi Kepadatan pokok adalah sederhana Daun bersaiz kecil, halus dan berbentuk jarum untuk mengelakkan kehilangan air melalui proses transpirasi Permukaan daun bersalut lilin untuk mengelakkan ancaman fros Pokok konifer mempunyai akar yang pendek dan sesuai tumbuh di tanih podzol pada musim sejukKawasan hutan ni meliputi Amerika Utara, Kanada Utara, Eropah dan RusiaContoh kawasan Hutan Konifer di dunia:- Rusia: Sayan Mountain, Samara Mountain- Kanada Utara: Fort Smith, Edmonton- Amerika Syarikat: Fort Yukon (Alaska)- Eropah: Sweden, FinlandPokok firBab 8142

p. 151

23½°U23½°S0°LautanArtikLautanHindiULautanSelatanEropahRusiaLautanPasifikLayari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Moose Loses Antler: http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video10.mp4PortalGeografiLatih DiriA1.Mengapakah pokok jenis xerofit sahaja boleh tumbuhdi kawasanGurun Panas?2.Mengapakah daun pokok di Hutan Monsun Tropika banyakdan lebar?3.Mengapakah permukaan daunHutan Konifer bersalut lilin?Ciri hidupan liar Hidupan liar seperti burung dan binatang sangat aktif pada musim panas kerana mencari makanan Pada musim sejuk, rusa dan burung akan berpindah ke kawasan yang lebih panas di bahagian selatan Contoh hidupan liar adalah seperti beruang, moose, lynx dan tupai merah Hidupan liar jenis burung pula adalah seperti burung hantu, belatuk, burung blue jay dan burung raven(Sumber: Diubah suai daripada Coniferousforest.com, Julai2018)LynxMooseBab 8143

p. 152

Kepentingan Tumbuh-tumbuhan Semula Jadi dan Hidupan Liar di Dunia8.2Pelancongan Batang pokok Hutan Konifer dan Hutan Monsun Tropika digunakan untuk tujuan pembalakan yang menghasilkan sumber kayu balak untuk dieksport dan juga membekalkan bahan mentah untuk membuat kertasAktiviti pembalakan telah membuka peluang pekerjaan kepada penduduk di kawasan tersebutEkonomi Kebanyakan kawasan hutan semula jadi di dunia sesuaidijadikan sebagai pusat ekopelancongan 81% daripada Hutan Monsun Tropika adalah terdiri daripada Erawan National Park di Thailand dan menempatkan hidupanliar yang hampir pupus. Sebagai contoh gajah dijadikansebagai pengangkutan untuk menjelajah kawasanErawan National Park Di kawasan Gurun Panas, unta turut dijadikan sebagai pengangkutan dan tarikan pelancongErawan National Park (Thailand)Unta di Gurun Panas sebagai tarikan pelancong Tumbuh-tumbuhan semula jadi memainkan peranan penting dalam menghalang hakisan tanah Daun yang besar mampu memecahkan butiran hujan dan mengurangkan kelajuan titisan air yang jatuh ke bumi Akar pokok akan mengurangkan air larian permukaan dan menjadi penghalang hakisan Di kawasan paya air masin pula, pokok-pokok bakau dapat menghalang tindakan hakisan oleh air laut. Akar pokok bakau menguatkan struktur tanah serta menahan tindakan ombak di pinggir lautPenghalang hakisanHutan Paya Air MasinPokok Hutan KoniferBab 8144

p. 153

Sumber perubatanLatih DiriBBagaimanakahtumbuh-tumbuhansemula jadi dapatmenghalang hakisan?GlosariEstetika:Cabang falsafah yang mengkaji konsep yang berkaitan dengan keindahan, cita rasa dan lain-lainAktiviti 8.1Tajuk:Menjual penanda buku mengikut kawasan hutan pada Hari Keusahawanan sekolah Objektif:Mengaplikasikan kemahiran keusahawanan dalam bentuk jualanAlatan: Alat tulis dan bahan mewarnaLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Setiap ahli kumpulan perlu membuat penanda buku yang menunjukkan jenistumbuh-tumbuhan dan hidupan liar yang anda telah pelajari mengikut kreativiti murid.3.Setiap kumpulan perlu bekerjasama dengan kumpulan-kumpulan lain untuk menjual penanda buku yang telah siap dicipta ke kelas lain pada Hari Keusahawanan.PAK–21: Kolaboratif Penyelidikan di Barat telah mendapati bahawa tumbuh-tumbuhanbukan sahaja bernilai estetika malah boleh merawat pelbagaijenis penyakit Bahagian tumbuh-tumbuhan yang sering digunakan sebagaiubat atau ramuan ubat ialah daun, bunga, akar, kulit kayu dan hampas buah Sebagai contoh, batang pokok prickly pear dapat mengurangkan tahap kolesterol yang tidak baik dalam badan seseorang dan dapat membantu mengekalkan kandungan gula dalam badan serta membantu merawat penyakit kencing manis Pokok oak juga digunakan dalam menyembuhkan masalahcirit-birit, sakit tekak dan lukaDaun pokok pain yang kaya dengan vitamin C boleh digunakan untuk membuat teh manakala biji pain berfungsi sebagai bahan antiseptik semula jadi untuk merawat luka(Sumber:Treesforhealth.org)Prickly pearBijipainBab 8145

p. 154

ImbasKembali•Gurun Panas•Hutan Monsun Tropika•Hutan Daun Luruh Sederhana•Hutan KoniferTaburan tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liar•Pelancongan•Penghalang hakisan•Ekonomi•Sumber perubatanKepentingan tumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarTumbuh-tumbuhan Semula Jadidan Hidupan Liar di DuniaPokok akasiaLesser purple emperorBurung hantu•Gurun Panas- Contoh tumbuh-tumbuhan: kaktus, semak samun berduri, prickly pear, rumput esparto dan pokok akasia bantut- Contoh hidupan liar: unta, kala jengking, tikus jerboa, cicak hutan, biawak pasir, musang fennec, addax antelopedan rusa gazelle •Hutan Monsun Tropika- Contoh tumbuh-tumbuhan: pokok jati, penaga, cendana, jelutung, buluh dan rotan- Contoh hidupan liar: rusa, gajah, harimau bengal, ular, buaya dan musang•Hutan Daun Luruh Sederhana- Contoh tumbuh-tumbuhan: oak, ash, elm, berangan, maple, poplar dan bic- Contoh hidupan liar: rusa, tupai merah, badger, musang merah, white letter hairstreak dan lesser purple emperor•Hutan Konifer- Contoh tumbuh-tumbuhan: pain, fir, sprus dan cedar- Contoh hidupan liar: beruang, moose, lynx, tupai merah, burung hantu dan burung ravenJenis dan ciritumbuh-tumbuhan semula jadi dan hidupan liarBab 8146

p. 155

1.Peta 1 menunjukkan jenis tumbuh-tumbuhan semula jadi di dunia.U23½°U23½°S0°Garisan SartanGarisan KhatulistiwaGarisan Jadi(b)(c)(d)(a)Labelkan jenis tumbuh-tumbuhan semula jadi di dalam Peta 1 di atas.2.Lengkapkan ciri tumbuh-tumbuhan dan hidupan liar dalam jadual di bawah.3.Berikan dua perbandingan antara Hutan Hujan Tropika denganHutan Monsun Tropika. 4.Tumbuh-tumbuhan semula jadi memainkan peranan pentingterhadap pembangunan negara. Berikan ulasan anda. CabaranCabaranSumatifMindaKuiz Kendiri 8KuizKENDIRI(a) Hutan ini dan kelihatan tetapi tidak begitu nyata(b) Daun yang banyak dan bertujuan mendapatkan cahaya matahari(c) Hujung daun pula berbentuk (d) Contoh hidupan liar: (a) Hanya tumbuhan yang tahan sahaja dapat hidup di kawasan ini(b) Pokok jenis sahaja boleh hidup(c) Pokok di kawasan ini tumbuh secara (d) Contoh hidupan liar: Gurun Panas(a) Terdiri daripada daun yang dan (b) Batang berbentuk dan cabang dahan lebih (c) Contoh hidupan liar: Hutan Daun Luruh SederhanaHutan Monsun Tropika(a) Kanopi pokok adalah berbentuk (b)Batang pokok berkulit , lurusdan tinggi(c) Permukaan daun untuk mengelakkan daripada ancaman fros(d) Contoh hidupan liar: Hutan KoniferLautan PasifikLautan AtlantikLautan PasifikLautan HindiLautan ArtikPeta 1Bab 8147

p. 156

Eksploitasi sumber semula jadi secara berlebihan, terutamanya sumber tidak boleh baharu mencetuskan pelbagai krisis. Tahukah anda tentang krisis sumber semula jadi dunia yang berlaku pada masa ini? Bolehkah anda nyatakan kerjasama ekonomi antarabangsa berkaitan sumber semula jadi? Apakah pula kepentingan kerjasama ekonomi ini?Induksi BabBAB9Apakah yang akan anda pelajari?InfoSumber Semula Jadi Utama dan Kerjasama Ekonomi di Dunia3Mengenal pasti sumber semula jadi utama di dunia3Menjelaskan taburan sumber semula jadi utama di dunia3Menghuraikan krisis sumber semula jadi di dunia3Menjelaskan melalui contoh kerjasama ekonomi antarabangsa berkaitan sumber semula jadi3Merumuskan kepentingan kerjasama ekonomi antarabangsaMinyak mentah yang dihasilkan di Malaysia adalah berkualiti tinggi kerana mempunyai kandungan sulfur yang rendah. Lebih separuh daripada pengeluaran minyak mentah di Malaysia dieksport kerana harganya berada dalam kategori premium berdasarkan penanda aras utama minyak seluruh dunia.(Sumber: Petroliam Nasional Berhad, 2014)Bab 9148

p. 157

Sepintas lalu234Krisis sumber semula jadi di duniaContoh kerjasama ekonomi antarabangsaKepentingan kerjasama ekonomi antarabangsaIMS-GT1Taburan sumber semula jadi utama di duniaEkonomiPolitikBuruh asingPasaranPemindahan teknologiPelaburanHubungan perdaganganBahan mentahMasyarakatAlam sekitarULautanAtlantikLautanPasifikLautanHindiLautanPasifikLautan ArtikLautan SelatanRusiaAmerika SyarikatArab SaudiChinaPerancisBelandaJepunIcelandIndia23½°U23½°S0°Garisan SartanGarisan KhatulistiwaGarisan JadiSumber tenaga utama di dunia Bab 9149

