Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 1 KSSM

Buku Teks Digital Pendidikan Seni Visual Tingkatan 1 KSSM

• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 1 Perkembangan Seni Visual Di Malaysia
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 2 Garisan
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 3 Rupa
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 4 Bentuk

• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 5 Jalinan
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 6 Ruang
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 7 Warna

• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 8 Harmoni
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 9 Kontra
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 10 Penegasan

• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 11 Kepelbagaian
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 12 Imbangan
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 13 Kesatuan

• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 14 Irama Dan Pergerakan
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 15 PSV T1 – Tajuk Dan Mesej
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 16 Motif, Idea Dan Konsep
• Pendidikan Seni Visual (PSV) T1 – Tajuk 17 Designomic

atau

• Buku Teks Digital Pendidikan Seni Visual (PSV) KSSM Tingkatan 1 (Lengkap) – Drive 1

p. 1

PenulisMazlan bin Haji A. Karim (Ph. D.)Zulkifli bin JamilMat Aris bin SuradiFaridah binti IbrahimMohamad Yazid bin RoslanSyed Rukaidar bin Syed Isa Al-IdroesEditorNorazlina binti HamatSuhana binti AliPereka BentukSarimah binti Mohamed TapIlustratorArman bin Saat

p. 2

NO SIRI BUKU: 0066PenghargaanKPM2016 ISBN 978-983-092-439-7Cetakan Pertama 2016© Kementerian Pendidikan MalaysiaHak Cipta Terpelihara. Mana-mana bahan dalam buku ini tidak dibenarkan diterbitkan semula, disimpan dalam cara yang boleh dipergunakan lagi, ataupun dipindahkan dalam sebarang bentuk atau cara, baik dengan cara bahan elektronik, mekanik, penggambaran semula mahupun dengan cara perakaman tanpa kebenaran terlebih dahulu daripada Ketua Pengarah Pelajaran Malaysia, Kementerian Pendidikan Malaysia. Perundingan tertakluk kepada perkiraan royalti atau honorarium.Diterbitkan untuk Kementerian Pendidikan Malaysia oleh:Penerbit Bestari Sdn. Bhd. (258257-P)22-01, Jalan Molek 1\/10,Taman Molek,81100 Johor Bahru,Johor Darul Takzim.Tel: 07-361 2868Faks: 07-352 6292Laman Web: http:\/\/www.pbestarisb.comReka Letak dan Atur Huruf :Penerbit Bestari Sdn. Bhd. (258257-P)Muka Taip Teks: Minion Saiz Taip Teks: 11 poinDicetak oleh:Herald Printers Sdn. Bhd. (19965-V)Lot 508, Jalan Perusahaan 3,Bandar Baru Sungai Buloh,47000 Selangor Darul Ehsan.Penerbitan buku teks ini melibatkan kerjasama banyak pihak. Sekalung penghargaan dan terima kasih ditujukan kepada semua pihak yang terlibat:• Jawatankuasa Penambahbaikan Pruf Muka Surat, Bahagian Buku Teks, Kementerian Pendidikan Malaysia.•Jawatankuasa Penyemakan Pembetulan Pruf Muka Surat, Bahagian Buku Teks, Kementerian Pendidikan Malaysia.•Jawatankuasa Penyemakan Naskhah Sedia Kamera, Bahagian Buku Teks, Kementerian Pendidikan Malaysia.• Pegawai-pegawai Bahagian Buku Teks dan Bahagian Pembangunan Kurikulum, Kementerian Pendidikan Malaysia.• Lembaga Pembangunan Seni Visual Negara (LPSVN).• Sekolah Menengah Kebangsaan Indahpura (1), Kulai, Johor Darul Takzim.• Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia (PKKM).• Keluarga dan waris allahyarham Dato' Hoessein Enas, Datuk Syed Ahmad Jamal, Zakariah Noor dan Redza Piyadasa.• Pemilik karya, imej dan blog yang membenarkan karya mereka digunakan.• Syaffeq Syahman Jaafar.• Priyanka Gupta Sarvaiya, Just Love Craffs.• Dayna Holli Textiles.• Bert Maetens.• The Edinburgh Casting Studio.• Deborah Klein.

p. 3

PENDAHULUANv – viBIDANG: SEJARAH DAN APRESIASI SENI VISUALTAJUK 1 PERKEMBANGAN SENI VISUAL DI MALAYSIA2Seni Halus3Sejarah dan Perkembangan3Tokoh dan Karya3Pertubuhandan Persatuan6Institusi Seni7Seni Reka7Sejarah dan Perkembangan7Tokoh dan Karya8Pertubuhan dan Persatuan9Institusi Seni9Seni Kraf10Sejarah dan Perkembangan10Bidang10Adiguru dan Produk10Institusi12Latihan Formatif13Aktiviti Seni 14Aktiviti Seni15Aktiviti Seni18Rumusan19Sudut Kriteria Kejayaan19Latihan Sumatif20BIDANG: BAHASA SENI VISUALTAJUK 2GARISAN22Definisi Garisan23Jenis Garisan23Fungsi Garisan25Teknik Penghasilan Garisan25Latihan Formatif26Aktiviti Seni 27Aktiviti Seni28Aktiviti Seni30Rumusan31Sudut Kriteria Kejayaan31Latihan Sumatif32TAJUK 3RUPA33Definisi Rupa34Jenis Rupa34Fungsi Rupa35Teknik Penghasilan Rupa36Latihan Formatif37Aktiviti Seni38Aktiviti Seni39Aktiviti Seni41Rumusan41Sudut Kriteria Kejayaan42Latihan Sumatif42TAJUK 4BENTUK43Definisi Bentuk44Jenis Bentuk44Fungsi Bentuk45Teknik Penghasilan Bentuk46Latihan Formatif47Aktiviti Seni48Aktiviti Seni49Aktiviti Seni50Rumusan51Sudut Kriteria Kejayaan51Latihan Sumatif52TAJUK 5 JALINAN53Definisi Jalinan54Jenis Jalinan54Fungsi Jalinan55Teknik Penghasilan Jalinan56Latihan Formatif57Aktiviti Seni58Aktiviti Seni59Aktiviti Seni61Rumusan61Sudut Kriteria Kejayaan62Latihan Sumatif62TAJUK 6 RUANG63Definisi Ruang64Jenis Ruang64Fungsi Ruang66Perkaitan Ruang danPerspektif66Teknik Penghasilan Ruang67Latihan Formatif68Aktiviti Seni69Aktiviti Seni70Aktiviti Seni72Rumusan73Sudut Kriteria Kejayaan73Latihan Sumatif74TAJUK 7WARNA75Definisi Warna76Jenis Warna76Fungsi Warna78Latihan Formatif79Aktiviti Seni80Aktiviti Seni82Aktiviti Seni84Rumusan85Sudut Kriteria Kejayaan85Latihan Sumatif86TAJUK 8HARMONI87Definisi Harmoni88Ciri-ciri Harmoni88Fungsi Harmoni89Teknik Penghasilan Harmoni89Latihan Formatif90Aktiviti Seni91Aktiviti Seni92Aktiviti Seni94Rumusan95Sudut Kriteria Kejayaan95Latihan Sumatif96TAJUK 9KONTRA97Definisi Kontra98Ciri-ciri Kontra98Fungsi Kontra99Teknik Penghasilan Kontra99Latihan Formatif100 Persepsi Seni Eksplorasi Seni Ekspresi Seni Apresiasi SeniKANDUNGANKANDUNGAN iii

p. 4

Aktiviti Seni101Aktiviti Seni102Aktiviti Seni104Rumusan104Sudut Kriteria Kejayaan105Latihan Sumatif105TAJUK 10PENEGASAN106Definisi Penegasan107Ciri-ciri Penegasan107Fungsi Penegasan108Teknik Penghasilan Penegasan108Latihan Formatif109Aktiviti Seni110Aktiviti Seni110Aktiviti Seni112Rumusan113Sudut Kriteria Kejayaan113Latihan Sumatif114TAJUK 11KEPELBAGAIAN115Definisi Kepelbagaian116Ciri-ciri Kepelbagaian116Fungsi Kepelbagaian117Teknik PenghasilanKepelbagaian117Latihan Formatif118Aktiviti Seni119Aktiviti Seni120Aktiviti Seni122Rumusan122Sudut Kriteria Kejayaan123Latihan Sumatif123TAJUK 12IMBANGAN124Definisi Imbangan125Ciri-ciri Imbangan125Jenis Imbangan125Fungsi Imbangan128Teknik Penghasilan Imbangan128Latihan Formatif129Aktiviti Seni130Aktiviti Seni131Aktiviti Seni133Rumusan133Sudut Kriteria Kejayaan134Latihan Sumatif134TAJUK 13KESATUAN135Definisi Kesatuan136Ciri-ciri Kesatuan136Fungsi Kesatuan137Teknik Penghasilan Kesatuan137Latihan Formatif138Aktiviti Seni139Aktiviti Seni140Aktiviti Seni141Rumusan141Sudut Kriteria Kejayaan142Latihan Sumatif142TAJUK 14IRAMA DAN PERGERAKAN143Definisi Irama dan Pergerakan144Ciri-ciri Irama dan Pergerakan144Fungsi Irama dan Pergerakan145Teknik Penghasilan Irama dan Pergerakan145Latihan Formatif146Aktiviti Seni147Aktiviti Seni148Aktiviti Seni150Rumusan151Sudut Kriteria Kejayaan151Latihan Sumatif152BIDANG: PEMIKIRAN SENI VISUALTAJUK 15TAJUK DAN MESEJ154Definisi Tajuk dan Mesej155Tujuan Aplikasi Tajukdan Mesej155Kaedah Pembentukan dan Proses Perkembangan Tajuk dan Mesej155Teknik Konvensional danTeknik Kontemporari156Latihan Formatif157Aktiviti Seni157Aktiviti Seni159Aktiviti Seni160Rumusan161Sudut Kriteria Kejayaan161Latihan Sumatif162TAJUK 16MOTIF, IDEA DAN KONSEP163Definisi Motif, Idea danKonsep164Tujuan Aplikasi Motif, Ideadan Konsep164Kaedah Pembentukan dan Proses Perkembangan Motif, Idea dan Konsep165Latihan Formatif167Aktiviti Seni167Aktiviti Seni169Aktiviti Seni171Rumusan172Sudut Kriteria Kejayaan172Latihan Sumatif173TAJUK 17DESIGNOMIC174Definisi Designomic175Tujuan Aplikasi Designomic175Kaedah Pembentukan danProses PerkembanganDesignomic175Latihan Formatif177Aktiviti Seni178Aktiviti Seni180Aktiviti Seni182Rumusan183Sudut Kriteria Kejayaan183Latihan Sumatif184Glosari185Indeks186iv

p. 5

Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 1 ini ditulis berdasarkan Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran (DSKP) Pendidikan Seni Visual Tingkatan 1. Kandungan Kurikulum Standard Sekolah Menengah (KSSM) Pendidikan Seni Visual terbahagi kepada tiga bidang utama pembelajaran iaitu Sejarah dan Apresiasi Seni Visual, Bahasa Seni Visual dan Pemikiran Seni Visual. Pernyataan Standard Kandungan ini merupakan pernyataan spesifik tentang perkara-perkara yang murid patut ketahui dan boleh lakukan dalam suatu tempoh persekolahan merangkumi aspek pengetahuan, kemahiran dan nilai. Standard Pembelajaran pula merupakan suatu penetapan kriteria atau indikator kualiti pembelajaran dan pencapaian yang boleh diukur secara lebih spesifik bagi setiap standard kandungan.Buku ini memberi penekanan kepada strategi pengajaran dan pembelajaran dalam Pendidikan Seni Visual. Aktiviti dalam buku ini mampu mencungkil bakat dan kemahiran murid dalam bidang seni visual. Pengetahuan yang diperoleh melalui penerokaan yang dilakukan oleh murid diterjemahkan menggunakan imaginasi dan idea yang kreatif dan inovatif. Murid juga didedahkan dengan aspek designomic dalam Pemikiran Seni Visual.Elemen Merentas Kurikulum (EMK) turut diterapkan dalam proses pengajaran dan pembelajaran Pendidikan Seni Visual terutama dalam penggunaan bahasa pengantar yang betul dan tepat. Nilai-nilai murni dan semangat patriotik juga turut disemai di samping ciri-ciri penggunaan Teknologi Maklumat dan Komunikasi (TMK) dalam proses pembelajaran.Elemen Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT) juga diberi penekanan dalam buku ini. Konsep ini bertujuan menerapkan ciri-ciri berfikir secara kreatif, kritis dan inovatif agar murid mampu menganalisis, menilai dan mereka cipta sesuatu karya. Penggunaan peta pemikiran turut dimasukkan dalam buku ini seiring dengan Kemahiran Abad ke-21.Sidang Pengarangv

p. 6

UJIIMeningkatkan pengetahuan murid melalui kemahiran berfikir.ANDAPanduan Penggunaan Buku TeksBuku ini disusun secara sistematik dan dilengkapi ciri-ciri menarik yang diwakili oleh ikon-ikon berikut.Penggunaan bahan multimedia dalam aktiviti.Membawa murid mengeksplorasi seni dalam persekitaran.Maklumat tambahan kepada murid yang berkait dengan seni.Elemen yang diterapkan untuk mengukuhkan kemahiran dan ketrampilan.Senarai semak perkara yang telah dipelajari daripada tajuk.Menghasilkan karya seni yang kreatif dan inovatif.Aktiviti yang dilakukan oleh murid secara individu, berpasangan atau berkumpulan.Aktiviti persembahan dan peragaan hasil karya seni.Membekalkan maklumat tambahan yang diperoleh daripada laman sesawang. QRCode dibekalkan untuk memudahkan akses.Meningkatkan ilmu pengetahuan melalui kemahiran berfikir aras tinggi (KBAT).EMKTumpu GaleriLaman sesawangSudut KriteriaKejayaanAktivitiAktivitiMultimediaKEMBARA VISUALAProjekktivitivi