p. 158

Taburan Sumber Semula Jadi Utama di Dunia9.1Sumber tenaga terbahagi kepada sumber tenaga bahan bakar, iaitu petroleum, gas asli dan arang batu serta sumber tenaga alternatif, iaitu ombak, angin, geoterma, air, suria dan biomas.LautanAtlantikLautanPasifikLautan SelatanAmerika SyarikatPerancisBelandaIcelandGarisan SartanGarisan KhatulistiwaGarisan JadiArang batu (Rusia)Gas asli (Amerika Syarikat)Petroleum (Arab Saudi)Sumber Tenaga Utama di DuniaPeta 9.1Sumber tenaga utama di duniaBab 9150

p. 159

Latih DiriA1. Nyatakan tiga sumber semula jadi boleh baharu yang terdapat di dunia.2. Berikan dua contoh negara lain yang mempunyai sumber semula jadi petroleum.ULautanHindiLautanPasifikLautan ArtikRusiaArab SaudiChinaJepunIndia23½°U23½°S0°Geoterma (Iceland)Angin (Belanda)Air (China)Suria (Jepun)Biomas (India)Ombak (Perancis)Bab 9151

p. 160

9.2Krisis Sumber Semula Jadi di DuniaEksploitasi dan penerokaan sumber secara berterusan dan tidak terancang mengakibatkan kuantiti sumber semula jadi di dunia semakin berkurangan. Keadaan ini mewujudkan pelbagai krisis sumber semula jadi dalam aspek ekonomi, politik, masyarakat dan alam sekitar.PolitikEkonomiKenaikan harga sumber seperti petroleum dan gas asli dalam pasaran duniaPeningkatankos sara hidup disebabkan oleh nilai mata wang menurun, pendapatan negara merosot dan kuasabeli yang lemahPendapatan negara pengeksport dan pengimport tidak menentu ekoran kekurangan sumber dan kenaikanharga komoditiPerebutan kawasan yang mempunyai sumber semula jadi antara beberapa buah negara sehingga membawa kepada konflik wilayahTekanan politik ke atas negara-negara pengeluar sumberBerlaku konflik politik dalam sesebuah negara ekoran timbulnya pelbagai krisis ekonomiKRISISSUMBER SEMULA JADIDUNIABab 9152

p. 161

Latih DiriBKrisis sumber semula jadi duniaMasyarakatAlam sekitar(a)(b) (c) (a)(b) (c) MasyarakatAlam sekitarKemerosotankualitialam sekitarBerlaku ketidakseimbangan alam sekitar dan ekosistemKemusnahan pelbagai flora dan faunaSumber semula jadi semakin berkuranganPeningkatan kadar kebuluranWujud pelbagaimasalah sosialdalam masyarakatPeningkatankadar kemiskinan1. Jelaskan tiga langkah terbaik untuk menangani krisis sumber semula jadi.2. Lengkapkan peta pemikiran di bawah dengan kesan negatif krisis sumber semula jadi.Bab 9153

p. 162

9.3Contoh Kerjasama Ekonomi AntarabangsaKerjasama ekonomi serantau yang ditubuhkan pada tahun 1967Dianggotai oleh 10 buah negara Asia Tenggara, iaitu Thailand, Malaysia, Singapura, Indonesia, Vietnam, Myanmar, Filipina, Kemboja, Brunei Darussalam dan LaosMenggalakkan kerjasama dalam pelbagai bidang antara negara anggota seperti pendidikan, pelancongan serta penyelidikan dan pembangunan (R&D)Pertubuhan Negara-negara Asia Tenggara atauAssociation of Southeast Asian Nations (ASEAN)Layari laman sesawang yang berikut untuk melihat peta segi tiga pertumbuhan IMS-GT dan IMT-GT:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota14.htmlPortalGeografiKerjasama segi tiga pertumbuhan IMT-GT yang ditubuhkan pada tahun 1994Dianggotai oleh 10 buah wilayah di Sumatera, lapan buah negeri di Semenanjung Malaysia (Perlis, Kedah, Negeri Sembilan, Kelantan, Perak, Melaka, Selangor dan Pulau Pinang) dan 14 buah wilayah di selatan ThailandBidang fokus utama ialah pertanian dan industri asas tani, pelancongan, produk halal dan perkhidmatanSegi Tiga Pertumbuhan Indonesia, Malaysia dan ThailandKerjasama ekonomi antarabangsa diwujudkan atas dasar ingin membantu sesama negara dalam bidang ekonomi. Kerjasama ekonomi antarabangsa telah diterjemahkan dalam pelbagai bentuk kerjasama seperti kerjasama hubungan dua hala, kerjasama pelbagai hala, kerjasama serantau, kerjasama kumpulan negara, kerjasama sedunia dan kerjasama segi tiga pertumbuhan.Kerjasama segi tiga pertumbuhan IMS-GT yang ditubuhkan pada tahun 1992Meliputi kawasan Kalimantan Barat, Wilayah Riau, Sumatera Selatan, Johor, Pahang, Melaka, Negeri Sembilan dan SingapuraMenggalakkan kerjasama dalam bidang ekonomi seperti pelaburan, perdagangan, perindustrian, pertanian, perikanan dan pelanconganSegi Tiga Pertumbuhan Indonesia, Malaysia dan SingapuraIMS-GTBab 9154

p. 163

Kerjasama ekonomi serantau yang ditubuhkan pada tahun 1989Keanggotaan melibatkan China, Amerika Syarikat, Vietnam, Jepun, Rusia, Filipina, Indonesia, Korea Selatan, Peru, Singapura, Australia, Hong Kong, Thailand, Kanada, Malaysia, Mexico, New Zealand, Chile, Taipei, Brunei Darussalam dan Papua New GuineaMenggalakkan perdagangan bebas dan pelaburan dalam kalangan negara anggotaKerjasama sedunia yang ditubuhkan pada tahun 1995Melibatkan 164 buah negaraMengendalikan sistem perdagangan global, berfungsi sebagai forum untuk rundingan perjanjian perdagangan, menyelesaikan pertikaian perdagangan antara anggota dan menyokong keperluan negara-negara sedang membangunPertubuhan Ekonomi Negara-negara Asia Pasifik atauAsia-Pacific Economic Cooperation (APEC)Pertubuhan Perdagangan Dunia atauWorld Trade Organization (WTO)InfoMalaysia pernah menjadi tuan rumah bagi persidangan kemuncak APEC yang ke-10 pada tahun 1998 dan akan menjadi tuan rumah bagi persidangan ke-32, iaitu pada tahun 2020 selepas Chile.(Sumber: Pertubuhan Ekonomi Negara-negara Asia Pasifik, Julai 2018)Komuniti Ekonomi Eropah atau kini dikenali sebagai Kesatuan Eropah yang ditubuhkan pada tahun 1958Dianggotai 28 buah negara, iaitu Austria, Belgium, Bulgaria, CroatiaCyprus, Republik Czech, Denmark, Estonia, Finland, Perancis, Jerman, Greece, Hungary, Ireland, Itali, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands (Belanda), Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Sepanyol, Sweden dan United KingdomPerniagaan dan perdagangan bebas antara negara EU tanpa had kuantiti import dan eksportKesatuan Eropah atau European Union (EU) Bab 9155

p. 164

Contoh Kerjasama Ekonomi antara Malaysia dengan Negara Lain Berkaitan Sumber Semula JadiEksportMalaysia menjadi pengeksport utama sumber semula jadi kepada beberapa buah negara yang menjadi rakan dagang.Rajah 9.1Eksport petroleum mentah Malaysia mengikut negara utama pada tahun 2016Rajah 9.2Eksport kayu balak Malaysia mengikut negara utama pada tahun 2016InfoMalaysia adalah salah satu daripada pengeluar kayu tropika. Hasil kayu negara dieksport ke lebih 162 buah negara dan India merupakan pasaran utama.(Sumber:Lembaga Kayu Malaysia, 2017)AustraliaIndiaThailandSingapuraIndonesiaLain-lainPETUNJUKEksport Petroleum Mentah Malaysia Mengikut Negara Utama pada Tahun 201627.0".0".0%8.6%6.8.6%Jumlah: AS$5.65 Bilion IndiaIndonesiaVietnamJepunChinaLain-lainPETUNJUKEksport Kayu Balak Malaysia Mengikut Negara Utama pada Tahun 2016Jumlah: AS$341 juta67.0.0%7.6%7.1%3.3%2.0%(Sumber: The Observation ofEconomic Complexity, Julai 2018)(Sumber: The Observation ofEconomic Complexity, Julai 2018)Bab 9156

p. 165

Latih DiriC1.Apakah maksud ASEAN? Senaraikan negara-negara yang menganggotai pertubuhan tersebut.2. Walaupun Malaysia mengeksport petroleum ke negara lain, mengapakah Malaysia masih mengimport sumber semula jadi ini dari beberapa buah negara?Kerjasama ekonomi dunia yang bersifat dua hala membolehkan negara Malaysia mengimport sumber semula jadi dari negara luar yang menjadi rakan dagang Malaysia.Rajah 9.3Import petroleum mentah Malaysia mengikut negara utama pada tahun 2016Rajah 9.4Import arang batu Malaysia mengikut negara utama pada tahun 2016ImportArab SaudiRusiaEmiriah Arab BersatuQatarVenezuelaLain-lainPETUNJUKImport Petroleum Mentah Malaysia Mengikut Negara Utama pada Tahun 2016Jumlah: AS$2.82 Bilion27.0.0.0%8.7%7.6&.7%(Sumber: The Observation ofEconomic Complexity, Julai 2018)(Sumber: The Observation ofEconomic Complexity, Julai 2018)IndonesiaAustraliaRusiaAfrika SelatanSwitzerlandLain-lainPETUNJUKImport Arang Batu Malaysia Mengikut Negara Utama pada Tahun 201622.0`.0.0%4.3%1.4%1.3%Jumlah: AS$157 jutaBab 9157

p. 166

9.4Kepentingan Kerjasama Ekonomi AntarabangsaKepentingan kerjasama ekonomi antarabangsaMemperoleh bahan mentahMenggalakkanpemindahan teknologiMeluaskanpasaranMembentuk hubungan perdaganganMendapatkanbekalan buruh asingMeningkatkanpelaburanKerjasama ekonomi antarabangsa menjadi pemangkin kepada pembentukan hubungan perdagangan antara negara dan menjadi pengerak kemajuan ekonomi sesebuah negara. Jalinan hubungan ekonomi antarabangsa wajar diperkasa bagi menjamin kesinambungan ekonomi serta pembangunan negara selain daripada memenuhi keperluan masyarakat. Buruh asingMempermudah kemasukan tenga buruh asing dari sesebuah negara ke negara lain untuk menampung keperluan tenaga buruh dalam pelbagai sektor seperti sektor pertanian, perladangan, perkilangan, pembinaan, pembuatan dan perkhidmatanTenaga buruh profesional seperti pengurus, jurutera dan doktor perubatan kebanyakannya berasal dari negara majuTenaga buruh yang kurang mahir kebanyakannya berasal dari negara membangunPemindahan teknologiMenggalakkan pemindahan teknologi terutamanya antara negara maju dengan negara membangun melalui beberapa cara, iaitu:Pembelian terus barangan modal – Melalui pembelian mesin, jentera serta peralatan lain dariluar negaraPembelian ekuiti – Syarikat asing memiliki ekuiti atau saham dalam syarikat tempatan dan melatih pekerja-pekerja tempatan dalam syarikat tersebutPerjanjian pelesenan – Syarikat tempatan menjadi pengedar produk keluaran syarikat asingPeraturan paten dan cap dagang – Syarikat tempatan mengeluarkan produk keluaran syarikat asing dengan menggunakan jenama yang samaAliran sumber manusia – Pekerja atau pakar asing dibawa masuk ke dalam negara dan Bab 9memberikan latihan sambil bekerja untuk pekerja tempatan158

p. 167

Latih DiriD1.Huraikan bagaimana kerjasama ekonomi antarabangsa membantu dalampemindahan teknologi.2. Berikan contoh syarikat yang membuat pelaburan langsung asing di Malaysia. 3. Adakah Malaysia mempunyai hubungan perdagangan dengan semua negaradi dunia? Berikan ulasan anda.GlosariTarif: Cukai yang dikenakan oleh kerajaan ke atas baranganyang diimportKuota:Kuantiti barang yang dibenarkan untuk dibuat, dijual dan lain-lainEmbargo: Larangan mengeksport dagangan ke sesebuah negaraHubungan perdaganganMembuka peluang antara negara untuk menjalinkan hubungan perdagangan serta mendapat keistimewaan seperti pengecualian cukai, pengurangan tarif kuota dan embargoKementerian Perdagangan Antarabangsa dan Industri atau Ministry of International Trade and Industry(MITI) dan Perbadanan Pembangunan Perdagangan Luar Malaysia atau Malaysia External Trade Development Corporation (MATRADE) adalah agensi yang menguruskan perdagangan di MalaysiaPasaranMembolehkan negara-negara yang bekerjasama untuk meluaskan pasaran eksport barangan keluaran negara masing-masingBrazil mengeksport kayu balak ke beberapa buah negara seperti India, China, Vietnamdan SingapuraRusia mengeksport arang batu ke negara-negara seperti Korea Selatan, Jepun, China dan TurkiPelaburanMenggalakkan pelaburan dalam negara untuk dijadikan modal bagi memulakan sesuatukegiatan ekonomiTerdapat dua jenis pelaburan, iaitu pelaburan ekuiti dan pelaburan langsung asing atau Foreign Direct Investment (FDI)FDI melibatkan pembukaan operasi syarikat asing seperti syarikat kereta, telekomunikasi serta barangan elektrik dan elektronik di MalaysiaJepun, Korea Selatan, Amerika Syarikat, China dan Singapura melabur di Malaysia dalam sektor elektrik dan elektronik, industri besi dan keluli, industri minyak dan gas serta sektor perkhidmatanBahan mentahMembolehkan sesebuah negara memperoleh bekalan bahan mentah dari rakan dagang untuk kegunaan domestik dan industri melalui importChina mengimport petroleum mentah dari beberapa buah negara seperti Arab Saudi, Oman, Iraq dan RusiaMexico dan Kanada merupakan antara negara utama yang mengimport gas asli dari Amerika SyarikatBab 9159

p. 168

ImbasKembali•Geoterma•Angin•Ombak•Suria•Air•BiomasSumber tenagabahan bakarSumber tenagaalternatif•Petroleum•Gas asli•Arang batu•Buruh asing•Pemindahan teknologi•Hubungan perdagangan•Pasaran•Pelaburan•Bahan mentahKepentingan kerjasamaekonomi antarabangsaSumber semula jadi utama• ASEAN• IMS-GT• IMT-GT• EU• APEC• WTOContoh kerjasamaekonomi antarabangsaMasyarakat•Peningkatan kadar kemiskinan•Peningkatan kadar kebuluran•Masalah jenayah dan sosialAlam sekitar•Kemerosotan kualiti alam sekitar•Ketidakseimbangan alam sekitar dan ekosistem•Sumber semakin berkurangan•Kemusnahan flora dan faunaPolitik•Perebutan kawasan•Konflik politikEkonomi•Pendapatan terjejas•Kenaikan harga sumber•Peningkatan kos sara hidupKesan krisis sumber semula jadi di duniaSumber Semula Jadi Utama dan Kerjasama Ekonomi di DuniaBab 9160Kuiz Kendiri 9KuizKENDIRI

p. 169

CabaranCabaranSumatifMinda1.Tandakan ( ✔ ) pada sumber tenaga utama di dunia.(a) Kosmetik(b) Hutan(c) Perabot(d) Geoterma(e) Minyak kelapa sawit(f) Ombak(g) Arang batu(h) Getah2.Peta 1 menunjukkan taburan beberapa sumber tenaga utama yang terdapat di dunia.Namakan negara pengeluar beserta sumber tenaga utama yang terdapat di kawasan yang ditandakan.Negara pengeluarSumber tenagaPQRSURQPLautan PasifikLautanAtlantikLautanArtikLautanHindiLautan PasifikS23½°U23½°S0°Garisan SartanGarisan KhatulistiwaGarisan JadiPeta 1Bab 9161

p. 170

3.Nyatakan Betul atau Salah pada pernyataan yang diberi.(a)Kerjasama ekonomi antarabangsa terbentuk melalui hubungan diplomatik(b)WTO ialah kerjasama segi tiga pertumbuhan(c)Australia merupakan salah sebuah negara yang menganggotai pertubuhan ASEAN(d)Pertubuhan APEC berusaha menggalakkan amalan perdagangan bebas antara negara anggota(e)MATRADE ialah kerjasama ekonomi antarabangsa yang mengendalikan sistemperdagangan pada peringkat global4.Lengkapkan jadual di bawah dengan menulis krisis sumber semula jadi sama ada terhadap ekonomi, politik, masyarakat atau alam sekitar.PernyataanKrisis semula jadi(a) Pelbagai masalah jenayah dan sosial semakin berleluasa(b) Konflik wilayah tercetus akibat perebutan kawasan yang mempunyai sumber semula jadi(c) Peningkatan harga komoditi menjejaskan pendapatan pengeksport dan pengimport(d) Berlaku kekurangan sumber semula jadi dengan kemusnahan pelbagai floradan fauna5.Padankan maklumat yang paling tepat dengan jenis kerjasama ekonomi antarabangsa yang diberi.(a) Keanggotaan melibatkan 21 buah negara(b) Kerjasama ekonomi serantau yang ditubuhkan pada tahun 1967(c) Memfokuskan salah satu kerjasama ekonomi dalam bidang produk halal(d) Mengendalikan perdaganganperingkat globalAPECIMT-GTASEANWTOBab 9162

p. 171

Sumber Hutan Kitar SemulaIsu dan Pengurusan Alam SekitarIsu dan Pengurusan Alam Sekitardalam bahagian ini merangkumi pengetahuan tentang sumber hutan dan amalan kitar semula yang dijalankan di Malaysia dan beberapa negara lain.

p. 172

Taman Negara Kinabalu (Sabah)Sumber HutanInduksi BabBABApakah yang akan anda pelajari?103Menjelaskan definisi sumber hutan3Menghuraikan kepentingan pengurusan sumber hutan3Menjelaskan melalui contoh usaha pemeliharaan dan pemuliharaan sumber hutan3Membezakan peranan agensi yang berkaitan dengan pengurusan hutan di MalaysiaInfoRoyal Belum merupakansebuah hutan berkeluasan300 000 hektar dan berusia130 juta tahun yang tidakpernah diterokai oleh manusia.(Sumber: Kementerian Air, Tanah dan Sumber Asli, Julai 2018)Sumber hutan merupakan khazanah alam semula jadi yang unik dan penting. Malaysia amat bertuah kerana dianugerahi sumber hutan semula jadi yang bernilai tinggi serta memberi sumbangan kepada sosioekonomi negara. Pernahkah anda terfikir tentang kepentingan pengurusan sumber hutan? Bagaimanakah usaha yang dijalankan untuk memelihara dan memulihara sumber hutan? Tahukah anda agensi yang memainkan peranan dalam pengurusan sumber hutan di negara kita?Bab 10164

p. 173

Sepintas lalu1Sumber hutan2Apakah yang dimaksudkan dengan sumber hutan?Kepentingan pengurusan sumber hutan di MalaysiaEkopelanconganKeseimbangan ekosistemKeperluan masyarakat setempatMembekalkan sumber bahan mentah3Usaha pemeliharaan dan 4pemuliharaan sumber hutandi MalaysiaBagaimanakah usaha memelihara dan memulihara sumber hutan dijalankan?Peranan agensi dalam pengurusan hutan di MalaysiaPeranan agensi dalampengurusan hutan di MalaysiaBadan kerajaanBadan bukan kerajaan (NGO)Bab 10165