p. 7

Pengetahuan tentang Sejarah dan Apresiasi Seni Visual mampu membentuk kesedaran dan penghargaan terhadap hasil seni dan juga produk hebat daripada tokoh-tokoh serta pereka dalam bidang seni halus, seni reka dan seni kraf. Pengetahuan dan pemahaman ini akan meningkatkan penghargaan dan kecintaan kita untuk menilai serta menghargai bukan sahaja hasil karya tetapi juga keintelektualan tokoh dan perekanya.1

p. 8

Perkembangan seni visual di Malaysia berlaku secara berperingkat-peringkat dan berkait rapat dengan seni halus, seni reka dan seni kraf. Kita harus mengenali tokoh pelukis, pereka dan tokoh kraf hebat tanah air supaya dapat menghargai sumbangan mereka dalam bentuk hasil seni visual, rekaan produk dan kraf. Pengetahuan kita terhadap seni visual akan dapat menerapkan jati diri dan kecintaan kita terhadap karya seni visual dan kraf yang dihasilkan oleh tokoh-tokoh tempatan.PERKEMBANGAN SENI VISUAL DI MALAYSIASelepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiPerkembanganSeniVisualdiMalaysia• mengeksplorasimaklumatdaripadapelbagaisumber bagi mengukuhkan pemahaman terhadap PerkembanganSeniVisualdiMalaysia• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumber dan teknologi dalam penjanaan tugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualTAJUK12Sumber: LPSVNKoleksi LPSVNSumber: LPSVN

p. 9

Seni HalusSejarah dan PerkembanganSejarah seni visual negara kita bermula pada tahun 1920-an dengan penubuhan Penang Impressionist Society. Ahlinya ialah isteri-isteri golongan ekspatriat. Puan Lim Cheng Kung sebagai penaja dan Abdullah Ariff sebagai guru seni lukis. Pada tahun 1930-an, muncul sekumpulan pelukis yang dikenali sebagai 12 pelukis perintis di Pulau Pinang, antaranya ialah Abdullah Ariff dan Yong Mun Sen. Mereka menjadikan landskap sebagai tema karya cat air mereka.Pada tahun 1950-an, muncul pula pelukis seperti Chuah Thean Teng dan Khalil Ibrahim yang menggunakan subjek tempatan sebagai tema dalam karya catan mereka. Penubuhan Wednesday Art Group melahirkan para pelukis yang menampilkan karya catan gaya naturalisme. Karya mereka bertemakan subjek yang mencerminkan warisan sosiobudaya masyarakat Malaysia. Selepas merdeka, landskap seni visual negara terus berubah. Kepulangan pelukis-pelukisseperti Jolly Koh dan Ibrahim Hussein ke tanah air telah menampilkan catan gaya ekspresionisme dan ekspresionisme abstrak hasil pengaruh gaya seni Barat. Perkembangan seni visual semakin rancak dengan penubuhan Angkatan Pelukis SeMalaysia dan Persatuan Pelukis Malaysia. Penubuhan institusi seperti Institut Teknologi MARA dan institusi seni swasta yang menawarkan pelbagai kursus seni menyemarakkan bidang seni visual ini di negara kita.Tokoh dan KaryaSepanjang perkembangan seni visual, terdapat tokoh-tokoh yang lahir dan bertanggungjawab kepada perkembangan seni visual tanah air. Contoh tokoh-tokoh terkemuka tanah air adalah seperti yang berikut:Rajah 1.1 Tokoh-tokoh seni halus tempatanLukisan\/CatanSeni HalusCetakan•Abdullah Ariff•Yong Mun Sen•Mohamed Hoessein Enas•Ibrahim Hussein•Dzulkifli Buyong•Chuah Thean Teng•Syed Ahmad Jamal•Abdul Latiff Mohidin•Anthony Lau•Zakaria Awang•Ramlan Abdullah•Raja Shahriman Raja Aziddin•MadAnuarIsmail•Zulkifli Yusoff•Rosli Zakaria•Long Thien Shih•Ahmad Khalid Yusof•Chew Teng Beng•IsmailZain•Ponirin Amin•Lee Joor For•Juhari Said•IlseNoorArcaPersepsi Seni3StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Menggalurkan Perkembangan Seni Visual di Malaysia:❖Seni Halus♦Sejarah dan perkembangan♦Tokoh dan karya♦Pertubuhan dan persatuan♦Institusi Seni❖Seni Reka♦Sejarah dan perkembangan♦Tokoh dan karya♦Pertubuhan dan persatuan♦Institusi Seni❖Seni Kraf♦Bidang♦Adiguru dan produk♦Institusi:− Kraftangan Malaysia− Institut Kraf Negara

p. 10

Sebelum Merdeka (1930 1950-an)Jadual 1.1 Tokoh-tokoh seni halusTokohKaryaChuah Thean Teng•Lahir pada tahun 1912 di China.•Pelopor kepada catan batik.•Catan batiknya merupakan suatu medium pengucapan seni yang baharu dan unik di persada seni antarabangsa.TokohKaryaAnthony Lau•Lahir pada tahun 1933 di Johor.•Bekas pensyarah Specialist Teacher's Training Institute,Kuala Lumpur.•Menggunakan bahan besi, logam dan kayu.•Meminati tema figuratif dan representasi.TokohKaryaAbdullah Ariff•Lahir pada tahun 1905 di Pulau Pinang.•Pelukis didikan sendiri atau self-taught artistaliran impresionisme.•Menjadi guru seni kepada kumpulan ekspatriat Eropah danPenang Impressionist Society di Pulau Pinang.•Karyanya lebih keeropahan dari segi komposisi, pendekatan dan lebih terperinci.Coconut Plantation, 1950, Cat airBumi Yang Bahagia-Lombong Bijih Malaya, 1960, Cat air Koleksi LPSVNKoleksi LPSVNMother and Child, 1991, BatikTell You a Secret, 1989, BatikTokohKaryaMohamed Hoessein Enas•Lahir pada tahun 1924 di Indonesia.•Pelukis aliran realisme dan khusus dalam seni potret.•Mengasaskan Angkatan Pelukis Semenanjung (APS) pada tahun 1956.•Dianugerahkan gelaran ‘Pelukis Potret Diraja’ oleh Sultan Selangor pada Mac 1990.Self-Potrait, 1954, Pastel Koleksi LPSVNRimba, 1967, BesiKoleksi LPSVNPengantin Perempuan Iban, 1963, Cat minyak Koleksi LPSVNAyam Jantan, 1963, Besi Koleksi LPSVN4

p. 11

Pasca-Merdeka 1960-an kiniTokohKaryaZulkifli Yusoff•Dilahirkan pada tahun 1962 di Kedah.•Pengarca prolifik dengan tema politik dan kemasyarakatan seperti The Power II, 1991.•Memenangi banyak anugerah, antaranya Hadiah Utama, Bakat Muda Sezaman 1988 dan Anugerah Akademik Negara 2007 bagi kategori Anugerah Seni dan Kreativiti.TokohKaryaJuhari Said•Dilahirkan pada tahun 1961 di Perak.•Pelukis cetak prolifik dalam teknik cetakan kayu, lino dan gurisan asid dengan pelbagai gaya seperti ekspresionisme dan surelisme.•Antara karya terkenal ialah Baju Kurung dan Secawan Kopi dan Katak Nak Jadi Lembu.•Pernah menerima biasiswa Japan Foundationuntuk mempelajari cetakan kayu tradisional.TokohKaryaRedza Piyadasa•Lahir pada tahun 1939 di Pahang.•Pelukis aliran konstruktivisme dan minimalis.•Pelukis dan pengkritik seni.•Menghasilkankaryaterkenal, iaitu Entry Points dan The Haji Family.•Pameran penting beliau seperti New Scene1969, Experimentasi1970, “Dokumentasi” 1972 dan Toward A Mystical Reality pada tahun 1974.TokohKaryaIbrahim Hussein•Dilahirkan pada tahun 1939 di Kedah.•Karya awal bertemakan figura realistik menerusi karya seperti My Father and The Astronaut, 1969 di samping pengaruh aliran ekspresionisme abstrak menerusi karya siri Dance of Life, 1982.•Mempelopori teknik Printage yang menggabungkan teknik percetakan dengan kolaj.The Haji Family, 1990, Bahan campuran Bunga Raya, 2010, Gurisan asid dan dakwat cetak atas besiEntry Points, 1978, Media campuran Koleksi LPSVNThe Power II, 1991, Media campuranBaju Kurung dan Secawan Kopi, 1991, Cetakan linoMy Father and The Astronaut, 1969, Bahan campuranKatak Nak Jadi Lembu II, 1999, Cetakan potongan kayu Koleksi LPSVNPaul, 1968, Cat akrilik dan printage atas kanvas5

p. 12

Pertubuhan dan PersatuanPerkembangan seni visual disemarakkan lagi dengan penubuhan beberapa pertubuhan dan persatuan. Walaupun pertubuhan dan persatuan ini ditubuhkan pada era yang berbeza serta dianggotai oleh individu yang berlainan, namun pertubuhan dan persatuan ini menjadi faktor perkembangan seni visual di Malaysia.Sebelum merdekaSelepas merdekaPeter HarrisDzulkifli BuyongSyed Ahmad JamalAhmad Khalid YusofAbdullah AriffZakariah NoorJadual 1.2 Pertubuhan dan persatuan seni sebelum dan selepas merdeka6

p. 13

Institusi SeniUsaha memperkembangkan seni visual dilakukan dengan penubuhan beberapa institusi yang menawarkan pelbagai kursus dalam bidang kesenian. Antaranya ialah Sultan Idris Training College, Specialist Teacher's Training Institute, Institut Teknologi MARA, Universiti Sains Malaysia dan institusi seni swasta.Seni RekaSejarah dan PerkembanganSejarah perkembangan seni reka negara kita agak muda berbanding dengan perkembangan seni halus dan seni kraf. Seni reka terbahagi kepada komunikasi visual, reka bentuk teknologi dan reka bentuk persekitaran. Kewujudan kursus seni reka secara formal menerusi Institut Teknologi MARA (kini UiTM), Universiti Sains Malaysia, Universiti Malaysia Sarawak dan institusi swasta misalnya, merupakan titik tolak transformasi terhadap bentuk-bentuk rekaan dua dimensi (2D) dan tiga dimensi (3D) sejajar dengan perkembangan sains dan teknologi.Bidang seni reka di negara ini terus berkembang dengan penubuhan Majlis Rekabentuk Malaysia dan Majlis Inovasi Negara. Beberapa buah institusi seperti Institut Teknologi MARA dan institusi swasta telah berjaya melahirkan ramai pereka yang berkaliber. •Institusi: Institut Teknologi MARA (ITM) kini dikenali sebagai Universiti Teknologi MARA (UiTM)•Tahun penubuhan: 1967•Kursus: Pengajian Seni seperti Seni Halus, Seni Reka Grafik dan Seni Reka Perindustrian•Universiti Sains Malaysia (USM)•Tahun penubuhan: 1972 (Jabatan Seni)•Kursus: Pengajian Seni Halus seperti Catan, Seni Reka Grafik, Seni Foto dan Cetakan•Institusi: Institusi seni swasta•Tujuan: Membantu dalam perkembangan seni visual dan pendidikan•Contoh: Kuala Lumpur Institute of Graphic, Limkokwing University of Creative Technology•Institusi: Specialist Teacher’s Training Institute (STTI)•Tahun penubuhan: 1960•Tujuan: Melatih guru-guru dalam mata pelajaran seni•Kursus: Sejarah dan Apresiasi Seni, Idea Moden dalam Pendidikan Moden dan Rekaan KreatifRajah 1.2 Institusi yang menggalakkan perkembangan seni visual•Institusi: Sultan Idris Training College(SITC)•Tahun penubuhan: 29 November 1922•Tujuan: Melatih guru-guru Melayu•Kursus: Seni Lukis dan Pertukangan Tangan seperti anyaman dan kerja kayu7

p. 14

Jadual 1.3 Tokoh seni reka terkenal di MalaysiaTokohMaklumatTokoh reka bentuk teknologi: Zulkifli Haron•Lahir pada tahun 1959 di Kelantan.•Mendapat pendidikan di Institut Kemahiran MARA Johor Bahru.•Pereka cipta peralatan berteknologi dalam pelbagai sektor.•Pernah menerima anugerah Guinness Effort Award 1989 dan Anugerah Belia Selangor Darul Ehsan 1996.Tokoh seni reka grafik: Haji Hashim Hassan•Lahir pada tahun 1938 di Johor.•Mendapat pendidikan di Canterbury College of Art, England dan University Ohio, USA.•Memenangi pertandingan mencipta logo Hari Kebangsaan, iaitu pada tahun 1980, 1981, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987 dan 1991.•Dikenali sebagai ‘Bapa Logo Hari Kebangsaan’.Tokoh reka bentuk fesyen: Jimmy Choo•Lahir pada tahun 1961 di Pulau Pinang.•Mendapat pendidikan di London College of Fashion.•Menerima anugerah gelaran ‘Profesor’ dari University of the Arts, London atas sumbangannya dalam bidang fesyen.•Mendapat anugerah Order of the British Empire (Knighthood) daripada Queen Elizabeth II, England pada tahun 2002.Tokoh seni reka animasi: Hassan Abdul Muthalib•Lahir pada tahun 1945 di Kedah.•Mendapat pendidikan sehingga SPM tetapi meminati bidang animasi.•Pengerusi Persatuan Animasi Malaysia.•Dianugerahkan ‘Anugerah Sri Angkasa’ bagi kategori ‘Idea Terbaik’ dan ‘Treler Terbaik’ untuk animasi pendek, iaitu ‘Sang Kancil dan Buaya’ dan ‘Sang Kancil dan Monyet’.Tokoh komunikasi visual: Ahmad Haji Zainuddin•Lahir pada tahun 1950 di Pahang.•Mendapat Ijazah Kedoktoran dari Manchester Metropolitan University, England.•Profesor di UCSI University, Malaysia.•Pengerusi Majlis Rekabentuk Malaysia (MRM), Ahli Majlis Profesor Negara dan pakar seni grafik dalam kluster industri dan inovasi.•Tokoh yang mempelopori kepimpinan reka bentuk.Tokoh reka bentuk teknologi kreatif: Lim Kok Wing•Lahir pada tahun 1946 di Kuala Lumpur.•Pelopor dan juga presiden Limkokwing University of Creative Technology.•Menerima banyak penghargaan seperti anugerah Father of Innovation in Africadalam The Bizz Awards 2014 di Texas, USA.Tokoh dan KaryaPerkembangan seni reka telah melahirkan ramai tokoh dalam pelbagai bidang. Jadual 1.3 menyenaraikan tokoh-tokoh seni reka terkenal.8