p. 174

10.1Sumber HutanSumber hutan merupakan sumber boleh baharu. Sumber hutan juga meliputi kawasan yang ditumbuhi oleh pelbagai jenis flora dan fauna yang hidup secara semula jadi di dalamnya.Di Malaysia, iklim Khatulistiwa yang panas dan lembap sepanjang tahun serta jumlah taburan hujan yang tinggi telah menggalakkan lagi pertumbuhan sumber hutan.InfoInstitut Penyelidikan Perhutanan Malaysia atau Forest Research Institute Malaysia (FRIM) merupakan salah sebuah institusi yang terkemuka dalam penyelidikan perhutanan tropika di dunia sejak tahun 1929. FRIM menjadi sebuah badan berkanun sepenuhnya dengan ditadbir oleh Lembaga Penyelidikan dan Pembangunan Perhutanan Malaysia di bawah Kementerian Perusahaan Utama pada tahun 1985.Latih DiriA1.Pada pendapat anda, mengapakah sumber hutan semakin berkurangan?2.Apakah akan terjadi sekiranya sumber hutan di Malaysia musnah dalam skala yang besar? Bahaskan.Sarawak merupakan kawasan yang mempunyai jumlah hutan terbesar, iaitu kira-kira 8.23 juta hektar, Semenanjung Malaysia seluas 5.84 juta hektar dan Sabah dengan 4.49 juta hektar.Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang sumber hutan di Semenanjung Malaysia:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota15.htmlPortalGeografi(Sumber: Jabatan Perhutanan Malaysia, 2016)(Sumber: Institut Penyelidikan Perhutanan Malaysia, 2017)Malaysia terdiri daripada kawasan berhutan seluas18.56 juta hektaratau lebih kurang 56.5% daripadakeluasan tanah.(Sumber: Jabatan Perhutanan Malaysia, 2016)Bab 10166

p. 175

Pengurusan sumber hutan dijalankan bagi menjamin bekalan sumber yang berterusan melalui pemeliharaan dan pemuliharaan. Pengurusan sumber hutan ini memainkan peranan yang penting dalam pelbagai aspek, antaranya adalah untuk menjamin keseimbangan ekosistem, sebagai keperluan masyarakat setempat, menggalakkan aktiviti ekopelancongan dan membekalkan sumber bahan mentah.Ekosistem merupakan proses interaksi antara komponen biotik dengan komponen abiotik dalam alam sekitar.Komponen-komponen dalam ekosistem sentiasa berinteraksi dan menghasilkan satu aliran tenaga dan rantaian makanan yang berterusan serta memelihara imbangan ekosistem.Pengurusan sumber hutan secara terancang adalah perlu bagi mengekalkan keseimbangan ekosistem ini. Persekitaran semula jadi merupakan suatu yang sinonim dengan kehidupan masyarakat setempat terutama dari aspek signifikan dan pergantungan hidup mereka terhadap elemen berkenaan.Fungsi hutan kepada masyarakat setempat penting sebagai sumber bahan makanan, membina tempat tinggal, menyediakan pelbagai peralatan dan sebagai sumber pendapatan.Contoh hasil hutan ialah rotan, gaharu danbuah-buahan.Hutan RekreasiSungai Tekala (Selangor)Keseimbangan ekosistemKeperluan masyarakat setempatKepentingan Pengurusan Sumber Hutandi Malaysia10.2Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang hutan:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video11.mp4PortalGeografiGaharuGlosariGaharu: Kayu yang harum (berasal daripada pokok tengkaras)Bab 10167

p. 176

Daun nipah antara bahan mentah untuk pembuatan atapAtapTaman Negeri Royal Belum (Perak)Sumber hutan penting dalam membangunkan aktiviti ekopelancongan. Pelancong dapat menikmati keindahan alam semula jadi seperti hutan lipur, air terjun dan melihat kepelbagaian flora dan fauna.Contoh: Taman Negeri Royal Belum (Perak), Taman Negara Endau-Rompin (Johor) dan Taman Negara Niah (Sarawak).Pengurusan sumber hutan secara cekap dapat menjamin bekalan bahan mentah yang berterusan untuk masa hadapan.Berikut adalah beberapa contoh bahan mentah yang bersumberkan hutan:Sumber hutanKegunaanKayu kerasPerabot, papan lapis, kayu gergaji, bahan binaanRotan dan buluhPerabot, kraf tanganDaun mengkuangTikar dan bakulBatang nibungTiang rumah dan cerucuk kelongDaun nipahAtapEkopelanconganMembekalkan sumberbahan mentahLayari laman sesawang yang berikut untuk mengetahui dengan lebih lanjut tentang pengurusan hutan:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota16.htmlPortalGeografiLatih DiriBSenaraikan dua contoh hasil hutan yang menjadi keperluan kepada masyarakat setempat.(Sumber: Jabatan Perhutanan Semenanjung Malaysia, Julai 2018)Bab 10168

p. 177

Usaha memelihara dan memulihara sumber hutan perlu dijalankan untuk mengawal kegiatan penerokaan hutan tanpa kawalan kerana sumber hutan merupakan khazanah alam yang amat bernilai kepada manusia dan alam sekitar. Pembangunan LestariTapak RamsarGeoparkTaman NegaraPemeliharaanPemuliharaanUsaha Pemeliharaan dan Pemuliharaan Sumber Hutan di Malaysia10.3Pemeliharaan hutan adalah usaha-usaha untuk melindungi, merancang dan mengurus sumber hutan agar tidak musnah. Contohnya, mewartakan hutan simpan dan taman negara.Pemuliharaan hutan adalahusaha-usaha membaik pulih sumber hutan yang telah diganggu supaya kembali kepada keadaan asal. Contohnya, penghutanan semula dan penubuhan ladang hutan.Usaha pemeliharaan dan pemuliharaan sumber hutan169Bab 10

p. 178

GeoparkTapak RamsarPemeliharaanTapak Ramsar dijadikan sebagai kawasan ekopelancongan di MalaysiaKeindahan alam semula jadi dan landskap indah flora dan fauna menjadi daya tarikan kepada pelancongTapak Ramsar dipelihara sebagai salah sebuah destinasi pelancongan supaya tidak digunakan untuk aktiviti pembangunanPemuliharaanMemulihara kawasan tanah lembap serta kepelbagaian biologi hutan paya bakau di negaraJabatan Perhutanan berperanan mengawal pengeluaran hutan bakau, terutamanya bagi industri kayu arang untuk keseimbangan ekosistemContoh Tapak Ramsar di Malaysia ialah Tasik Bera (Pahang), Pulau Kukup, Tanjung Piaidan Sungai Pulai (Johor), Kuching Wetlands National Park (Sarawak)dan Lower Kinabatangan-Segama Wetlands (Sabah).Pemeliharaan:Memelihara dengan menjadikannya sebagai pusat ekopelanconganPemuliharaan:Pemuliharaan biologi, geologi dan budayaPemuliharaan bersepadu antara warisan budaya dengan alam semula jadiPenggunaan sumber warisan secara lestari tanpa memusnahkannya(Sumber: Perbadanan Taman Negara Johor, Jun 2018)PerananMenjaga tanah lembap khususnya hutan paya bakau yang mempunyai pelbagaijenis kehidupan.DefinisiRamsar ialah senarai tanah lembap yang dipersetujui melalui konvensyen tanah lembapdi Iran pada tahun 1971 untuk pemuliharaan tanah lembap serta sumber-sumbernya.DefinisiGeopark merujuk sesuatu kawasan yang terdapat tapak warisan geologi yang boleh digunakan oleh semua pihak bagi tujuan pemeliharaan, pendidikan dan pembangunan lestari. PerananGeopark berperanan mementingkan pembangunan sesebuah kawasan secara lestari. Elemen pembangunan ini dalam konsep geopark merangkumi pemuliharaan alam semula jadi.Langkawi GeoparkBab 10170

p. 179

DefinisiMerupakan satu kawasan atau tempat yang dilindungi oleh kerajaan supaya biodiversiti semula jadi kawasan berkenaan dipeliharadan dikekalkan.PerananBerperanan melindungi kepelbagaian biologi dan struktur ekologinya, menyokong ekosistem, mempromosikan pendidikandan rekreasi.Latih DiriC1.Namakan salah satu kawasan Geoparkdi Malaysia.2.Berikan dua contoh tapak Ramsardi Malaysia.Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang Taman Negara Bako:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota17.htmlPortalGeografiTaman NegaraPemeliharaan: Memelihara dengan menjadikan taman negara sebagai pusat ekopelanconganMemelihara flora dan fauna dalam hutan supaya tiada gangguan aktiviti manusiaPemuliharaan:Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara Semenanjung Malaysia (PERHILITAN) telah membaik pulih hidupan liar dan juga hutanContohnya, Pusat Konservasi Gajah Kuala Gandah (Pahang)Taman negara juga memberi perlindungan kepada monyet belanda supaya tidak terancam spesiesnya dan juga menjadi tatapan untuk generasi akan datangTaman Negara Bako (Sarawak)Taman Negara Pulau PinangBab 10171

p. 180

Pemeliharaan: Perintis pembangunan bandar pentadbiran dengan konsep teknologi hijauBandar yang dibina berasaskan bandar dalam tamanMemelihara hutan dalam bentuk ekopelancongan dan hutan bandarContohnya, Hutan Bandar Putra (Johor)Pemuliharaan:Usaha dan komitmen berterusan ke arah pembaikan kualiti persekitaran dan memastikan aktiviti pembandaran yang mengambil kira aspek pengurangan pelepasan karbon dan galakan ekonomi hijau (green business) dan gaya hidup karbon rendah (low carbon and green lifestyle)Mewujudkan Taman Etnobotani (Putrajaya) yang bertindak sebagai pusat domestik dan pemuliharaan ex situ tumbuh-tumbuhan ubatan dan beraromaContoh pembangunan lestari:PutrajayaInstitut Penyelidikan Perhutanan Malaysia (FRIM)DefinisiPembangunan lestari ialah pembangunan yang memenuhi keperluan pada masa ini tanpa menjejaskan keupayaan generasi akan datang untuk memenuhi keperluan mereka sendiri. PerananSebagai satu gagasan pembangunan moden yang paling proaktif dan praktikal untuk menangani isu antara tuntutan pembangunan dengan pemuliharaan alam sekitar. Pembangunan LestariAktiviti 10.1Tajuk:Pengurusan sumber hutan di MalaysiaObjektif:Menyatakan pandangan dan menjawab soalan berkaitan pengurusan sumber hutan yang dijalankan oleh mana-mana agensi badan kerajaan atau badan bukan kerajaandi MalaysiaAlatan:Alat tulis, bahan yang bersesuaianLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Murid perlu mendapatkan maklumat yang berkaitan peranan mana-mana agensi badan kerajaan atau badan bukan kerajaan terhadap pengurusan sumber hutan.3.Guru memilih salah sebuah kumpulan untuk tampil ke hadapan kelas bagi menyatakan pandangan dan menjawab soalan murid lain berkaitan topik yang dibincangkan.PAK–21: Mangkuk Ikan EmasGlosariEx situ:Program pengurusan sumber genetik tumbuhan di luar kawasan asal seperti di ladang, taman botani dan taman pertanianBab 10172

p. 181

Badan kerajaan dan badan bukan kerajaan di Malaysia telah mengambil beberapa inisiatif dalam pengurusan hutan.Peranan Agensi dalam Pengurusan Hutan di Malaysia10.4 Sabah Forestry DepartmentBertanggungjawab dalam memberi perlindungan dan pemuliharaan rizab hutan berdasarkan konsep Pengurusan Hutan Lestari (SFM)Merupakan penjaga kepada kira-kira 49.1% daripada jumlah keluasan tanah di negeri ini pada tahun 2013(Sumber: Jabatan Perhutanan Sabah, 2017)Institut PenyelidikanPerhutanan (FRIM)Berperanan menjana pengetahuan dan membangunkan teknologi yang bersesuaian untuk pemuliharaan, pengurusan, pembangunan dan penggunaan sumber-sumber hutan serta meningkatkan kesedaran terhadap peranan alam sekitar dan pemuliharaan hutanJabatan Perlindungan Hidupan Liardan Taman Negara (PERHILITAN)Berperanan mengekalkan integriti kawasan perlindungan bagi faedah penyelidikan, pendidikan, ekonomi, estetika, rekreasi dan fungsi ekologiMeningkatkan pengetahuan, kesedaran dan penglibatan masyarakat mengenai keperluan dan kepentingan konservasi biodiversitiBadanKerajaanSarawak Forestry CorporationMelaksanakan pengurusan hasil hutan, kawasan terlindung sepenuhnya, pemuliharaan hidupan liar, kawalan penuaian dan penguatkuasaan terhadap pematuhan serta penyelidikan dan pembangunan perhutananBadan Kerajaan Jabatan Alam Sekitar (JAS)Bertanggungjawab merancang, menyelaras dan memantau pelaksanaan dasar serta strategi berkaitan biodiversiti dan perhutanan melalui:(a)pengurusan hutan secara berkekalan(b)penyelidikan dan pembangunan perhutananBab 10173

p. 182

Latih DiriDSenaraikan agensi kerajaan dalam pengurusan sumber hutan. Sahabat Alam Malaysia (SAM)Mengadakan kempen untuk memastikan pembangunan dan pengurusan sumber semula jadi adalah secara lestariBerperanan mendidik masyarakat umum mengenai keperluan pembangunan lestariMalaysian Nature Society (MNS)Melindungi dan memelihara kepelbagaian biologi yang kaya secara berkesanMemberi kesedaran alam sekitarmelalui pendidikanThe Wildlife Trade Monitoring Network (TRAFFIC)Berperanan menguruskan perdagangan yang mampan melibatkan tumbuh-tumbuhandan haiwan liar tanpa merosakkan integritisistem ekologiGlobal Environment Centre (GEC)Menggalakkan perlindungan dan penggunaan lestari hutan serta tanah lembapWWFWWF berperanan menghentikan kemusnahan persekitaran alam semula jadi melalui beberapakaedah, iaitu: (a)memelihara kepelbagaianbiologi dunia(b)memastikan sumber semula jadi boleh diperbaharu dan digunakan secara lestari(c)menjalankan penyelidikandan kempen kesedaran awamBadanBukan KerajaanInfoMajlis Tanah Negara telah diwujudkan sebagai platform kepada Kerajaan Persekutuan dan Negeri untuk membincangkan perkara-perkara yang berkaitan dengan polisi dan pengurusan perhutanan di Malaysia.(Sumber: Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar, 2017)Badan Bukan KerajaanBab 10174

p. 183

ImbasKembaliKawasan yang ditumbuhi oleh pelbagai jenis flora dan fauna yang hidup secara semula jadi di dalamnya•Keseimbangan ekosistem•Keperluan masyarakat setempat•Ekopelancongan•Membekalkan sumber bahan mentah•Tapak Ramsar•Geopark•Taman Negara•Pembangunan Lestari Kerajaan:•Jabatan Alam Sekitar (JAS)•Sabah Forestry Department• Sarawak Forestry Corporation•Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara (PERHILITAN)•Institut Penyelidikan Perhutanan (FRIM)Bukan Kerajaan:•Sahabat Alam Malaysia (SAM)•Malaysian Nature Society (MNS) •The Wildlife Trade Monitoring Network (TRAFFIC)•Global Environment Centre (GEC)•World Wide Fund for Nature(WWF)Pengurusan Sumber HutanSumber hutanKepentingan pengurusan sumber hutanPemeliharaan dan pemuliharaan sumber hutanAgensi pengurusan sumber hutanBab 10175

p. 184

CabaranSumatif1.Senaraikan empat kepentingan pengurusan sumber hutan.Kepentingan pengurusan sumber hutan(a)(c)(b)(d)2.Namakan agensi yang menjalankan penyelidikan perhutanan.3.Berikan contoh kawasan bagi usaha pemeliharaan dan pemuliharaan hutan yang dijalankan di bawah.Geopark(a)Tapak Ramsar(b)Pembangunan Lestari(d)Taman Negara(c)Usaha pemeliharaan dan pemuliharaan sumber hutanCabaranMindaBab 10176

p. 185

4.Jelaskan keperluan pengurusan sumber hutan secara lestari.(a)(b)(c)(d)5.Senaraikan agensi badan kerajaan dan badan bukan kerajaan yang berperanan dalam pengurusan sumber hutan di Malaysia.Badan kerajaanBadan bukan kerajaanPengurusan sumber hutan(a)(b)(c)(d)(a)(b)(c)(d)6 .Apakah yang anda faham tentang pembangunan lestari? 7.Pembangunan lestari sangat penting kepada masa hadapansesebuah negara.Berikan hujah anda untuk menyokong pernyataan di atas. Kuiz Kendiri 10KuizKENDIRIBab 10177

p. 186

Kitar SemulaInduksi BabApakah yang akan anda pelajari?3Menerangkan elemen kitar semula(3R - Reduce, Reuse dan Recycle)3Menghuraikan kepentingan amalan kitar semula3Menjelaskan melalui contoh aktiviti kitar semula3Membandingkan amalan kitar semula di negara lainBABInfo11Menurut Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp), 2017, jumlah penghasilan sisa pepejal di Malaysia sekitar 37 000 ribu tan sehari. Pernahkah anda mendengar istilah 3R? Tahukah anda akan kepentingan amalan kitar semula? Apakah amalan kitar semula yang boleh anda praktikkan dalam kehidupan seharian? Bagaimanakah pula negara-negara lain menjalankan amalan kitar semula untuk memastikan kelestarian alam sekitar di negara mereka?Hari Kitar Semula Kebangsaan disambut pada 11 November setiap tahun.(Sumber:Jabatan Pengurusan Sisa Pepejal Malaysia, 2015)Bab 11178

p. 187

2Kepentingan amalan kitar semulaKepentingan amalankitar semulaMewujudkan persekitaran yang sihat, bersih dan selesaMengurangkan kesanrumah hijau1Memahami elemen kitar semula (3R - Reduce, Reuse dan Recycle)Apakah yang dimaksudkan dengan 3R?34Amalan kitar semulaPerbandingan amalan kitar semula di negara lainAsingkan sisa mengikut kategoriSepintas laluJermanDenmarkSwedenTaiwanMengurangkan pencemaranMenjimatkan sumber semula jadiMenjana pendapatanBab 11179

p. 188

Menjana pendapatan dengan menghasilkan baja kompos menggunakan sisa makananMenjimatkan sumber semula jadi apabila mengurangkan, mengguna semula dan mengitar semula sumberMewujudkan persekitaran yang sihat, bersih dan selesa untuk dihuniMengurangkan pencemaran apabila sisa diurus dengan sistematikMengurangkan kesan rumah hijau melalui proses kitar semulaKepentingan amalan kitar semula11.1Elemen Kitar Semula11.2Kepentingan Amalan Kitar SemulaApakah yang dimaksudkan dengan elemen kitar semula 3R (Reduce, Reuse dan Recycle)?Kitar semula bermaksud memungut dan mengasingkan sisa pepejal bagi maksud menghasilkan keluaran.Latih DiriA1.Apakah yang dimaksudkan dengan kitar semula?2. Terangkan amalan 3R.3. Senaraikan tiga kepentingankitar semula.Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang bahan yang boleh dikitar semula:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota18.htmlPortalGeografiAmalan mengurangkan sisa pepejal untuk meminimumkan penggunaan sumber semula jadi. Gunakan sesuatu sumber itu mengikut keperluan sahaja.Reduce (Kurangkan)Reuse(Guna semula)Tindakan penggunaan semula barangan secara berulang kali untuk mengurangkan penghasilan sisa. Penggunaan sesuatu barangan secara maksimum dapat mengelakkan pembaziran.Recycle (Kitar semula)Amalan mengasingkan barangan mengikut jenis untuk menghasilkan produk yang sama jenis atau baharu semula. Pengasingan mengikut jenis sisa menjimatkan masa dan memudahkan proses kitar semula.(Sumber:Jabatan Pengurusan Sisa Pepejal Negara, Ogos 2018)Bab 11180