p. 15

Pertubuhan dan PersatuanPerkembangan seni reka digiatkan dengan penubuhan Majlis Rekabentuk Malaysia (MRM) dan Majlis Inovasi Negara.Institusi SeniInstitusi awam dan swasta juga bertanggungjawab dalam mengembangkan bidang seni reka di Malaysia. Institusi berikut memberikan pendidikan formal dalam bidang seni reka:Rajah 1.3 Majlis Rekabentuk Malaysia dan Majlis Inovasi NegaraPertubuhanMajlis Rekabentuk MalaysiaMajlis Inovasi Negarahttp:\/\/www.mrm.gov.my\/•Ditubuhkan pada tahun 1993.•Terletak bawah pengawasan Kementerian Sains, Teknologi dan Inovasi.•Tujuannya untuk membuka masa depan inovasi dan reka bentuk di Malaysia.•Ditubuhkan pada tahun 2007.•Terletak bawah pengawasan Kementerian Sains, Teknologi dan Inovasi.•Tujuannya untuk membentuk dan melaksanakan agenda inovasi negara yang lebih mantap.Layari laman sesawang berikut untuk maklumat lanjut tentang Majlis Rekabentuk Malaysia:Hijjaz Kasturi adalah pengarah Hijjaz Kasturi Association yang telah membangunkan Rimbun Dahan sebagai residensi pelukis dan penulis. Sila layari laman sesawang berikut untuk maklumat lanjut. http:\/\/www.rimbundahan.org• InstitutTeknologiMARA(sekarangdikenalisebagai Universiti Teknologi MARA (UiTM)) dengan kewujudan Jabatan Seni Lukis dan Seni Reka pada tahun 1967.• UniversitiawamlainsepertiUniversitiSainsMalaysia, Universiti Malaysia Kelantan, Universiti Putra Malaysia, Universiti Tun Hussein Onn dan Universiti Malaysia Sarawak.• InstitusiPendidikanTinggiSwastasepertiCentre for Advanced Design, Malaysian Institute of Art dan Limkokwing University of Creative Technology.KeusahawananEMKTokoh reka bentuk industri, Zulkifli Haron telah mencipta banyak produk untuk kemudahan Industri Kecil dan Sederhana (IKS) seperti mesin membuat pau, mesin menggaul tepung untuk membuat mi dan pelbagai mesin untuk menghasilkan kuih tradisional.9

p. 16

BatikTembikar•Tokoh: Yusoff Haji Abdullah•Lahir pada tahun 1928 di Kelantan.•Pernah mengikuti kursus seni kreatif (Seni Halus) di Universiti Sains Malaysia.•Rekaannya menampilkan budaya masyarakat Pantai Timur.•Mengadakan Pameran Lukisan Batik di Moscow pada tahun 1978.•Menjadi penceramah di pusat pengajian tinggi di dalam dan luar negara.•Tokoh: Zamari @ Zamri Pandak•Lahir pada tahun 1942 di Perak.•Memperoleh kemahiran daripada datuknya.•Berpengetahuan luas dalam teknik penghasilan tembikar.•Menjadi pakar rujuk dan khidmat nasihat kepada pelajar dan orang perseorangan.•Menerima anugerah Seal of Excellencedaripada UNESCO-AHPADA 2002.•Dianugerahi sebagai Adiguru Kraf Labu Sayong pada tahun 2007.Adiguru dan ProdukSeseorang yang pakar dan mahir dalam menghasilkan sesuatu kraf dikenali sebagai adiguru. Sumbangan mereka sangat penting bagi mempertahankan seni warisan negara. Justeru, sebagai menghargai sumbangan mereka, kerajaan telah mewujudkan anugerah Tokoh Kraf Negara dan Adiguru Kraf. Dalam bidang kraf, terdapat beberapa orang adiguru yang terkenal, antaranya ialah tokoh-tokoh seperti yang berikut:Anda boleh mengetahui tokoh-tokoh adiguru kraf dengan melayari laman sesawang berikut:https:\/\/goo.gl\/7hjlkfSeni KrafSejarah dan PerkembanganSejarah seni kraf Malaysia boleh dikaitkan dengan kerja tangan yang diusahakan oleh masyarakat Melayu di Kelantan, Terengganu dan Pahang sekitar tahun 1780-an. Contoh hasil rekaan mereka ialah keris, perahu payang, wau dan gasing. Seni kraf tradisi mengandungi unsur-unsur kebudayaan penciptanya yang berupa hiasan. Kedatangan imigrasi luar seperti kaum Cina dan India telah mempengaruhi rekaan tempatan. Proses asimilasi budaya ini terlihat pada rekaan seperti ukiran kayu, sulaman dan barang kemas.BidangSeni kraf merupakan bidang yang memerlukan daya cipta dan kemahiran menggunakan tangan. Bidang kraf ini boleh dibahagikan kepada dua, iaitu seni kraf tradisional dan seni kraf moden.Rajah 1.4 Jenis-jenis seni kraf•batik •tenunan•tembikar •anyaman•ukirankayu •tekatan•seni kertas •kraf lilin•kraf sabun •kraf tali•kraf manikSeni KrafTradisionalModenJadual 1.4 Tokoh-tokoh kraf tempatanTekatanQuilling10

p. 17

Ukiran kayu• Tokoh: Haji Abd. Rahman Long• Lahir pada tahun 1943 di Terengganu.• Mewarisi kemahiran seni ukiran daripada ayah dan datuknya.• Pakar dalam ukiran kayu tradisional dan penghasilan sarung serta hulu untuk senjata Melayu seperti keris.• Hasil karyanya menghiasi Bank Negara dan Istana Negara.• Dianugerahi Pingat Jasa Kebaktian (PJK) oleh Sultan Perlis pada tahun 1986.• Tokoh:NorhaizaNoordin• Lahirpadatahun1963diTerengganu.• Mengikutilatihanukirankayudenganempatorangtokoh pengukir tersohor negara seperti Wan Su Othman dan Tengku Ibrahim Tengku Wok.• Menjadiahlipaneldanpenceramahyangdikendalikan oleh jabatan kerajaan dan swasta.• PernahmenerimaAnugerahSeniNegeri Terengganu pada tahun 2005 dan Anugerah Usahawan Kraf 2010.• DianugerahisebagaiAdiguruKrafUkiran Seni Halus pada tahun 2011.Tenunan• Tokoh:HajahHabibahZikri• Lahirpadatahun1948diKedah.• MendapatpendidikandiInstitutTeknologiMARAdalam Jurusan Tekstil.• Memberinafasbaharukepadakainsongketagarbolehdimiliki dan diterima pakai oleh semua masyarakat.• Melatihdanmembimbingpenenunmudasehinggamenjadi penenun yang mahir.• Karyakreatifnyadijadikanhiasan di Istana Negara, Istana Johor, hotel dan resort.• DianugerahisebagaiAdiguruKraf Songket dan juga dinobatkan sebagai Tokoh Kraf Negara pada tahun 2007.• Tokoh:HajahNatipah@NortipahAbd.Kadir• Lahirpadatahun1944diPahang.• Mewarisikemahiranmenenundaripadakeluarganya.• Membangunkandanmemajukankegiatanmenenundalam kalangan masyarakat tempatan.• Mahirdalammenenunkainlimar dan seni tekat gubah.• DianugerahisebagaiAdiguruKraf Tenun Pahang Diraja pada tahun 2006.Anyaman• Tokoh:AminahHajiAmat• Lahirpadatahun1928diMelaka.• Mewarisikemahiranmenganyamdaripadakeluarganya.• MengajarorangperseorangandanpelajarsekitarMelaka tentang anyaman rombong.• Menghasilkanteknikpemprosesanbahan mentah dan anyaman yang lebih mudah.• DianugerahisebagaiAdiguruKraf Anyaman Rombong pada tahun 1988.• Tokoh:IshakKassim• Dilahirkanpadatahun1959diMelaka.• Mengikutilatihanjangkapendekanyamanrotananjuran Kraftangan Malaysia.• Menjadi tenaga pengajar dalam latihan industri yang dikelolakan oleh jabatan kerajaan.• Menjadi Naib Johan Kategori Bidang Kraf Rotan anjuran UNESCO pada tahun 2003.• Dianugerahi sebagai Adiguru Kraf Anyaman Rotan pada tahun 2011.11

p. 18

Gambar foto 1.1 Perbadanan Kemajuan Kraftangan MalaysiaPerbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia (PKKM)Ditubuhkan pada 1 Oktober 1979. Peranan:Memelihara dan melindungi warisan kraf negara sebagai satu industri yang berdaya maju dan mantap dalam pasaran tempatan dan antarabangsa.Gambar foto 1.2 Institut Kraf NegaraInstitut Kraf Negara (IKN) Ditubuhkan pada bulan Ogos 2001.Peranan:Bertanggungjawab melahirkan modal insan yang berkemahiran, berilmu pengetahuan, menguasai teknologi dan peka terhadap warisan kraf.InstitusiKepelbagaian bidang kraf di Malaysia turut menggalakkan penubuhan beberapa institusi bagi mengembangkan industri kraf ini. Antara institusi tersebut ialah Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia dan Institut Kraf Negara.Layari laman sesawang berikut untuk maklumat lanjut tentang PKKM.http:\/\/www.kraftangan.gov.myTekatan• Tokoh:HajahAzizahMohd.Yusof• Lahirpadatahun1938diPerak.• Mewarisikemahirandaripadaibunya.• Memajukankegiatanmenekatdenganmembukabengkel dan ruang pameran.• Kreatifmemilihdanmengubahrekacorakberunsurkan motif flora.• Seringdiundangmenjadipengajardalam pelbagai program yang diadakan di dalam dan luar negara.• DianugerahisebagaiAdiguru Kraf Tekatan pada tahun 1995.• Tokoh:AinatishahBilalDin• Dilahirkanpadatahun1914diPerak.• Mempelajarisenitekatdaripadaibudanneneknya.• Produkkreatifnyamendapattempahandaripada masyarakat setempat, kerabat diraja dan pembesar istana.• DianugerahisebagaiAdiguruKrafTekatan pada tahun 1987.Seni Peribumi merujuk kepada seni kraf yang dihasilkan oleh masyarakat Orang Asli.Hasil kraf mereka memperlihatkan aspek budaya, estetik dan fungsinya.12

p. 19

Tujuan:1.Mengidentifikasikan sejarah perkembangan, tokoh dan sumbangan serta peranan Institusi Seni Visual di Malaysia.2.Menginterpretasikan sejarah perkembangan, tokoh dan sumbangan serta peranan Institusi Seni Visual di Malaysia.Langkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Setiap perbincangan, anda boleh menggunakan pilihan strategi berikut:• Foto• Video• Tayangan slaid• Lembaran kerja3.Perbincangan anda mencakupi perkara-perkara berikut:•Sejarah dan perkembangan seni halus atau seni reka•Sumbangan tokoh seni halus, seni reka atau seni kraf•Peranan pertubuhan, persatuan dan institusi seni halus, seni reka atau seni kraf 4.Dapatkan maklumat daripada bahan bacaan atau carian di laman sesawang dan catatkan dalam buku nota anda.Jadual 1.5 Contoh hasil perbincanganPerkembanganPelukis\/TokohPersatuanInstitusi5.Persembahkan hasil perbincangan menggunakan kertas mahjung atau membuat persembahan multimedia di hadapan kelas anda.Lakukan aktiviti berikut untuk mencari maklumat berkaitan sejarah perkembangan seni visual di negara kita.Latihan Formatif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.(a)Mohamed Hoessein Enas ialah pelukis khusus dalam seni .(b)Komunikasi visual merupakan satu bidang yang terdapat dalam .(c)Tokoh digelar “Bapa Logo Hari Kebangsaan”.2.Berikan tiga bidang seni kraf tradisional.3.Apakah tujuan penubuhan Persatuan Pelukis Malaysia pada tahun 1978?4.Apakah peranan adiguru dalam seni kraf Malaysia?5.Namakan dua tokoh dalam kraf anyaman yang anda tahu.Aktiviti13

p. 20

Tujuan: Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan menghasilkan dokumentasi perkembangan seni visual di Malaysia melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Bahagikan murid kepada tiga kumpulan.2.Melalui pendekatan kaedah stesen:• Kumpulkansumbermaklumatdalambentukmediacetakseperti buku teks, buku rujukan, majalah, ensiklopedia, brosur pameran seni, keratan akhbar, kamus, bahan cetakan dari sumber Internet dan sebagainya. • Letakkansecaraberasinganbahan-bahantadimengikutbidang, iaitu bidang seni halus, seni reka dan seni kraf di satu sudut atau kawasan di dalam bilik darjah anda.• Setiapkumpulanakanbergerakdarisatustesenkestesenberikutnya mengikut masa yang ditetapkan. Catatkan pemerhatian anda.• Dapatkanmaklumatberkaitandengantokohdankarya.3.Tuliskan hasil perbincangan anda dalam buku nota seperti contoh di bawah.Jadual 1.6 Contoh hasil perbincanganAktivitiEksplorasi SeniMaklumat tentang tokoh dan karya boleh diperoleh menerusi kajian secara inkuiri penemuan menggunakan nota catatan. Anda perlu membina pengetahuan sendiri berasaskan pengetahuan semasa yang diperoleh. Dalam aktiviti ini, anda dikehendaki mengumpulkan maklumat daripada sumber yang terdapat di sekeliling anda.BidangSubbidangTokoh dan karyaPersatuan\/PertubuhanInstitusiSeni HalusCatanContoh:Syed Ahmad Jamal – Umpan, 1958, Cat minyak• WednesdayArtGroupdi Kuala Lumpur pada tahun 1952.• PresidenPersatuanPelukis Malaysia tahun 1979.Syed Ahmad Jamal menjadi tenaga pengajar di STTI bersama-sama Yeoh Jin Ling. Tujuan asal STTI (1960) untuk melatih guru-guru dalam mata pelajaran seni seperti sejarah dan apresiasi seni.Kaedah stesen atau stesen pembelajaran ialah sudut atau kawasan di dalam bilik darjah. Murid perlu bergerak dari satu stesen ke stesen lain mengikut jadual yang telah ditetapkan. Sekumpulan murid akan melakukan tugas tertentu mengikut masa yang telah ditetapkan. 14StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Mengenal pasti tokoh dan karya❖Seni Halus❖Seni Reka❖Seni Kraf