p. 189

11.3Amalan Kitar Semula di MalaysiaPeningkatan jumlah penduduk di sesuatu kawasan secara tidak langsung akan meningkatkan jumlah penghasilan sisa. Amalan kitar semula harus dipraktikkan oleh semua peringkat masyarakat untuk memastikan kelestarian alam sekitar. Menggunakan kedua-dua belah muka surat kertas semasa menulis atau membuat salinanMenggunakan kain atau tuala kecil bagi menggantikan tisuMenggunakan teknologi seperti e-mel bagi mengurangkan penggunaan kertasMembeli makanan mengikut keperluan untuk mengelakkan pembaziranMembawa bekas makanan sendiri untuk membungkus makananMenggunakan semula botol plastik sebagai hiasan atau bekas alat tulisMembawa beg yangboleh diguna semula semasa membeli baranganMendermakan pakaian yang masih elok kepada mereka yang memerlukanKitar semula surat khabar menjadi bakul atau kraf tangan yang menarikKitar semula sisapertanian menjadibahan lain seperti baja untuk tanamanKitar semula tayarterpakai untuk dijadikan pasu tanamanMengasingkan sisa mengikut kategori tong kitar semula yang disediakanReduce(Kurangkan)Reuse(Guna semula)Recycle(Kitar semula)Amalan kitar semulaLayari laman sesawang yang berikut untuk melihat video tentang penjagaan alam sekitar:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Video12.mp4PortalGeografiAmalan 3RBertemakan “Fikir Dahulu Sebelum Buang” Selaras dengan Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007 untuk memastikan bahan kitar semula diurus selia dengan baik oleh pihak berkuasa tempatanBab 11181

p. 190

InfoButik 3R yang terdapat di Presint 9, Putrajaya berperanan mengutip baju terpakai untuk dikitar semula. Baju-baju tersebut akan dijual dan hasilnya disalurkan kepada rumah anak yatim dan mereka yang memerlukan.GlosariSisa baki: Sisa dapur, makanan, bahan-bahan kotor, lampin pakai buangSisa pukal:Sisa perabot, sisa barangan elektrik yang besarSisa kebun:Ranting, pelepah, batang pokok, daun, bungaSisa kitar semula:Kertas, plastik, botol, kaca, sisa pukal, sisa kebunPulau Pinang ialah negeri pertama yang melaksanakan kempen ini, iaitu pada 6 Julai 2009Premis perniagaan yang terlibat akan mengenakan bayaran RM0.20 kepada pelanggan yang memerlukan beg plastikBeg mesra alam, beg kertas dan plastik biodegradasi adalah antara alternatif yang digunakan untuk menggantikan beg plastikPengasingan sisa pepejal di rumahDijalankan secara berperingkat-peringkat bermula pada 1 September 2015Berdasarkan peraturan di bawah Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007 (Akta 672)Sisa pepejal diasingkan mengikut kategori seperti sisa kitar semula, sisa baki dan sisapukalatau sisakebunKutipan sisa kitar semula dan sisa pukal dilakukan sekali semingguKutipan bagi sisa baki dilakukandua kali seminggu(Sumber:Pusat Kitar Semula Komuniti Presint 9 Putrajaya, 2017)Latih DiriB1.Nyatakan tiga aktiviti kitar semula yang terdapat dalam setiap elemen 3R.2. Terangkan satu amalan kitar semula yang boleh anda jalankan di kawasan sekolah.Hari Tanpa Beg PlastikPengasingan Sisa di PuncaBab 11182

p. 191

Ordinan PembungkusanDuales System DeutschlandGmBHCaramemungut bahanterbuang untuk dikitar semulaMelibatkan pihak pengilang dan pihak pemasaranPihak tersebut perlu mengutip bungkusan barangan daripada pelanggan semulaSemua kotak ditandakan dengan tanda hijau atau Green Dot oleh pengilangPengilang akan membayar yuran kepada agensi pemungut untuk mengutip kotaktersebut semulaPenyediaan tapak pengumpulan dan tong kitar semula di jalan utama, kilang, kawasan perumahan dan perniagaanMasyarakat mengisi sampah dalam plastik berlogo Green Dot yang diberikan secara percumaMasyarakat boleh menghantar terus bahan yang boleh dikitar semula ke pusat pengumpulanKitar Semula di JermanInfoSejak 1 Januari 2013, semua bekas minuman seperti botol kaca dan tin dengan isi padu 0.1 liter hingga 3.0 liter akan dikenakan caj deposit. Deposit tersebut akan dipulangkan oleh sebuah organisasi menggunakan sistem Deutsche Pfandsystem GmbH (DPG).(Sumber: Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Reactor Safety – 3Rs Study, 2011)Mesin tebus semula depositGreen Dot11.4Amalan Kitar Semula di Negara-negara LainBanyak negara maju mengaplikasikan aktiviti kitar semula untuk memastikan kelestarian alam sekitar selari dengan pembangunan yang dijalankan. Berikut merupakan amalan kitar semula yang dijalankan di Jerman, Denmark, Sweden dan Taiwan: Amalan kitar semula di JermanBab 11183

p. 192

Kitar Semula di DenmarkDenmark merupakan antara negara yang berjaya dalam pelaksanaan amalan kitar semula. Sistem pengumpulan sisa yang dijalankan di negara ini adalah sangat efisien. Hampir 67% daripada jumlah sisa keseluruhan di Denmark dikitar semula, 28% dilupus menggunakan incinerator dan hanya 5% sahaja dikembalikan semula ke tapak pelupusan sampah.Program kitar semulaKaedahProgram Pengembalian DepositPengilang diwajibkan membayar deposit kepada kerajaan apabila menghasilkan produk yang dapat dikitar semula. Deposit akan dikembalikan semula apabila pengilang mengitar semula produk yang dikeluarkan selepas digunakan.Program Cukai SisaPihak yang hendak melupuskan sebarang jenis sisa akandikenakan cukai.Program Waste 21Menjelaskan secara terperinci tentang cara mengitar semula dengan cekap dan berkesan.Program Subsidi SisaPihak yang ingin membangunkan teknologi kitar semula akandiberikan bantuan kewangan oleh pihak kerajaan.Program Cukai HijauPihak yang hendak melupuskan sisa pepejal yang tidak mudah hancur seperti pembungkus plastik, bateri dan beg plastik akan dikenakan cukai.ProgramAffaldsbekendtgoerelsen1999Menguatkuasakan undang-undang yang memberi definisi kepada sisa, menjelaskan jenis-jenis sisa dan menghuraikan cara pihak berkuasa tempatan menguruskan sisa pepejal di kawasanmasing-masing.Lori pemungut sampahAmalankitar semula di DenmarkProgram Waste 211998 - 2004Program Subsidi SisaProgram Affaldsbekendtgoerelsen1999ProgramCukai HijauProgramPengembalian DepositProgramCukai SisaJadual 11.1Program kitar semula di DenmarkGlosariIncinerator: Alat untuk memproses sisa melalui proses pembakaranBab 11184

p. 193

Kitar Semula di SwedenSweden ialah negara yang mengitar semula 99% daripada sisa buangan domestik dan hanya 1% sisa yang berakhir di pusat pelupusan sampah. Malahan, Sweden juga mengimport sisa dari negara lain untuk menjana tenaga elektrik melaluinya. Revolusi kitar semula di negara ini adalah contoh terbaik yang seharusnya diikuti oleh negara-negara lain.Penduduk digalakkan untuk memilih makanan yang perlu sahaja mengikut kesesuaian Pembaziran sumber dan penghasilan sisa makanan yang berlebihan dapat dielakkanSisa buangan domestik akan dikitar semula dan dihantar ke kawasan pemulihan tenagaSektor pembinaan yang menyumbang kepada sisa yang tidak boleh dikitar semula seperti asbestos perlu diuruskan oleh syarikat sendiri menggunakan incineratordi kawasan masing-masingPenyediaan tong kitar semula mengikut kategori di kawasan petempatanSyarikat Optibag membangunkan mesin yang boleh mengasingan beg sisa mengikut warna secara automatikBahan kitar semula disalurkan ke kontena bawah tanah yang berfungsi mengurangkan pencemaran bauSatu tan sisa buangan yang dibakar dalam incineratorakan menghasilkan 3MWh dan secara tidak langsung pemulihan tenaga dapat dijalankanSisa domestik digunakan untuk menjana tenaga, terutama untuk sistem pemanasan rumah Lambakan sisa dapat dikurangkan dan isu masalah ruangan kawasan pelupusan sampah dapat diminimumkanPerabot dan pakaian yang masih elok boleh dihantar ke pusat guna semula yang berkonsepkan perbaiki, perkongsian dan guna semulaGarment Collecting, iaitu pemberian kupon rebat oleh H&M apabila pelanggan menyumbang pakaian terpakaiMatlamat guna semula adalah untuk membentuk sikap yang baik Kempen guna semula disebar secara meluas melalui media massaPencegahan SisaPemulihan TenagaGuna SemulaKitar SemulaPelupusanKitar semuladi SwedenBab 11185

p. 194

Aktiviti 11.1Tajuk:Menghasilkan satu barangan baharu daripada sisa pepejalObjektif:Mencipta barangan baharu daripada sisa pepejal mengikut kreativiti muridAlatan:Sisa pepejal yang boleh dikitar dan diguna semulaLangkah-langkah:1.Murid membuat aktiviti dalam kumpulan.2.Setiap kumpulan perlu menghasilkan satu barangan baharu daripada sisa pepejalsecara kreatif.3.Masa yang diperuntukkan untuk menghasilkan barangan ini adalah dua minggu.4.Setiap pergerakan tugasan perlu direkodkan dalam buku log perkembangan projek.5.Setiap kumpulan perlu menjual barangan baharu tersebut pada hari usahawan di sekolah.Latih DiriC1.Pilih salah sebuah negara yang telah anda pelajari. Huraikan amalan kitar semula yang dijalankan di negara tersebut.2. Nilaikan keberkesanan amalan kitar semula yang diamalkanoleh rakyat Malaysia.Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan maklumat tentang program 4-dalam-1:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota19.htmlPortalGeografiKitar Semula di TaiwanTaiwan merupakan sebuah negara yang berkeluasan kira-kira 35 410 km² dengan kepadatan penduduk 699 orang\/km². Statistik ini menunjukkan bahawa bilangan penduduk negara Taiwan yang padat akan menerima kesan negatif jika bahan buangan sama ada dalam bentuk pepejal atau cecair tidak diuruskan dengan baik dan sistematik. Oleh hal yang demikian, negara Taiwan amat menggalakkan aktiviti kitar semula. Amalan kitar semula di TaiwanAkta Pelupusan SisaMewajibkan pengilang dan pengimport bertanggungjawab ke atas produk yang dihasilkanKempen Kitar SemulaProgram ini dijalankan oleh Agensi Perlindungan Alam Sekitar atau Taiwan Environmental Protection Adminstration (EPA) (Sumber:Worldometers, 2017)Program 4-Dalam-1Galakan kerajaan untuk menjalin kerjasama antara empat golongan, iaitu pihak masyarakat, pihak berkuasa bandar, syarikat kitar semula dan badan sukarela bagi menjalankan kitar semulaGaris Panduan Kitar SemulaMenerangkan cara pengurusan sisa pepejal termasuk kaedah menyimpan, panduan kitar semula, mengumpul dan memprosesPAK–21: Projek BerkumpulanBab 11186