p. 21

Berikut adalah beberapa contoh dokumentasi yang boleh dijadikan panduan oleh murid dalam aktiviti Ekspresi Seni.Ekspresi SeniDalam Persepsi Seni dan Eksplorasi Seni, anda telah memahami sejarah dan perkembangan seni visual di Malaysia. Berdasarkan kefahaman itu, hasilkan sebuah karya atau produk seni dan diiringi penerangan tentang hasil kreatif anda itu. Lembaran kerja menggunakan Pendekatan Kritikan SeniKarya TokohPeneranganPenerangan:Pelukis Wednesday Art Groupyang mengangkat tema kebudayaan negeri Kelantan khususnya wayang kulit sebagai hal benda karya.Contoh:Nik Zainal Abidin Nik Salleh, Puja Pantai, 1958, Cat air Koleksi LPSVNAktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi daripada dokumentasi perkembangan seni visual di Malaysia melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan dokumentasi perkembangan seni visual di Malaysia dalam penghasilan karya.Alat\/Bahan:Pilihan dokumentasi seperti berikut:•Lembaran kerja•Peta pemikiran•Persembahan multimedia •Artist Book•PosterLangkah:1.Lakukan aktiviti ini secara berpasangan.2.Pemilihan tajuk adalah bebas tetapi bertemakan sejarah perkembangan seni visual di Malaysia. Contoh tajuk ialah “Karya dan Tokoh” dan “Pereka Terkenal di Malaysia”.3.Buat laporan hasil projek dokumentasi mengikut strategi yang anda pilih.Pendekatan Kritikan Seni merupakan proses penelitian sesuatu karya berdasarkan empat komponen, iaitu deskripsi, analisis, interpretasi dan pertimbangan. Misalnya Pendekatan Feldman.Rajah 1.5 Contoh lembaran kerja kritikan seni15StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Menjana idea dalam tugasan perkembangan seni visual di Malaysia

p. 22

Artist BookPosterTokoh dan KaryaMohamed Hoessein EnasZakariah NoorGadis Korea, 1960, Cat minyakKoleksi LPSVNFlower Stall in Kampung, 1993, Cat minyakAdmonition, 1959, Cat minyakKapal Korek Bijih Timah, 1959, Cat airIhsan: Keluarga Zakariah NoorPeta PemikiranGambar foto 1.3 Artist BookGambar foto 1.5 PosterRajah 1.6 Contoh dokumentasi menggunakan peta pemikiranGambar foto 1.4 MultimediaSEJARAH DAN APRESIASI SENI VISUALPerkembangan Seni Visual di MalaysiaPersembahan Multimedia16

p. 23

AktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi daripada dokumentasi perkembangan seni visual di Malaysia melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan dokumentasi perkembangan seni visual di Malaysia dalam penghasilan karya.Pendekatan ImitasiLangkah:1.Pilih satu sahaja karya tokoh terkenal. Murid-murid dibahagikan kepada tiga kumpulan mengikut kategori seni visual, iaitu seni halus, seni reka atau seni kraf.2.Aplikasikan asas seni reka untuk ketiga-tiga kategori seni visual tersebut. Misalnya, imitasi terhadap karya tokoh terkenal menggunakan pelbagai media seperti pensel warna, krayon, cat air dan pastel.3.Berikut ialah contoh pendekatan imitasi seperti yang disarankan.Rajah 1.7 Contoh hasil meniru karya tokoh menggunakan Pendekatan ImitasiYong Mun Sen, Kampung di Tepi Laut, 1952, Cat airKarya AsalHasil LakaranKarya SiapPendekatan Imitasimerupakan peniruan menerusi tanggapan dan pengamatan pelukis terhadap objek-objek yang wujud di dunia ini, contohnya Pendekatan Mimesis (Peniruan).17

p. 24

Apresiasi SeniMenerusi sesi Apresiasi Seni ini, setiap hasil perbincangan dan aktiviti anda dalam Ekspresi Seni akan dipamer dan diperjelaskan melalui Tumpu Galeri. Gunakan kaedah tiga stesen untuk melakukan apresiasi karya ini.Dalam Tumpu Galeri ini, hanya karya-karya terbaik yang akan dipamer dan dibincangkan. Bahan-bahan tersebut perlu diletakkan di atas meja berasingan mengikut kategori.Tujuan:Membuat apresiasi karya seni visual berpandukan unsur seni dan prinsip rekaan.Langkah:1.Guru memilih tiga karya terbaik untuk setiap kategori. 2.Susun karya di atas meja mengikut tiga stesen seperti dalam rajah berikut.Himpunan hasil perbincangan dan projek seni krafHimpunan hasil perbincangan dan projek seni halusHimpunan hasil perbincangan dan projek seni rekaRajah 1.8 Contoh stesen berdasarkan kategori3.Murid dan guru akan bergerak dari satu karya ke satu karya. 4.Wakil kumpulan akan diberikan masa dua hingga tiga minit untuk membuat apresiasi tentang hasil karya. 5.Ulangi proses seterusnya sehingga ke semua stesen selesai dilawati.6.Catatkan perbincangan dalam buku nota anda.Tumpu Galeri18StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Mempamerkan hasil karya•Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual•Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karya

p. 25

Seni HalusSeni RekaSeni KrafRumusanDalam tajuk ini, saya telah memahami:Ø Bidang seni halus merujuk kepada lukisan, catan, cetakan dan arca.Ø Sejarah seni visual bermula dari tahun 1920-an dan terus berkembang hingga ke hari ini.Ø Contoh tokoh terkenal bidang seni halus adalah Abdullah Ariff, Mohamed Hoessein Enas, Chuah Thean Teng, Anthony Lau dan Zakaria Awang.Ø Pertubuhan yang menyemarakkan bidang seni ialah Penang Impressionist Society, Wednesday Art Group, Angkatan Pelukis SeMalaysia dan Persatuan Pelukis Malaysia.Ø Institusi yang menawarkan kursus seni pula ialah Sultan Idris Training Collegedan Institut Teknologi MARA.Ø Contoh tokoh bidang seni reka adalah Zulkifli Haron, Haji Hashim Hassan, Jimmy Choo dan Hassan Abdul Muthalib.Ø Majlis Rekabentuk Malaysia dan Majlis Inovasi Negara bertanggungjawab memperkembangkan seni reka negara.Ø Seni kraf merangkumi kraf tradisional dan kraf moden.Ø Adiguru ialah orang yang mahir dan pakar dalam penghasilan sesuatu kraf.Ø Contoh adiguru terkenal negara ialah Yusoff Haji Abdullah, Haji Abd. Rahman Long, Hajah Habibah Zikri, Aminah Haji Amat dan Ishak Kassim.Ø Dua institusi yang bertanggungjawab memperkembangkan bidang kraf ialah Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia dan Institut Kraf Negara.Perkembangan Seni Visual di Malaysia•Tokoh‒ Abdullah Ariff, Chuah Thean Teng, Anthony Lau, Redza Piyadasa, Mad Anuar Ismail, Ismail Zain•Pertubuhan\/Persatuan‒Penang Impressionist Society, Wednesday Art Group,AngkatanPelukisSeMalaysia,AngkatanPelukisMalaysia•Institusi‒Sultan Idris Training College, Specialist Teacher's Training Institute,InstitutTeknologiMARA,UniversitiSainsMalaysia•Tokoh‒ Zulkifli Haron, Jimmy Choo, Haji Hashim Hassan, Hassan Abdul Muthalib, Ahmad Haji Zainuddin•Pertubuhan‒MajlisRekabentukMalaysia,MajlisInovasiNegara•Institusi‒InstitutTeknologiMARA,UniversitiSainsMalaysia•Tokoh Azizah Ismail, Aminah Haji Amat, Norhaiza Noordin, Haji Abd. Rahman Long, Ishak Kassim, Ainatishah Bilal Din•InstitusiPerbadananKraftanganMalaysia,InstitutKrafNegaraSudut KriteriaKejayaan19

p. 26

LatihanSumatifSoalan Objektif1.Abdullah Ariff, Abdul Latiff Mohidin dan Dzulkifli Buyong terkenal dalam bidang.AarcaBcatanCcetakanDseni reka2.Mohamed Hoessein Enas ialah pelukis aliran.ArealismeBnaturalismeCekspresionismeDimpresionisme3.Namakan tokoh seperti dalam gambar foto di bawah.Gambar foto 1AAbdullah AriffBRedza PiyadasaCSyed Ahmad JamalDMohamed Hoessein Enas4.Siapakah antara berikut adalah pengasas Angkatan Pelukis SeMalaysia?APeter HarrisBZakariah NoorCSyed Ahmad Jamal DMohamed Hoessein Enas5.Siapakah yang diberi gelaran sebagai “Bapa Logo Hari Kebangsaan”?AAnthony LauBZulkifli HaronCHaji Hashim HassanDAhmad Haji Zainuddin6.Jimmy Choo terkenal dalam bidang reka bentuk .AgrafikBfesyenCanimasiDkomunikasi visualSoalan Subjektif1.Puan Aminah Haji Amat terkenal dalam penghasilan kraf .2.Hajah Habibah Zikri pernah dianugerahi sebagai Adiguru Kraf pada tahun 2007.3.Apakah peranan penubuhan Majlis Inovasi Negara?4.Nyatakan tiga contoh kraf tradisional dan kraf moden.5.Apakah peranan Institut Kraf Negara?6.Namakan tokoh yang menghasilkan karya seperti dalam gambar foto berikut:Ayam Jantan, 1963, Besi, Koleksi LPSVNGambar foto 220

p. 27

Bahasa Seni Visual terbahagi kepada dua, iaitu unsur seni dan prinsip rekaan. Elemen yang terdapat dalam unsur seni ialah garisan, rupa, bentuk, jalinan, ruang dan warna. Prinsip rekaan pula terdiri daripada harmoni, kontra, penegasan, kepelbagaian, imbangan, kesatuan serta irama dan pergerakan. Penggunaan Bahasa Seni Visual yang tepat mampu menghasilkan karya seni visual yang menarik, mempunyai nilai estetik yang tinggi dan nilai komersial serta dapat menghayati seni dengan lebih mendalam.Koleksi LPSVN21

p. 28

Cuba anda lihat di sekeliling anda. Dapatkah anda melihat garisan? Sudah pasti banyak garisan di sekeliling anda yang dapat dilihat dengan jelas seperti dawai dan daun. Bolehkah anda nyatakan jenis-jenis garisan tersebut? Garisan terdapat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni. Garisan dapat menghasilkan pelbagai jenis rupa, jalinan, bentuk dan ruang. Unsur garisan pada karya seni menghasilkan perasaan yang berbeza.Selepas mempelajari tajuk ini, anda dapat:• memahamiunsurgarisan• mengeksplorasidanmengaplikasiunsurgarisanbagi mengukuhkan pemahaman terhadap Bahasa Seni Visual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumber dan teknologi dalam penjanaan tugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualGARISANTAJUKKoleksi LPSVN222

p. 29

Garisan nipisGarisan putus-putusGarisan berpancarGarisan beralunGarisan tebalGarisan melengkungGarisan bersudutGarisan berlingkarDefinisi GarisanGarisan adalah kesan titik yang bergerak dihasilkan dengan menggunakan sesuatu alat atau media yang bermula daripada satu titik permulaan merentasi sesuatu kawasan. Jenis GarisanGarisan mempunyai pelbagai jenis sifat dan identiti yang tersendiri serta memberi pengertian yang berbeza-beza. Jenis-jenis garisan ini merujuk kepada sifat-sifat fizikal sesuatu garisan itu seperti kasar, halus, panjang, pendek, lurus, bengkok, terang, gelap, tebal, putus-putus dan sebagainya.Kita dapat melihat garisan-garisan ini pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual. Garisan-garisan ini wujud dengan jelas di sekeliling kita. Garisan pada alam semula jadi ialah gambaran visual seolah-olah garisan sebenar kerana garisan ini berkontra dengan persekitarannya. Rajah 2.1 Contoh-contoh garisanStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisigarisan• Jenisgarisanpada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia ❖Karya seni visual• FungsigarisanGarisan pada alam semula jadiPersepsi Seni23

p. 30

Rajah 2.3 Pelbagai kesan garisan daripada alat dan media yang berbezaRajah 2.2 Contoh-contoh garisan di sekeliling kitaKesan garisan daripada penselKesan garisan daripada marker penKesan garisan daripada arangKesan garisan daripada berusKesan garisan daripada krayonKesan garisan daripada penGarisan boleh dihasilkan menggunakan pelbagai alat dan media. Alat dan media ini akan memberi kesan garisan yang berlainan.Garisan pada objek buatan manusiaGarisan pada karya seni visual•Alat dan media untuk menghasilkan garisan ialah pensel, arang, pen, marker pen, berus, krayon dan sebagainya.•Garisan boleh menimbulkan pelbagai kesan perasaan:❖Garisan tegak menimbulkan rasa tegas dan stabil.❖Garisan melintang menimbulkan rasa tenang dan tenteram.Ismail Abdul Latiff, Night Bird Paradise 2001, Akrilik atas kanvas24

p. 31

Rajah 2.4 Fungsi-fungsi garisanRajah 2.5 Teknik-teknik menghasilkan garisanFungsi GarisanGarisan yang dihasilkan dalam karya seni mempunyai pelbagai fungsi. Garisan dapat menghasilkan rupa, ruang, jalinan, bentuk dan ton. Lihat contoh-contoh fungsi garisan di bawah:Garisan menghasilkan tonTeknik Penghasilan GarisanGarisan boleh dihasilkan dengan pelbagai teknik. Setiap teknik ini akan menghasilkan garisan yang berbeza. Lihat contoh-contoh teknik di bawah:Teknik capanTeknik kolajTeknik cantingTeknik jahitanTeknik titikTeknik anyamanBentuk dalam karya dua dimensi juga dikenali sebagai bentuk ilusi kerana tidak mempunyai isi padu.Garisan menghasilkan jalinanGarisan menghasilkan rupaGarisan mewujudkan ruangStruktur garisan mewujudkan bentukUJIIANDATahukah anda bahawa garisan pada ibu jari atau cap jari setiap individu adalah berbeza?Garisan menghasilkan bentuk25

p. 32

AktivitiAktivitiMultimediaTujuan:1.Mengidentifikasikan unsur garisan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan jenis dan fungsi garisan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Guru memaparkan slaid objek-objek yang terdapat di sekeliling kita.2.Catatkan jenis-jenis garisan yang terdapat pada objek-objek tersebut dalam buku nota anda.Jadual 2.1 Jenis-jenis garisan pada objek di sekeliling kitaObjekJenis garisan•Tiang bendera•Payung•Garisan lurus•Garisan berpancar3.Persembahkan hasil pemerhatian anda dalam bentuk peta pemikiran i-THINK.4.Bandingkan hasil pemerhatian anda dengan rakan-rakan yang lain.Soalan: Apakah garisan yang paling banyak dipaparkan?Latihan Formatif1.Nyatakan sifat-sifat garisan berikut.(a) (b) (c) (d) 2.Kesan perasaan tegas boleh ditimbulkan menggunakan garisan .3.Fungsi garisan yang mewujudkan ruang menyebabkan objek jauh kelihatan .4.Hujan ialah contoh garisan pada alam semula jadi.5.Apakah empat alat atau media yang boleh digunakan untuk menghasilkan garisan?6.Nyatakan tiga media yang boleh menghasilkan kesan garisan kasar.Laman sesawang berikut mengandungi contoh objek di sekeliling kita.https:\/\/goo.gl\/xTn3X426

p. 33

Eksplorasi SeniGarisan sangat mudah didapati sama ada pada alam semula jadi atau objek buatan manusia. Cuba lihat di sekeliling anda. Bolehkah anda kenal pasti jenis garisan yang wujud? Mari kita lakukan Kembara Visual berikut.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuateksperimentasidanpenerokaan unsur garisan pada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.KEMBARA VISUALLokasi:Kawasan sekolahTujuan: Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan unsur garisan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Murid dibawa ke luar kelas untuk membuat pemerhatian terhadap objek yang terdapat di sekitar kawasan sekolah.3.Nyatakan jenis-jenis garisan yang terdapat pada objek-objek tersebut.4.Kemudian, lakarkan jenis garisan yang terdapat pada objek-objek tersebut.5.Persembahkan hasil lakaran setiap kumpulan di hadapan kelas. Lihat contoh di bawah:Jadual 2.2 Hasil lakaran daripada objek-objek di sekitar sekolahObjekJenis garisanContoh lakaran1.Siput•Garisan berlingkar2.Pagar•Garisan lurus Soalan:Bagaimanakah garisan yang beralun dapat diterjemah dalam bentuk seni visual?27

p. 34

Ekspresi SeniBerdasarkan pemerhatian anda semasa melakukan aktiviti dalam Kembara Visual, hasilkan karya seni menggunakan unsur garisan mengikut kreativiti anda. Gunakan pengetahuan, imaginasi dan kreativiti anda dalam penghasilan karya tersebut. Hasilkan karya seni daripada unsur garisan yang menarik dan mempunyai nilai estetik.AProjekktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi unsur garisan melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya seni.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan unsur seni dalam penghasilan karya.Langkah am:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Berdasarkan pemerhatian di sekeliling sekolah yang telah anda buat, hasilkan satu karya seni unsur garisan mengikut kreativiti anda.3.Pamerkan hasil karya seni anda semasa Tumpu Galeri di akhir tajuk ini.Aktiviti ALukisanAlat\/Bahan: Arang atau pensel dan kertas lukisan.Langkah:1234Hasilkan lakaran kasar objek.Lorek pada bahagian-bahagian yang terlindung oleh cahaya untuk menimbulkan bentuk mengikut ton terang ke ton gelap.Beri tumpuan terhadap penimbulan bentuk, ruang dan cahaya.Proses menghalusi unsur garisan, bentuk, pencahayaan dan bayang.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemahhasildaripadaeksperimentasi dan penerokaan unsur garisan untuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.28

p. 35

Aktiviti BDoodle ArtAlat\/Bahan:Marker pen\/pen\/pensel\/pensel warna dan kertas lukisan.Langkah:Sediakan alat dan bahan yang sesuai. Jadikanmotif-motif di sekeliling anda sebagai inspirasi dalam lukisan doodle.Doodleart yang telah siap.Mulakan lakaran doodle dengan satu motif pilihan.Perincikan lukisan doodle dengan pelbagai jenis garisan. Lakukan aktiviti menghasilkan arca dan kraf anyaman yang menggunakan unsur garisan dengan melayari laman sesawang berikut:https:\/\/goo.gl\/GQhGGshttps:\/\/goo.gl\/yx0F3p1352429

p. 36

Tujuan: Membuat apresiasi berdasarkan hasil karya berpandukan unsur garisan.Bahan: Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:1.Wakil setiap kumpulan membawa hasil karya seni terbaik mereka ke hadapan kelas.2.Wakil kumpulan mempamerkan karya seni dan menceritakan pengalaman mereka dalam penghasilan karya tersebut berpandukan unsur garisan.3.Murid-murid lain perlu menganalisis hasil kerja karya seni yang dipamerkan di hadapan kelas.4.Catatkan analisis unsur garisan terhadap pelbagai hasil karya seni tersebut dalam buku nota.Gambar foto 2.1 Murid membuat persembahan karya seniApresiasi SeniAnda telah berjaya menghasilkan pelbagai karya seni yang kreatif berdasarkan aktiviti dalam Ekspresi Seni. Pamerkan karya anda dalam Tumpu Galeri di bawah. Nyatakan unsur garisan yang terdapat dalam karya seni anda. Anda boleh menyenaraikan media yang digunakan dalam penghasilan karya seni tersebut.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkanhasilkarya• Menghayatihasilkaryasendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual• Menjelaskanpengalamansendiri dalam penghasilan karyaTumpu Galeri30

p. 37

RumusanDalam tajuk ini, saya telah memahami:Ø Garisan ialah kesan titik yang bergerak dihasilkan menggunakan sesuatu alat atau media yang bermula daripada satu titik permulaan merentasi sesuatu kawasan.Ø Alat dan media yang digunakan untuk menghasilkan garisan ialah pensel, pen, arang, berus, pen teknikal dan sebagainya.Ø Antara contoh-contoh garisan ialah garisan tegak, garisan tebal, garisan putus-putus, garisan berpancar, garisan melintang, garisan berlingkar, garisan beralun dan garisan berpenjuru.Ø Garisan wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.Ø Fungsi garisan untuk menghasilkan rupa, ruang dan jalinan manakala jalinan akan menghasilkan bentuk dan ton.Ø Garisan dihasilkan menggunakan pelbagai teknik antaranya ialah lukisan, anyaman, canting, jahitan, kolaj dan capan.GarisanKesan titik yang bergerak dihasilkan dengan menggunakan sesuatu alat atau media yang bermula daripada satu titik permulaan merentasi sesuatu kawasan.JenisFungsiTeknik Penghasilan• ton• rupa• ruang• bentuk• jalinan• tebal• nipis • beralun• berpancar• berlingkar• berpenjuru• putus-putus • melengkung• kolaj• capan • titisan• jahitan • lukisan• lakaran• canting• tekapan• anyaman• renyukan• resis• tiupan• ukiran • lelehan• cakaran • percikan• kolagraf• gosokan• pualaman• guntinganSudut KriteriaKejayaan31

p. 38

LatihanSumatifSoalan Objektif1.Garisan merupakan unsur seni penting dalam penghasilan .Arupa dan catanBwarna dan rupaCbentuk dan lakaranDlakaran dan lukisan2.Apakah kesan garisan yang dihasilkan oleh media arang?AGarisan halusBGarisan kasarCGarisan putihDGarisan nipis3.Apakah fungsi garisan berdasarkan gambar foto di bawah?Gambar foto 1AMenimbulkan rupaBMenimbulkan jalinanCMenimbulkan bentuk DMenimbulkan pergerakan4.Berdasarkan contoh-contoh berikut, yang manakah garisan pada alam semula jadi?ATulang ikanBKipas tanganCCorak baju batikDLingkaran ubat nyamuk5.Garisan melintang boleh memberikan kesan perasaan .AstabilBmarahCtenangDgembiraSoalan Subjektif1.Berikan tiga contoh garisan pada objek buatan manusia.2.Apakah kesan perasaan yang dapat digambarkan oleh garisan tegak?3.Apakah teknik-teknik yang digunakan untuk menghasilkan garisan dalam gambar foto di bawah?Gambar foto 24.Bezakan kesan garisan daripada beberapa jenis media.5.Nyatakan jenis-jenis garisan yang terdapat pada karya di bawah. Rajah 16.Bagaimanakah garisan dapat menghasilkan bentuk?32

p. 39

Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiunsurrupa• mengeksplorasidanmengaplikasiunsurrupabagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeni Visual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualRUPATAJUKCuba lihat di sekeliling anda. Apakah gambaran dalam pemikiran anda tentang rupa? Apabila menyebut tentang rupa, pasti kita akan membayangkan rupa wajah seseorang. Namun begitu, dalam Bahasa Seni Visual, rupa bukanlah wajah manusia sebaliknya imej yang terhasil dalam bentuk dua dimensi (2D), iaitu rupa hanya dapat dilihat dari sudut hadapan.333

p. 40

Persepsi SeniDefinisi RupaRupa ialah pertemuan hujung sesuatu garisan dengan permulaannya. Rupa juga dapat didefinisikan sebagai kawasan dua dimensi (2D) yang dikelilingi ataupun dibatasi oleh garisan luar. Rupa hanya mempunyai panjang dan lebar. Rupa juga dapat menghasilkan ilusi objek tiga dimensi (3D)yang kelihatan seperti objek sebenar.Jenis RupaRupa terdiri daripada dua jenis, iaitu rupa organik dan rupa geometri. Rupa organik ialah rupa yang bebas tanpa sudut. Lingkaran garis luarnya beralun bebas, tidak mempunyai sempadan dan terhasil secara spontan. Rupa geometri ialah rupa yang mempunyai sempadan, bersudut, bersifat statik dan biasanya menggunakan alat geometri untuk menghasilkannya.Rupa organikRupa geometriAlam semula jadiObjek buatan manusiaKarya seni visualJenis dan Contoh RupaRajah 3.1 Jenis dan contoh rupaRajah 3.2 Rupa di sekeliling kita Jenis-jenis rupa ini wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual. Lihat contoh-contoh dalam rajah berikut:RupaStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:•Definisi rupa•Jenis rupa pada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia ❖Karya seni visual•Fungsi rupa34

p. 41

Fungsi RupaRupa mempunyai pelbagai fungsi. Olahan rupa boleh menghasilkan corak, lambang, logo dan tipografi. Olahan rupa yang berulang-ulang boleh menghasilkan corak secara tindanan, penambahan dan pengurangan seperti contoh berikut:Rupa juga boleh dilihat secara rupa positif atau rupa negatif. Lihat rajah di bawah untuk mengetahui langkah-langkah penghasilan rupa positif dan rupa negatif.Corak hasil rupa tindananCorak hasil rupa penambahanCorak hasil rupa penguranganRajah 3.3 Penghasilan rupa positif dan rupa negatifRajah 3.4 Corak yang terhasil daripada olahan rupaGelapkan seluruh rupa tersebut. Rupa yang terhasil ialah rupa positif.Gelapkan latar belakang yang mengelilingi subjek. Rupa yang terhasil ialah rupa negatif.Lukiskan garis luar subjek kajian.Objek sebenar sebagai subjek kajian.===(a) Tindanan(b) Penambahan(c) Pengurangan35

p. 42

Olahan rupa juga boleh menghasilkan logo atau simbol. Logo atau simbol ialah rupa ringkas sesuatu subjek. Bolehkah anda kenal pasti logo dan simbol di bawah?Rajah 3.5 Contoh-contoh logo dan simbolSelain itu, olahan rupa juga boleh menghasilkan tipografi. Tipografi merupakan antara elemen dalam penghasilan reka bentuk logo, poster dan pembungkusan. Tipografi yang paling asas dihasilkan adalah menggunakan garisan grid 3 × 5. Mari kita lihat contoh berikut:Rajah 3.6 Contoh tipografi 3 × 5Teknik Penghasilan RupaRupa geometri dan rupa organik boleh dihasilkan menggunakan beberapa teknik. Teknik yang biasa digunakan ialah teknik lipatan dan guntingan, teknik stensilan, teknik cetakan, teknik hard-edge dan lain-lain.UJIIANDAPerhatikan rajah di atas. Rupa yang dihasilkan memaparkan dua imej yang berbeza. Bolehkah anda menentukan imej tersebut?Rajah 3.7 Contoh teknik penghasilan rupaSemua tipografi huruf boleh menggunakan garisan grid 3 × 5 kecuali huruf I, M, Q dan W.https:\/\/goo.gl\/SbmWlyLayari laman sesawang berikut untuk melihat tipografi lain yang dihasilkan dengan olahan rupa.BUATAN MALAYSIALipatan dan guntinganCetakanStensilanKolajHard-edgeCapan36