p. 195

ImbasKembaliKitar semula bermaksud memungut dan mengasingkan sisa pepejal bagi maksud menghasilkan keluaranJerman• Ordinan Pembungkusan• Duales System Deutschland GmBH• Cara memungut bahan terbuang untuk dikitar semula• Amalan 3R• PengasinganSisa di Punca• Hari TanpaBeg PlastikTaiwan• Garis PanduanKitar Semula• Akta Pelupusan Sisa• Kempen Kitar Semula• Program 4 - Dalam-1Sweden• Pencegahan Sisa• Guna Semula• Kitar Semula• Pemulihan Tenaga• PelupusanDenmark• Program Pengembalian Deposit• Program Cukai Sisa• Program Waste 21• Program Subsidi Sisa• Program Cukai Hijau• Program Affaldsbekendtgoerelsen 1999Menjana pendapatanMenjimatkan sumber semula jadiMewujudkan persekitaran yang sihat,bersih dan selesaMengurangkan pencemaranMengurangkan kesan rumah hijauKuiz Kendiri 11KuizKENDIRIKitar semulaDefinisiKepentingankitar semulaAmalan kitar semula di MalaysiaPerbandinganaktiviti kitar semuladi negara lainBab 11187

p. 196

CabaranSumatif1.Tandakan ( ✔ ) pada penyataan yang betul dan ( ✘ ) pada penyataan yang salah.(a)Kitar semula melibatkan langkah mengutip dan mengasingkan sisa pepejal mengikut jenis untuk mendapatkan keuntungan individu.(b)3R merujuk Reduce, Reuse dan Recycle.(c)Amalan kitar semula membantu meningkatkan pendapatan individu.(d)Amalan kitar semula menyebabkan kenaikan suhu alam sekitar.(e)Membawa beg plastik ke pasar raya ialah amalan Reuse.(f)Menghasilkan sesuatu daripada sisa pertanian merupakan salah satu aktiviti Reuse.2.Berdasarkan keratan akhbar di bawah, bincangkan kepentingan amalan kitar semula.3.Perbelanjaan bagi pengurusan sisa di Malaysia mencecah RM2.2 bilion setahun. Selaku ahli Kelab Alam Sekitar sekolah anda, cadangkan langkah berkesan yang boleh diambil bagi menangani masalah pembaziran kos tersebut bermula pada peringkat sekolah anda.CabaranMindaKepentingan amalan Manusiakitar semulaAlam sekitarDUNIA kini sibuk membicara dan melaksanakan program kitar semula demi memelihara dan memulihara alam sekitar. Namun begitu, pernahkah kita terfikir adakah maklumat mengenainya telah sampai kepada masyarakat keseluruhan tidak kira di bandar mahupun luar bandar?Tidak dinafikan ada yang telah mengamalkannya dengan baik. Namun, terdapat juga segelintir yang masih cetek pengetahuan tentang kitar semula.Kitar semula atau maksud yang lebih tepat lagi ialah proses mengolah semula bahan buangan untuk menghasilkan barangan baharu.M e lalui k it ar s e mula , mas y ar ak at dap at mengurangkan bahan buangan seper ti ker tas dan plastik. Amalan ini juga dapat mengurangkan penggunaan bahan mentah baharu, mengurangkan penggunaan tenaga, pencemaran dan pengeluaran gas rumah hijau yang terjadi daripada penghasilan barang baharu.Semuaini dap at m emb antu m ew uju dk an persekitaran yang sihat dan bersih sekali gus menjamin kualiti kehidupan di masa hadapan.Atas kesedaran itu juga, banyak kempen kitar semula telah dilaksanakan oleh agensi-agensi kerajaan mahupun pertubuhan bukan kerajaan (NGO). Fokus diberikan kepada kitar semula kerana kempen ini merupakan komponen utama bagi pengurusan bahan buangan pada zaman moden ini.Malah, media elektronik, media cetak, mahupun pasar raya, semuanya berusaha untuk menyedarkan masyarakat betapa pentingnya menjaga alam sekitar.Antara hasil inisiatif pelbagai pihak ini ialah wujudnya slogan ‘3R: Reduce (Kurangkan), Reuse (Guna semula) & Recycle (Kitar semula)’ bagi menekankan betapa pentingnya kitar semula untuk memastikan alam sekitar terpelihara.Sebagai masyarakat yang prihatin, kita juga boleh mengambil inisiatif dengan mempraktikkan semua kaedah kitar semula sama ada di rumah ataupun pejabat. Jika semua masyarakat di Malaysia sedar betapa pentingnya kitar semula, pasti negara akan bersih, sumber alamnya terpelihara dan rakyat juga menjadi sihat.(Sumber: Dipetik dan diubah suai daripada Utusan Malaysia, 21 Oktober 2013)Kitar Semula Beri Banyak KebaikanBab 11188

p. 197

KerjaLapanganKerja Lapangan dalam bahagian ini dijalankan untuk memberi pendedahan secara lebih terperinci berkenaan tajuk-tajuk yang dipilih dan membolehkan murid mengaplikasikan Kemahiran Geografi yang telah dipelajari di dalam kelas.

p. 198

Induksi BabApakah yang akan anda pelajari?BABInfoPanduan Kerja LapanganKerja lapangan dilaksanakan bagi membolehkan murid mengkaji, memahami dan memberi pendapat tentang sesuatu isu yang telah dipilih. Kerja lapangan juga memberi peluang kepada murid untuk mengaplikasikan pengetahuan yang telah dipelajari di dalam bilik darjah. Oleh itu, kerja lapangan ini amat penting dilaksanakan bagi melahirkan murid yang mempunyai kemahiran berfikir, mentafsir dan berkomunikasi. 3Memilih isu atau tajuk kerja lapangan3Menentukan objektif kerja lapangan3Menentukan kaedah kerja lapangan3Merekod, mengumpul dan menganalisis data atau maklumat3Merumus dan membuat pelaporan tentang kerja lapanganKemahiran Abad ke-21, KBAT, kemahiran mentafsir, kemahiran kajian masa depan, kemahiran sosial, kemahiran berkomunikasi dan kemahiran TMK dapat diaplikasi melalui Bab 12pelaksanaan kerja lapangan.190

p. 199

Sepintas lalu12345Memilih isu atau tajuk kerja lapanganMenentukan kaedah kerja lapanganMerekod, mengumpul dan menganalisis data atau maklumatApakah kaedah yang paling sesuai untuk merekod, mengumpul dan menganalisis data atau maklumat yang diperoleh?Merumus dan membuat pelaporan tentang kerja lapanganMenentukan objektif kerja lapanganBagaimanakah anda menentukan objektif bagi sesebuah kerja lapangan?Kenal pasti isu atau tajukkerja lapanganIsu atau tajuk merangkumi kurikulum Geografi yang dipelajariBoleh dikaji dan praktikalMenentukan kawasan kerja lapanganKaedah kerja lapanganTemu bualPemerhatianSoal selidikRujukanMengenal pasti …Menentukan …Menghuraikan …Menganalisis …Membandingkan …Menilai …Mencadangkan …Mengkaji …Menjelaskan …Bab 12191

p. 200

12.1Memilih Isu atau Tajuk Kerja Lapangan1234Kenal pasti kepentingan isu atau tajuk kerja lapanganPastikan isu atau tajuk boleh dikaji dan praktikal untuk mendapatkan data atau maklumatIsu atau tajuk merangkumi kurikulum Geografi yang dipelajariMenentukan kawasan kerja lapangan yang paling sesuaiMurid perlu memilih satu isu atau tajuk kerja lapangan berdasarkan tema yang terdapat dalam Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran (DSKP) Tingkatan 3 yang telah dipelajari.Berikut ialah kriteria pemilihan isu atau tajuk kerja lapangan:•Berdasarkan idea baharu• Tajuk yang dipilih perlulah difahami dengan jelas• Elakkan memilih masalah atau isu yang terlalu umum• Data mudah diperoleh dalam kajian lapangan yang dibuatBab 12192

p. 201

12.2Menentukan Objektif Kerja LapanganObjektif kerja lapangan ialah perkara khusus yang ingin dicapai dalam sesuatu kerja lapangan yang dilakukan. Objektif mestilah boleh diukur dan menjelaskan tujuan kerja lapangan dengan lengkap dan ringkas. Objektif kerja lapangan dimulakan dengan kata kerja seperti:Mengetahui sehingga dapat menyatakan dengan pastiKeterangan atau penjelasan mengenai sesuatu hal atau perkaraMelihat dua perkara atau lebih untuk mengetahui persamaan dan perbezaanMengeluarkan buah fikiran, mengusulkan atau menyarankan tentang sesuatu perkaraMenerangkan secara lebih lanjut, menghuraikan sehingga jelas atau menyatakan untuk memberikan peneranganMembuat kesimpulan atau keputusan daripada sesuatu perkaraMenentukan masalah serta cara untuk menyelesaikan masalah, memperbaik atau melaksanakan sesuatu sistem dengan berkesanMembuat pentaksiran tentang sesuatu perkaraMenyelidik dan memeriksa sesuatu perkara dengan telitiMengenal pasti …Menghuraikan …Membandingkan …Mencadangkan …Menjelaskan …Menentukan …Menganalisis …Menilai …Mengkaji …Kata kerjaHuraianBab 12193