p. 43

AktivitiAktivitiMultimediaMari lakukan aktiviti berikut untuk mengenali jenis dan fungsi rupa yang wujud di persekitaran kita.Tujuan: 1.Mengidentifikasikan unsur rupa pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan jenis dan fungsi rupa pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Bahagikan murid kepada tiga kumpulan.(a)Kumpulan A mengkaji rupa pada alam semula jadi(b)Kumpulan B mengkaji rupa pada objek buatan manusia(c)Kumpulan C mengkaji rupa pada hasil karya seni2.Guru memaparkan tayangan slaid pelbagai kategori objek.3.Berpandukan tayangan slaid tersebut, lakar rupa objek yang dipilih oleh kumpulan anda.4.Bandingkan hasil lakaran kumpulan anda dengan kumpulan yang lain.5.Bincangkan fungsi rupa objek yang dipilih.Soalan:1.Apakah yang anda perhatikan daripada lakaran rupa yang dihasilkan oleh setiap kumpulan?2.Bagaimanakah anda mengklasifikasikan rupa yang terhasil?Latihan Formatif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.(a)ialah pertemuan hujung sesuatu garisan dengan permulaannya.(b)Rupa bersifat dimensi.(c)Olahan rupa yang berulang-ulang akan menghasilkan .2.Nyatakan jenis rupa berikut.(a) (b) (c) (d) (e) (f) 3.Apakah fungsi rupa?4.Berikan tiga teknik penghasilan rupa.37

p. 44

Eksplorasi SeniAnda telah mengetahui jenis, fungsi dan teknik yang digunakan untuk menghasilkan unsur rupa dalam Persepsi Seni. Lakukan Kembara Visual berikut untuk lebih memahami rupa yang terdapat di persekitaran anda. Anda akan dapat melihat unsur rupa dengan lebih jelas. Kumpulkan maklumat unsur rupa yang terdapat di persekitaran anda.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Membuat eksperimentasi dan penerokaan unsur rupa pada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.KEMBARA VISUALLokasi: Kawasan taman sekolahTujuan: Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan unsur rupa pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan. 2.Secara berkumpulan, murid dibawa melihat dan memerhati persekitaran taman sekolah.3.Setiap kumpulan dikehendaki memilih sekurang-kurangnya tiga subjek kajian.4.Lakarkan jenis rupa subjek yang dipilih.Soalan: Apakah jenis rupa pada subjek kajian yang anda pilih?Gambar foto 3.1 Contoh taman sekolah38

p. 45

AProjekktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi unsur rupa melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan unsur rupa dalam penghasilan karya.Langkah am:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Berdasarkan lakaran pada Kembara Visual, hasilkan satu karya yang mengaplikasikan unsur rupa mengikut kreativiti anda.3.Pamerkan hasil karya seni anda semasa Tumpu Galeri di akhir tajuk ini.Aktiviti APembalut Fail LamaAlat\/Bahan: Gam, gunting, pensel, pensel warna, warna krayon, fail lama, pita pelekat dan kertas lukisan.Langkah:Lakar corak secara berulang-ulang pada beberapa keping kertas lukisan. Gunakan kreativiti anda dalam mencorak.Warnakan lukisan corak tersebut dan kemaskan.Ekspresi SeniAnda telah memahami maksud rupa dan fungsi rupa. Rupa boleh menghasilkan karya seni yang menarik seperti arca, kad ucapan, pembalut hadiah dan poster. Berdasarkan teknik penghasilan rupa yang anda pelajari dan lakaran rupa yang telah anda buat dalam Kembara Visual, hasilkan projek-projek berikut menggunakan idea dan kreativiti anda. Anda boleh juga mengaplikasikan pengetahuan anda tentang jenis-jenis rupa untuk menghasilkan karya yang menarik.12StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Menterjemah hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan unsur rupa untuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.39

p. 46

Aktiviti BKad Ucapan Pop-upAlat\/Bahan: Pensel warna\/cat air, pensel\/marker pen, pisau pemotong kertas, kertas lukisan dan kertas manila.Langkah:Kemudian, gunakan kertas lukisan tersebut untuk membalut fail lama.Lukis gambar latar di atas sekeping kertas lukisan. Lipat kepada dua bahagian yang seimbang.Tandakan kedudukan rama-rama di atas kertas latar. Tebuk bahagian yang ditanda itu dan masukkan unjuran kertas rama-rama. Gamkan unjuran kertas itu di belakang kertas latar.Kemaskan balutan fail.Lukis rama-rama di atas kertas lukisan lain dan warnakan. Lipat lukisan tersebut dengan seimbang dan gunting mengikut bentuk rama-rama. Tampal unjuran di sebelah kiri dan kanan rama-rama tersebut.Lekatkan kertas latar tadi pada kertas manila untuk dijadikan kad. Hias kad dengan kreatif dan tulis ucapan anda.31342440

p. 47

RumusanApresiasi SeniDalam sesi Apresiasi Seni ini, anda dan rakan-rakan dikehendaki mempamerkan hasil karya yang telah siap untuk dinilai oleh guru dan rakan-rakan. Anda boleh menerangkan perkaitan hasil karya seni anda dengan pengetahuan unsur rupa yang telah dipelajari. Penilaian mestilah menggunakan Bahasa Seni Visual yang betul dan tepat. Terangkan pengalaman anda semasa menghasilkan karya seni dan bandingkan proses yang anda lalui dengan rakan-rakan anda. Tujuan: Membuat apresiasi berdasarkan hasil karya berpandukan unsur rupa.Bahan: Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniKaedah:1.Guru memilih hasil karya terbaik daripada setiap kumpulan untuk dipersembahkan di hadapan kelas.2.Wakil kumpulan mempersembahkan karya seninya dengan menceritakan pengalaman dalam penghasilan karya seni tersebut berpandukan unsur rupa.3.Kumpulan lain perlu membuat pemerhatian terhadap karya seni yang dipersembahkan.4.Catatkan pemerhatian dalam buku nota anda. StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat: •Mempamerkan hasil karya•Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual•Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karyaRupaPertemuan penghujung garisan dengan permulaannya.JenisFungsiTeknik penghasilan• menghasilkancorak• menghasilkansimboldan logo• menghasilkantipografi• rupa organik• rupa geometri• kolaj• capan• cetakan• stensilan• hard-edge• lipatandanguntinganTumpu Galeri41

p. 48

LatihanSumatifSoalan Objektif1.Apakah jenis rupa yang bersifat bebas dan tidak mempunyai sudut?ARupa positifBRupa negatifCRupa organikDRupa geometri2.Apakah jenis rupa dalam rajah di bawah?Rajah 1ARupa bebasBRupa organikCRupa tipografiDRupa geometri3.Huruf yang diolah daripada rupa dikenali sebagai .AabjadBtulisanCtipografiDrupa positifSoalan Subjektif1.Apakah yang dimaksudkan dengan rupa geometri? 2.Berikan tiga contoh rupa objek buatan manusia.3.Anda boleh menghasilkan rupa corak dengan cara , dan .4.Nyatakan tiga teknik penghasilan rupa.5.Bagaimanakah corak terhasil?6.Mengapakah anda perlu tahu tentang rupa geometri dan rupa organik? Dalam tajuk ini, saya telah memahami:Ø Rupa ialah pertemuan penghujung garisan dengan permulaannya. Ø Rupa juga didefinisikan sebagai kawasan dua dimensi yang dikelilingi atau dibatasi oleh garisan luar.Ø Rupa bersifat dua dimensi.Ø Terdapat dua jenis rupa, iaitu rupa organik dan rupa geometri.Ø Rupa juga boleh dilihat dalam bentuk rupa positif dan rupa negatif.Ø Fungsi rupa untuk menghasilkan corak, simbol, logo dan tipografi.Ø Rupa terhasil melalui teknik seperti cetakan, stensilan, lipatan dan guntingan, hard-edge, kolaj dan capan.Sudut KriteriaKejayaan42

p. 49

Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiunsurbentuk• mengeksplorasidanmengaplikasiunsurbentukbagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeni Visual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualTAJUKPernahkah anda melihat Tugu Negara? Arca pahlawan yang anda lihat itu ialah unsur bentuk. Bentuk bersifat tiga dimensi yang mempunyai isi padu ataupun kelihatan seperti mempunyai isi padu. Bentuk boleh juga bersifat dua dimensi (2D) yang dikenali dengan bentuk ilusi ataupun bentuk tiga dimensi (3D) yang dikenali dengan bentuk konkrit.BENTUK443

p. 50

Persepsi SeniDefinisi BentukBentuk ialah objek yang mempunyai struktur jisim dan isi padu. Bentuk juga mempunyai lebih daripada satu permukaan dan boleh dilihat dari segi ketinggian, isi padu serta kelebarannya. Bentuk pada alam dapat dilihat daripada pelbagai sudut pandangan. Begitu juga karya arca berbentuk tiga dimensi (3D). Bentuk dalam karya catan atau lukisan pula hanya dapat dilihat dalam bentuk dua dimensi (2D).TinggiPanjangLebarRajah 4.1 Bentuk yang bersifat tiga dimensi (3D)Jenis BentukBentuk terdiri daripada dua jenis, iaitu bentuk konkrit dan bentuk ilusi. Bentuk konkrit boleh dilihat dalam arca dan karya seni 3D. Bentuk ilusi pula dihasilkan melalui penggunaan konsep seperti perspektif untuk menunjukkan bentuk dalam karya 2D. Jadual di bawah menunjukkan perbandingan antara bentuk konkrit dengan bentuk ilusi. Jadual 4.1 Perbandingan antara bentuk konkrit dengan bentuk ilusiApakah perbezaan antara rupa dengan bentuk?UJIIANDAStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisibentuk• Jenisbentukpada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia ❖Karya seni visual• FungsibentukBentuk konkritBentuk ilusi44

p. 51

Rajah 4.2 Contoh bentuk pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visualGambar foto 4.1 Bentuk arca yang dihasilkan daripada besiJenis-jenis bentuk ini wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual. Bolehkah anda namakan bentuk-bentuk yang terdapat di sekeliling anda?BentukFungsi BentukBentuk mempunyai pelbagai fungsi. Pengarca menggunakan bahan semula jadi ataupun bahan buatan manusia untuk dijadikan arca yang berbentuk konkrit. Penghasilan bentuk konkrit ini membolehkan peminat seni melihat arca tersebut daripada pelbagai sudut. Hal ini memberikan pengalaman estetik kepada peminat seni melalui penghayatan terhadap karya 3D tersebut.Bentuk ilusi berfungsi memberikan kesan yang realistik pada karya. Bentuk ilusi ini hanya dapat dinikmati melalui deria penglihatan. Karya 2D dapat dihasilkan menggunakan kesan cahaya dan bayang.Gambar foto 4.2 Bentuk ilusi pada karya seni visual yang mirip objek sebenarAlam semula jadiObjek buatan manusiaKarya seni visual45

p. 52

Teknik menghasilkan:• Bentuk Konkrit❖cantuman, potongan, tambahan, lilitan (dawai), ikatan (tali), acuan dan binaan.• Bentuk Ilusi❖cetakan, capan, gosokan, sulaman (jahitan), gurisan, montaj, komputer grafikdanresis.Teknik Penghasilan BentukBentuk konkrit dan bentuk ilusi boleh dihasilkan dengan pelbagai teknik.Teknik menghasilkan bentuk konkritRajah 4.3 Teknik-teknik menghasilkan bentuk konkrit dan bentuk ilusiTeknik menghasilkan bentuk ilusiTerdapat pelbagai teknik untuk menghasilkan bentuk konkrit. Teknik yang digunakan, antaranya ialah teknik ukiran, anyaman, lipatan dan luakan.Bentuk ilusi ialah karya 2D yang mirip objek sebenar. Pelbagai teknik boleh digunakan untuk menghasilkan bentuk ilusi, antaranya ialah teknik gurisan, lukisan, kolaj dan ton warna.46GurisanLukisanKolajTon warnaLuakanAnyamanLipatanUkiran

p. 53

Latihan Formatif1.Apakah yang dimaksudkan dengan bentuk?2.Nyatakan teknik-teknik yang digunakan untuk menghasilkan bentuk berikut:(a) (b) (c) (d) 3.Bentuk terdiri daripada bentuk dan bentuk .4.Bentuk ilusi hanya boleh dirasai melalui deria .5.Contoh karya bentuk ilusi ialah catan, poster, dan .6.Mengapakah bentuk bersifat tiga dimensi (3D)? 7.Bentuk konkrit boleh dihasilkan dengan pelbagai teknik. Jelaskan.8.Bagaimanakah kesan realistik boleh dihasilkan dalam bentuk ilusi?AktivitiTujuan: 1.Mengidentifikasikan unsur bentuk pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan jenis dan fungsi bentuk pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Bahagikan murid kepada dua kumpulan, iaitu Kumpulan A dan Kumpulan B.2.Guru akan menunjukkan objek daripada alam semula jadi, buatan manusia dan karya seni visual.3.Setiap kumpulan diminta menyatakan jenis bentuk yang ditunjukkan. Masa yang diberi adalah lima saat.4.Kumpulan yang menjawab soalan dengan cepat dan betul akan diberi markah. Pada akhir kuiz, kumpulan yang mendapat markah tertinggi akan dikira sebagai pemenang.Jadual 4.2 Markah dua kumpulan muridMarkah Kumpulan AMarkah Kumpulan BSoalan: Bandingkan ciri-ciri bentuk konkrit dan bentuk ilusi yang anda lihat.47

p. 54

KEMBARA VISUALLokasi: Kawasan persekitaran sekolahTujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan unsur bentuk pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah: 1.Lakukan aktiviti ini secara berpasangan.2.Bawa murid ke luar kelas. Perhati dan kategorikan bentuk-bentuk yang terdapat di sekeliling sekolah kepada objek pada alam semula jadi, buatan manusia dan karya seni visual.4.Kenal pasti dan catatkan nama-nama objek serta jenis bentuk dalam buku nota anda.5.Bandingkan hasil dapatan anda dengan pasangan lain.Jadual 4.3 Bentuk dapatan murid di kawasan sekolahObjekJenis bentuk1.Pasu bunga2.Lukisan mural•Bentuk konkrit•Bentuk ilusiSoalan: Apakah jenis bentuk yang lebih banyak ditemui di persekitaran sekolah anda?Eksplorasi SeniKita akan sama-sama melakukan Kembara Visual untuk mengetahui jenis, fungsi dan teknik menghasilkan bentuk. Anda dikehendaki membuat eksperimentasi dan penerokaan unsur bentuk pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni di kawasan persekitaran sekolah.AktivitiLayari laman sesawang berikut untuk membantu anda membuat origami bentuk burung:https:\/\/goo.gl\/gfW6UFTujuan: Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan unsur bentuk pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Bahan: Plastisin atau tanah liat dan kertas (bentuk origami)Langkah: 1.Setiap murid perlu memilih satu objek daripada hasil dapatan Kembara Visual.2.Kemudian, hasilkan bentuk menggunakan sama ada plastisin atau kertas berdasarkan objek yang anda pilih.3.Persembahkan hasil bentuk anda untuk dinilai oleh guru.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuateksperimentasidanpenerokaan unsur bentuk pada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.48

p. 55

AProjekktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya. 2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan unsur seni dalam penghasilan karya.Alat\/Bahan: Berus, palet, pensel, cat air dan kertas lukisan.Langkah:Hasilkan lakaran pensel sebagai panduan.Warnakan kawasan latar secara keseluruhan dengan warna pudar.Ekspresi SeniLakukan aktiviti berikut berdasarkan penerokaan unsur bentuk dalam aktiviti yang lepas. Anda dikehendaki menghasilkan karya seni bentuk ilusi.Berikut adalah contoh aktiviti projek yang boleh anda lakukan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif. Karya seni yang cantik dan kreatif dapat memberikan tafsiran yang menarik untuk dihayati.Warnakan subjek utama dengan ton warna.Lengkapkan mewarna dengan memberi penekanan pada cahaya dan bayang objek.Lakukan aktiviti menghasilkan bentuk konkrit menggunakan teknik lipatan dengan melayari laman sesawang berikut:https:\/\/goo.gl\/1cBxKh1324StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemahhasildaripadaeksperimentasi dan penerokaan unsur bentuk untuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.49

p. 56

Tujuan: Membuat apresiasi berdasarkan hasil karya berpandukan unsur bentuk.Bahan: Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:1.Pilih tiga karya yang terbaik.2.Hasil karya dipamerkan di hadapan kelas. Murid perlu menerangkan jenis bentuk yang dipilih dan cara bentuk tersebut dihasilkan.3.Murid membuat analisis unsur-unsur seni yang digunakan dalam hasil karya dan dicatat dalam buku nota.4.Bandingkan antara ketiga-tiga hasil seni seperti yang berikut.Jadual 4.4 Perbandingan hasil karya seni muridHasil karyaTeknikCatatan1.Catan buah-buahanTon warnaMenggunakan pelbagai jenis garisan seperti halus, tebal, melengkung dan lurus untuk menghasilkan bentuk ilusi.Gambar foto 4.3 Mempamerkan hasil karyaApresiasi SeniAnda telah memahami dengan lebih jelas tentang bentuk apabila berjaya menghasilkan satu karya seni menggunakan unsur tersebut. Anda boleh berkongsi pengalaman semasa menghasilkan karya tersebut dengan rakan-rakan menerusi aktiviti Tumpu Galeri. Pamerkan hasil karya seni anda untuk dihayati dan dianalisis oleh rakan-rakan. Berikan penerangan hasil karya seni anda dan unsur bentuk yang digunakan untuk menghasilkan karya yang kreatif.Tumpu GaleriStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkanhasilkarya• Menghayatihasilkaryasendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual• Menjelaskanpengalamansendiri dalam penghasilan karya50

p. 57

Bentuk konkrit:• bersifattigadimensi (3D) • bolehdisentuh,dilihat dan dirasa• bolehdilihatdalam karya seni 3DBentuk konkrit:• lipatan• luakan• anyaman• potonganBentuk ilusi:• bersifatduadimensi(2D)• hanyabolehdilihattetapitidak boleh dirasa• dihasilkanmelaluikonsepperspektif dalam karya seni 2DBentuk ilusi:• kolaj• gurisan• lorekan• tonwarnaRumusanDalam tajuk ini, saya telah memahami:Ø Bentuk mempunyai struktur, jisim, isi padu dan mempunyai lebih daripada satu permukaan.Ø Bentuk boleh dilihat dari segi ketinggian, kelebaran dan isi padu.Ø Terdapat dua jenis bentuk, iaitu bentuk konkrit dan bentuk ilusi. Ø Bentuk konkrit boleh dilihat, dirasa dan disentuh.Ø Bentuk ilusi boleh dilihat tetapi tidak boleh disentuh.Ø Bentuk konkrit dihasilkan dengan teknik lipatan, anyaman, luakan dan potongan.Ø Bentuk ilusi dihasilkan menggunakan teknik lukisan, lorekan, kolaj, ton warna dan gurisan.Ø Fungsi bentuk membolehkan arca dilihat daripada pelbagai sudut dan memberikan pengalaman estetik, memberi kesan realistik pada karya serta mewujudkan struktur objek.BentukMempunyai struktur jisim, isi padu dan lebih daripada satu permukaan.JenisFungsiTeknik penghasilan• membolehkanarcadilihatdaripelbagaiarah dan memberikan pengalaman estetik• memberikesanrealistikpadakarya• mewujudkanstrukturSudut KriteriaKejayaan51

p. 58

Soalan Objektif1.Apakah jenis-jenis bentuk yang terdapat di sekeliling kita?ACatan dan lukisanBKonkrit dan ilusi CKonkrit dan arcaDCatan dan ilusi2.Bentuk ilusi bermaksud .Abentuk 2D yang hanya boleh dilihat tetapi kesannya tidak dapat disentuhBbentuk 3D yang boleh dilihat dan dapat disentuhCbentuk yang hanya boleh disentuhDbentuk 3D yang boleh dilihat sahaja3.Manakah antara berikut, teknik untuk menghasilkan bentuk ilusi?ITeknik kolajIITeknik lorekanIIITeknik ton warnaIVTeknik lipat dan potongAI, II dan IIIBI, II dan IVCI, III dan IVDII, III dan IV4.Kraf origami ialah contoh bentuk yang menggunakan teknik .ApotonganBanyamanClorekanDlipatan5.Manakah antara berikut merupakan contoh bentuk alam semula jadi?AUkiran kayuBTembikarCRumahDBatuLatihanSumatifSoalan Subjektif1.Apakah perbezaan antara bentuk konkrit dengan bentuk ilusi?2.Nyatakan empat teknik menghasilkan bentuk ilusi.3.Bagaimanakah imej pada lukisan atau catan boleh menghasilkan bentuk?4.Hasilkan bentuk ilusi berdasarkan rupa yang diberikan di bawah. Gunakan teknik yang sesuai.(a)(b)Rajah 1Soalan 5 dan 6 merujuk Gambar foto 1.Gambar foto 15.Adakah individu dalam gambar foto tersebut akan terjatuh jika dia gagal menyeberang jurang yang ada? Berikan alasan anda. 6.Bagaimanakah kesan bentuk ilusi sesuatu karya boleh menjadi satu daya tarikan?52

p. 59

Cuba lihat dan sentuh permukaan kulit pokok atau lantai jubin anda. Apakah yang anda rasa? Kesan yang terdapat pada sesuatu permukaan yang anda lihat dan rasa itu ialah jalinan. Jalinan terdapat pada alam semula jadi dan objek buatan manusia. Penggunaan teknik yang betul juga dapat menimbulkan kesan jalinan pada karya seni visual. Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiunsurjalinan• mengeksplorasidanmengaplikasiunsurjalinanbagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeni Visual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualTAJUK535

p. 60

Definisi JalinanJalinan ialah sifat permukaan sesuatu objek yang boleh dikesan melalui deria penglihatan atau sentuhan. Jenis JalinanJalinan boleh dibahagikan kepada dua jenis, iaitu jalinan sentuh dan jalinan tampak. Jalinan sentuh boleh dilihat dan dirasa secara sentuhan. Jalinan tampak pula hanya boleh dilihat dan tidak dapat disentuh. Jenis-jenis jalinan ini terdapat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisijalinan• Jenisjalinanpada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia ❖Karya seni visual• FungsijalinanRajah 5.1 Contoh-contoh jalinan pada alam semula jadiJalinan pada alam semula jadiRajah 5.2 Contoh-contoh jalinan pada objek buatan manusiaJalinan pada objek buatan manusia Jalinan pada karya seni visualRajah 5.3 Contoh-contoh jalinan pada karya seni visual• Jalinansentuhbolehdilihatdandirasasecarasentuhan,bersifat licin, lembut, kasar dan sebagainya.• Contohjalinansentuhialahbuahdurian,ukiran, anyaman dan rekahanpadatanah.• Jalinantampakhanyabolehdilihat,tetapitidak dapat dirasa dengansentuhan.• Contohjalinantampakialahcorakkertasdinding,corakpada sayap rama-rama dan sebagainya.Persepsi SeniMengapakahjalinanpada tapak kasut untuk mendaki gunung berbeza dengan tapak kasut untuk bermainbola?UJIANDASharifah Fatimah Syed Zubir, Hymns of the Earth No.1, 1996, Akrilik atas kanvas54

p. 61

Fungsi JalinanJalinan yang terdapat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual mempunyai fungsi berikut:Alam Semula JadiJalinan berfungsi sebagai penyamaran atau perlindungan. Jalinan pada badan haiwan, contohnya buaya berfungsi membuat penyamaran untuk mencari mangsa. Jalinan sentuh pada kulit durian pula berfungsi untuk keselamatan.Objek Buatan ManusiaJalinan turut digunakan dalam objek buatan manusia. Jalinan pada tayar kenderaan memberikan kesan cengkaman. Jalinan pada tekstil berfungsi menghasilkan corak hiasan yang menarik.Gambar foto 5.1 Fungsi jalinan pada alam semula jadiKelestarian Alam SekitarEMKDapatkahandamengenalpastihaiwandalamgambardiatas?Haiwantersebutmempunyai jalinan serta warnayangseakan-akansama dengan persekitaran danmembolehkannyamembuat penyamaran.Gambar foto 5.2 Fungsi jalinan pada objek buatan manusiaKarya Seni VisualJalinan pada karya seni visual berfungsi untuk menampakkan pelbagai jenis ruang contohnya, untuk menimbulkan ruang cetek, ruang dalam dan ruang rata. Jalinan pada seni kraf pula berfungsi memberikan nilai estetik.Gambar foto 5.3 Fungsi jalinan pada karya seni visualKesanjalinansentuhpadasesuatuobjekbolehdipindahkanmenjadi jalinan tampak melalui teknik capan dangosokan.Yusof Ghani, Rainforest Topeng, 1995, Media campuran atas kertasLayarilamansesawangberikutuntukmengetahuilebihlanjuttentangjalinan:http:\/\/goo.gl\/j62yQw55

p. 62

Teknik Penghasilan JalinanKesan jalinan boleh dihasilkan menggunakan pelbagai teknik. Bolehkah anda senaraikan teknik-teknik tersebut?Teknik capanTeknik pualamanTeknik kolajTeknik ukiranRajah 5.4 Contoh teknik-teknik penghasilan jalinanTujuan:1.Mengidentifikasikan unsur jalinan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan jenis dan fungsi jalinan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Gunakan rajah pengurusan grafik yang disediakan.2.Namakan jenis, sifat dan fungsi jalinan pada setiap objek.Jadual 5.1 Rajah pengurusan grafik alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seniKerangJenis:Sifat:Fungsi:ZirafahJenis:Sifat:Fungsi:Teknik tiupanTeknik ikat dan celupAktivitiTeknik-teknik lain menghasilkanjalinan:•resis• jahitan•quilling•garisan•cakaran•sulaman• impasto• gosokan•stensilan•renyukan• corakbuihsabun56

p. 63

Latihan FormatifMelintang1.Jalinan berkaitan dengan objek.2. ialah contoh jalinan sentuh pada objek buatan manusia.3.Kulit buah ialah jalinan tampak.4.Penggunaan jalinan menampakkan dengan jelas dalam hasil catan anda.5.Jalinan boleh menimbulkan pada objek yang dilukis.Menegak1.Fungsi jalinan pada badan kuda belang. 2.Kesan kasar pada kulit buaya ialah jalinan.3.Teknik digunakan untuk menghasilkan jalinan pada pakaian. 4.Teknik batik ikat celup memberi kesan jalinan .BubuJenis:Sifat:Fungsi:JubinJenis:Sifat:Fungsi:Karya seniJenis:Sifat:Fungsi:TikarJenis:Sifat:Fungsi:Soalan: Dapatkah anda bezakan antara jalinan sentuh dengan jalinan tampak?45323411257

p. 64

Eksplorasi SeniAnda telah memahami jalinan mempunyai jenis, sifat dan fungsi tertentu. Jalinan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual mempunyai fungsi yang berbeza. Berdasarkan pengetahuan tersebut, lakukan Kembara Visual untuk mengenal pasti jalinan yang wujud di sekeliling anda.KEMBARA VISUALLokasi: Kawasan sekolahTujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan unsur jalinan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Murid perlu keluar kelas untuk membuat pemerhatian terhadap alam sekitar.2.Kenal pasti dan catatkan jenis jalinan yang terdapat pada objek-objek yang dilihat.3.Lakarkan jenis jalinan yang terdapat pada objek tersebut menggunakan teknik jalinan yang telah dipelajari.Jadual 5.2 Jenis-jenis objek di kawasan sekolahObjekJenis jalinanContoh lakaran• Kulit pokok• Jalinan sentuh4.Bandingkan hasil karya anda dengan rakan-rakan yang lain.Soalan: Bagaimanakah anda mengenali jenis jalinan pada objek?Gambar foto 5.4 Contoh persekitaran taman sekolahStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuateksperimentasidanpenerokaanunsurjalinanpada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.58