p. 202

12.3Menentukan Kaedah Kerja Lapangan•Kaedah pemerhatian ialah cara mengumpul data atau maklumat dengan mengamati sesuatu yang ingin dikaji•Pemerhatian yang dilakukan mestilah sistematik dan berfokus •Pemerhatian melibatkan perkaitan antara ciri fizikal dengan ciri budaya di kawasan kerja lapangan•Pengkaji akan memperoleh maklumat secara langsung•Hasil pemerhatian perlu direkod•Gunakan alatan bantuan teknologi seperti kamera atau perakamyang bersesuaian•Melibatkan pengkaji dan responden•Maklumat diperoleh secara lisan•Pengkaji perlu menjelaskan maksud soalan dan kajian yang dilakukan secara jelas•Senaraikan setiap soalan yang diperlukan•Guna alat perakam untuk membolehkan semua maklumat direkodTemu bualData dan maklumat boleh dikumpulkan melalui pelbagai kaedah seperti pemerhatian, temu bual, soal selidik dan rujukan. Kaedah yang dipilih haruslah sesuai dengan tajuk dan jenis data yang diperlukan untuk dianalisis.•Kaedah ini boleh dilakukan dengan merujuk buku teks, buku rujukan, akhbar, majalah ilmiah, jurnal, Internet, orang sumber, agensi kerajaan dan agensi swasta•Bahan-bahan yang dirujuk perlu dinyatakan sumber rujukan dalam laporan kerja lapanganRujukan•Menyediakan borangsoal selidik•Soalan yang dikemukakan merangkumi keseluruhan objektif kerja lapangan•Soalan yang ringkas,mudah difahami dan jelas•Data perlu dianalisis untuk mendapatkan maklumatSoal selidikPemerhatianLampiran 4: Borang Soal SelidikBab 12194

p. 203

Merekod, Mengumpul dan Menganalisis Data atau Maklumat12.4Data dan maklumat yang diperoleh melalui beberapa kaedah kajian harus dikumpul dan dianalisis. Persembahan data dan maklumat kebiasaannya ditunjukkan dalam bentuk peta pemikiran jadual dan rajah yang sesuai.Contoh jadual:Contoh rajah:Jadual 12.1Masalah pelancongan di Presint 6, Wilayah Persekutuan PutrajayaMasalah pelancongan di Presint 6Bilangan respondenTiada pengangkutan awam9Tiada gerai jualan4Tiada parkir2Jumlah15Jumlah: 15 orangLayari laman sesawang yang berikut untuk melihat contoh peta pemikiran dan kesesuaian penggunaannya di Malaysia:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Nota20.htmlPortalGeografiInfoPeta pemikiran yang bersesuaian juga digunakan untuk persembahan data dan maklumat.109876543210TiadapengangkutanawamTiada geraijualanTiadaparkirMasalah Pelancongan di Presint 6,Wilayah Persekutuan PutrajayaBilangan responden (orang)MasalahpelanconganMasalah Pelancongan di Presint 6,Wilayah Persekutuan PutrajayaPETUNJUKTiada pengangkutan awamTiada gerai jualanTiada parkir13'`%Rajah 12.1Graf bar mudahRajah 12.2Carta pai(Sumber: Soal selidik)Bab 12195

p. 204

Merumus dan Membuat Pelaporan Tentang Kerja Lapangan12.5Bil.KandunganHalaman1.Penghargaan2.Pendahuluan3.Objektif kerja lapangan4.Kawasan kerja lapangan5.Kaedah kerja lapangan6.Hasil kerja lapangan7.Rumusan 8.Rujukan9.LampiranRumusan dilakukan berdasarkan data atau maklumat yang diperoleh manakala pelaporan kerja lapangan adalah mengikut garis panduan yang berikut:Kriteria dan proses kerja murid merangkumi:Proses awalMengumpul maklumat daripada pelbagai sumber menggunakan kaedah yang sesuaiPerancanganJadual kerjaPengagihan kerjaObjektif kajianPenentuan kaedah kajianLaporan akhirGrafikTafsiran konsepIsi utama, huraian atau contohLayari laman sesawang yang berikut untuk melihat contoh Laporan Kerja Lapangan:http:\/\/bukutekskssm.my\/Geografi\/Tingkatan3\/Laporan.pdfPortalGeografiPenulisan pelaporan dijalankan di dalam bilik darjah pada waktu pengajaran dan pembelajaran (PdP).Jadual 12.2Format laporan kajian lapanganBab 12196

p. 205

Contoh Surat Makluman kepada Ibu Bapa\/PenjagaNama sekolahAlamat sekolahRujukan Kami:Tarikh:Kepada,Ibu\/Bapa\/PenjagaTuan,KERJA LAPANGAN MATA PELAJARAN GEOGRAFIDengan hormatnya perkara di atas dirujuk.2.Semua murid Tingkatan ………… sekolah ini akan terlibat dalam kerja lapangan mata pelajaran Geografi bagi memenuhi syarat yang ditetapkan oleh Kementerian Pendidikan Malaysia.3.Hasil kerja lapangan ini merupakan sebahagian daripada pentaksiran sekolah. Bagi tujuan ini, semua murid akan menjalankan kerja lapangan di luar waktu persekolahan untuk mendapatkan maklumat yang diperlukan.4.Dimaklumkan juga bahawa kerja lapangan akan dijalankan pada *…………………….. .Sekian, terima kasih.“BERKHIDMAT UNTUK NEGARA”Saya yang menjalankan amanah,(Nama Pengetua dan Cap Sekolah)(Keratan jawapan)Saya No. Kad Pengenalan ibu\/bapa\/penjaga kepada murid bernama Tingkatan membenarkan\/tidak membenarkan anak di bawah jagaan saya menjalankan kajian kerja lapangan pada tarikh tersebut.Tandatangan: Nombor telefon: Bab 12197

p. 206

Contoh Surat Makluman Akuan Diri MuridNama sekolahAlamat sekolahRujukan Kami:Tarikh:Kepada sesiapa yang berkenaan.Tuan\/Puan,KERJA LAPANGAN MATA PELAJARAN GEOGRAFI Pembawa surat ini No. Kad Pengenalan ialah seorang murid Tingkatan di …………………………………………………….. Murid ini sedang melaksanakan kerja lapangan Kurikulum Standard Sekolah Menengah (KSSM) Geografi.2. Sehubungan dengan itu, pihak kami berbesar hati jika pihak tuan\/puan dapat memberi kerjasama kepada murid ini untuk mendapatkan maklumat yang diperlukan.3. Kerjasama dan bantuan tuan\/puan didahului dengan ucapan terima kasih.Sekian.“BERKHIDMAT UNTUK NEGARA”Saya yang menjalankan amanah,……………………………………………(Nama Pengetua dan Cap Sekolah)Bab 12198

p. 207

Saya memperakui bahawa kerja lapangan bertajuk ……………………………………………………di ……………………………………………………………………………. ini ialah hasil kerja saya sendiri melainkan petikan, grafik, gambar dan rajah yang dinyatakan sumber rujukannya.Saya dengan ini mengaku bahawa kerja lapangan ini adalah asli. Saya ialah satu-satunya penulis kerja lapangan ini.Yang benar,()Disahkan oleh,()Tarikh: Contoh Surat Perakuan Murid Tentang Keaslian KajianBab 12199

p. 208

Senarai RujukanAbd Rahim Md Nor. (2004). Geografi Tingkatan 3. Shah Alam: Cerdik Publications Sdn. Bhd.Aw, S. W., Chong, Y. C., Kang, C. Y. & Nik Idris Nik Muhamed. (2017). Focus PT3 Geografi Tingkatan 1, 2 & 3. Bangi: Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.Aziah Ismail, Foo, H. L., Khalijah Maimon & Rape’ah Ahamed. (2002). Geografi Tingkatan 1. Kuala Lumpur: Arus Intelek Sdn.Bhd. Azizan Hj. Abu Samah & Chong, M. S. (2002). Geografi Tingkatan 1. Petaling Jaya: Sasbadi Sdn. Bhd.Goh, C. L. (2010). Atlas Sumber dalam Geografi Fizikal. Wangsa Maju: Institut Terjemahan Negara Malaysia Berhad.Hisham Azman Ibrahim & Mohamad Khairun Fitri Ahmad. (2017). Geografi Tingkatan 1. Cheras: Era Visi Sdn. Bhd.Ismail Ahmad, Sulong Mohamad & Chan, M.L. (2003). Geografi Tingkatan 5. Cheras: Pustaka Sistem Pelajaran Sdn. Bhd.Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia. (2016). Atlas Kebangsaan Malaysia. Kuala Lumpur: Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia.Kamus Dewan Edisi Keempat. (2005). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.Kang, C. Y., Zulkipli Ismail & Rajanderan Subramaniam. (2017). Geografi Tingkatan 2. Johor Bahru: IMS Books Trading Sdn. Bhd.Lim, C. (2005). Atlas & Resos Geografi Tingkatan 1. Petaling Jaya: Pearson Malaysia Sdn. Bhd.Mohd Jamil Mohd, Hj. Rodli Hj Hashim & Hjh Mahani Hj Mahbar. (2004). Geografi Tingkatan 3. Johor Bahru: Johore Central Store Sdn.Bhd.Nurashikin Abdullah & Rusly Musa. (2006). Teks Pra-U STPM Geografi Alam Sekitar Fizikal. Petaling Jaya: Pearson Malaysia Sdn. Bhd.Piara Singh. (2010). Esensi Geografi SPM. Petaling Jaya: Pearson Malaysia Sdn. Bhd.Tan, K. L. & Wong, S. Y. (2010). Atlas Eksplorasi Geografi Tingkatan 1-5. Shah Alam: Oxford Fajar Sdn. Bhd.Tong, S. K. (2005). Atlas & Resos Geografi Tingkatan 4. Petaling Jaya: Pearson Malaysia Sdn. Bhd.Senarai Rujukan200KPM

p. 209

p. 210