p. 65

Tujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan unsur jalinan dalam penghasilan karya.Langkah am:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Berdasarkan pemerhatian di sekeliling sekolah yang telah anda buat, hasilkan satu karya seni unsur jalinan mengikut kreativiti anda.3.Pamerkan karya seni anda semasa Tumpu Galeri pada akhir tajuk ini.Aktiviti AQuillingAlat\/Bahan: Gam, gunting, lidi\/dawai, pembaris, pisau, sikat, kertas lukisan dan kertas warna bersaiz A4Langkah: AProjekktivitiEkspresi SeniAnda telah mempelajari dan meneroka unsur jalinan dalam aktiviti-aktiviti yang lepas. Unsur jalinan yang terdapat pada alam semula jadi dan objek buatan manusia dapat memberikan nilai estetik. Gunakan pengetahuan anda untuk menghasilkan karya berikut menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif. Hasil daripada penerokaan unsur jalinan di kawasan sekolah, anda dapati unsur jalinan menghasilkan pelbagai corak yang menarik dan mempunyai nilai estetik.Sediakan bahan-bahan yang diperlukan.Gunting kertas warna dan gulung pada lidi. Gamkan pada hujung kertas.Anda juga boleh gunakan sikat untuk menghasilkan bentuk quilling.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemahhasildaripadaeksperimentasi dan penerokaanunsurjalinanuntukmenghasilkankaryadengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.12359

p. 66

Aktiviti BPualamanAlat\/Bahan: Bekas segi empat, berus, air, cat minyak (beberapa warna) dan kertas lukisan.Langkah:Titiskanbeberapa titisan cat minyak ke dalam bekas berisi air.Letakkansekeping kertas lukisan di atas permukaan cat minyak.Gunakanberus untuk serakkan cat minyak di atas permukaan air bagi menghasilkan corak jalinan.Angkatdan jemurkan kertas lukisan tersebut.Hasilkarya pualaman yang telah siap.Lakukan aktiviti menghasilkanjalinanmenggunakanbuihsabundengan melayari laman sesawangberikut:https:\/\/goo.gl\/30PcciBuat pelbagai bentuk seperti bulat atau bujur.Susundan gamkan bentuk yang telah siap pada kertas lukisan mengikut kreativiti.Contohhasil karya yang telah siap.4561425360

p. 67

Tujuan: Membuat apresiasi berdasarkan hasil karya berpandukan unsur jalinan.Bahan: Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi Seni.Langkah:1.Guru memilih dua karya terbaik daripada setiap kumpulan.2.Wakil kumpulan diberi masa lima minit untuk mempamer dan menerangkan karya seni yang dihasilkan di hadapan kelas. 3.Murid lain mendengar dan membuat catatan dalam buku nota.Jadual 5.3 Hasil pemerhatian karyaNama karyaPemerhatian\/Penghayatan1.Pualaman• Jalinan yang terhasil daripada warnaApresiasi SeniAnda telah berjaya menghasilkan pelbagai karya dalam bahagian Ekspresi Seni. Pamerkan hasil karya anda dan rakan-rakan untuk dinilai dengan melakukan Tumpu Galeri. Anda juga digalakkan untuk berkongsi pengalaman dalam menghasilkan karya bersama-sama rakan. Anda boleh memberi penerangan tentang unsur jalinan yang dihasilkan pada karya seni.RumusanStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkanhasilkarya• Menghayatihasilkaryasendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek BahasaSeniVisual• MenjelaskanpengalamansendiridalampenghasilankaryaJalinanSifat permukaan sesuatu objek yang boleh dikesan melalui deria penglihatan dan sentuhan.JenisFungsiTeknik penghasilan•nilaiestetik•keselamatan•penyamaran•perlindungan•menimbulkanton•menimbulkanruang•menimbulkanbentuk•kolaj•tiupan•ukiran•cetakan•pualaman•ikatdancelup• Jalinan sentuh■boleh dilihat■boleh disentuh•Jalinan tampak■boleh dilihat■tidak boleh disentuhTumpu Galeri61

p. 68

Soalan Objektif1.Apakah maksud jalinan?AKarya seni yang ada nilai keindahanBObjek yang boleh dilihat dan disentuhCKesan yang wujud pada objek alam semula jadi sahajaDSifat permukaan yang boleh dilihat dan disentuh melalui deria2.Manakah antara objek berikut yang menunjukkan jalinan tampak?AKulit kayuBTapak kasutCBuah durianDBuah tembikai3.Apakah fungsi jalinan yang terdapat pada badan kuda belang?APenyamaran daripada pemangsaBMemudahkan mencari makananCKelihatan lebih cantikDPertahanan diri4.Mengapakah jalinan sangat penting pada tayar kenderaan?AMemberi kesan cengkamanBMemberi kesan keindahanCMenambahkan kelajuanDMemudahkan bergerakLatihanSumatifSoalan Subjektif1.Nyatakan teknik yang telah digunakan dalam menghasilkan jalinan pada karya seni berikut:Gambar foto 12.Apakah perbezaan antara jalinan sentuh dengan jalinan tampak?3.Apakah fungsi jalinan sentuh pada kulit buah nanas?4.Mengapakah jalinan pada tapak kasut sukan berbeza dengan jalinan pada tapak kasut sekolah? 5.Mengapakah tayar kereta lumba tidak mempunyai bunga? Gambar foto 2Dalam tajuk ini, saya telah memahami:Ø Jalinan ialah sifat permukaan yang boleh dikesan melalui deria penglihatan dan sentuhan.Ø Jalinan terdapat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.Ø Jalinan sentuh ialah jalinan yang boleh dilihat dan disentuh.Ø Jalinan tampak ialah jalinan yang boleh dilihat tetapi tidak boleh disentuh.Ø Jalinan berfungsi sebagai perlindungan, keselamatan, keindahan (estetik), penyamaran, menimbulkan ruang, bentuk dan ton.Ø Antara teknik menghasilkan jalinan ialah cetakan, tiupan, pualaman, ikat dan celup, kolaj, ukiran dan sebagainya.Sudut KriteriaKejayaan62

p. 69

Kita sentiasa berada di dalam ruang sesebuah tempat. Cuba perhatikan deretan objek berhampiran anda seperti deretan kelas, pokok atau tiang yang jaraknya semakin jauh dari anda. Mengapakah objek tersebut kelihatan semakin kecil? Adakah saiznya sememangnya berbeza? Tidak, itu adalah antara kesan ruang di alam nyata. Objek yang jauh akan kelihatan kecil walaupun sama saiznya. Konsep yang sama ini juga diterapkan dalam penghasilan karya seni visual. Nilai estetik sesebuah karya seni dari pelbagai sudut dapat dinikmati dengan aplikasi unsur ruang.6Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiunsurruang• mengeksplorasidanmengaplikasiunsurruangbagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeniVisual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualTAJUK63Koleksi LPSVN

p. 70

Definisi RuangRuang adalah jarak antara objek yang wujud di alam nyata dan karya seni visual. Ruang dalam seni visual merujuk kepada kawasan kosong di sekeliling sesuatu objek, jarak di antara objek dan kedalaman sesuatu objek.Jenis RuangRuang terbahagi kepada dua jenis, iaitu ruang nyata atau fizikal dan ruang ilusi atau tampak.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisiruang• Jenisruangpada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia ❖Karya seni visual• Fungsiruang• Mengenalpastijenis-jenisruang:❖Ruang Nyata\/Terbuka\/Konkrit\/Fizikal♦Terbuka dan tertutup❖Ruang Tampak\/Ilusi♦Ruang dalam, ruang cetak dan ruang rata• Menerangkanperkaitanruangdan perspektif❖Satu titik lenyap❖ DuatitiklenyapRuang tertutupialah ruang bagi kawasan terhad seperti di dalam bilik, dapur atau di dalam bangunan.Ruang terbukaialah ruang bagi kawasan lapang seperti padang, taman, pantai dan sebagainya.Persepsi SeniRajah 6.1 Jenis-jenis ruang64

p. 71

Ruang rataialah ruang yang terhasil apabila dilukis atau diolah elemen-elemen gambaran pada satah yang sama.Sharifah Fatimah Syed Zubir, Rasa Kesuma Adikara 2, 2009\/2010, Akrilik atas kanvasFatimah Chik, Gunung Series, 1999, BatikRuang dalamialah ruang yang memperlihatkan kesan perspektif dan mempamerkan ruang hadapan, tengah dan belakang.Yeoh Jin Leng, Sawah, Dusun, Bukit, Langit, 1963, Cat minyakKoleksi LPSVNIsmail Mat Hussin, Untitled, 2010, Cat airRuang cetek ialah ruang yang kelihatan dekat dan terbatas.Dzulkifli Buyong, Kapal Kertas, 1965, Pastel atas kertasKoleksi LPSVN65

p. 72

Rajah 6.2 Fungsi ruang dalam karya seniRuang mempengaruhi warna dan saiz berdasarkan jarak.Ung Chee Hwa, In The Morning Light, 2013, Cat minyakRuang dapat menampakkan jarak antara satu objek dengan objek yang lain.Mokhtar Ishak, Kampung di Tumpat, 2001, Cat airRuang nyata membolehkan karya seni dilihat daripada pelbagai sudut.Fungsi RuangRuang mempunyai pelbagai fungsi dalam karya seni visual. Ruang fizikal ataupun ruang nyata membolehkan karya seni dilihat daripada pelbagai sudut. Interaksi antara karya seni dan audiens membolehkan pengalaman estetik berlaku. Audiens akan dapat melihat kualiti sebenar karya tersebut dari segi bahan, gaya, kehalusan dan mesej yang ingin disampaikan.Ruang ilusi ataupun ruang tampak pula berfungsi untuk memperlihatkan karya seni 2D seperti 3D. Perkara ini dilakukan melalui aplikasi ruang cetek, ruang dalam dan ruang rata.Perkaitan Ruang dan PerspektifRuang berkait rapat dengan perspektif. Perspektif ialah kesan ilusi objek dalam kedudukan arah mata dengan kaki langit. Perspektif dapat membahagikan tiga ruang dalam penghasilan karya iaitu, ruang tengah, ruang depan dan ruang belakang. Perubahan saiz, warna dan jarak berlaku apabila dilihat dari jauh.Semua garisan perspektif akan bertemu pada satu titik pusat, iaitu titik lenyap. Rajah berikut menunjukkan contoh perspektif satu titik lenyap dan dua titik lenyap.Rajah 6.3 Perspektif satu titik lenyapRaja Shahriman Raja Aziddin, Harimau Berantai, 2006, BesiKoleksi LPSVN(Aras tengah)Ruang belakangRuang tengahRuang hadapanTitik lenyap(Aras atas)(Aras bawah)66

p. 73

Teknik Penghasilan RuangRajah 6.4 Perspektif dua titik lenyapTeknik Penghasilan RuangRuang menjadi sebahagian daripada unsur penting dalam penghasilan karya seni visual. Penggunaan ruang dimanipulasikan melalui cara seseorang pengkarya itu melihat dan kesannya kepada kita. Rajah berikut menunjukkan teknik-teknik yang digunakan untuk menghasilkan unsur ruang.Rajah 6.5 Teknik penghasilan ruangTitik lenyapTitik lenyapPerubahan saizLai Fong Moi, Pagi Hari di Kampung, 1959, Cat minyak Koleksi LPSVNReka letak grafikGarisan perspektifTindananZaliha Shaari, Mid-West Horizon, 1990, Fabric CollageBayang-bayangIsmail Mat Hussin, Musicians, 1976, BatikImej terang dan kaburKhalil Ibrahim, Kampung Scene, Circa 1955 - 56, Cat minyak atas kanvasPerbezaan warnaCh'ng Huck Theng, The Good Old Days, 1995, Cat minyak atas kanvas67

p. 74

Latihan Formatif1.Apakah yang dimaksudkan dengan ruang?2.Nyatakan perbezaan antara ruang fizikal dengan ruang ilusi.3.Nyatakan jenis-jenis ruang berdasarkan gambar foto berikut:(a) (b) (c) Tujuan: 1.Mengidentifikasikan unsur ruang pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan jenis dan fungsi ruang pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Guru memaparkan beberapa tayangan slaid tentang ruang.Gambar foto 6.1 Contoh tayangan slaid2.Kenal pasti jenis dan fungsi ruang yang terdapat dalam setiap slaid yang ditayangkan.3.Catatkan pemerhatian dalam buku nota anda.Soalan:1.Nyatakan jenis ruang yang wujud pada setiap slaid yang dipaparkan.2.Apakah perbezaan ruang pada setiap slaid tersebut?AktivitiAktivitiMultimediaKhalil Ibrahim, Membanting Padi, 1960, Cat minyakPatrik Ng Kah Onn, Menyidai Kain, 2000, Cat minyakFatimah Chik, Nusantara Melody, 1987, Batik68

p. 75

Eksplorasi SeniAnda telah mendapat gambaran yang jelas tentang unsur ruang dalam Persepsi Seni. Anda juga telah menguasai teknik penghasilan ruang.Kenal pasti jenis ruang yang wujud di sekeliling anda, pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual. Aplikasikan pengetahuan anda dalam aktiviti Kembara Visual berikut:StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuateksperimentasidan penerokaan unsur ruang pada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.Lokasi:Kawasan sekolahTujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan unsur ruang pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknikLangkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Anda dan kumpulan mengeksplorasi kawasan sekolah. Perhatikan objek-objek yang terdapat pada alam semula jadi dan buatan manusia.3.Kenal pasti dan catatkan jenis ruang yang terdapat pada objek-objek tersebut.Jadual 6.1 Senarai objek dan jenis ruangObjekJenis ruang1.Bilik darjah• Ruang nyata– Ruang tertutup4.Kemudian, lakarkan jenis ruang objek yang anda pilih menggunakan teknik yang telah dipelajari.5.Aplikasikan pengetahuan anda tentang ruang dan perspektif dalam menghasilkan lakaran.KEMBARA VISUALNilai MurniEMKAktiviti yang dijalankan dalam kumpulan kecil dapat menggalakkan sikap kerjasama, toleransi dan bertanggungjawab dalam kalangan murid.69

p. 76

AProjekktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasikan hasil eksperimentasi unsur ruang melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya seni.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan unsur ruang dalam penghasilan karya.Langkah am:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Berdasarkan pemerhatian di sekeliling sekolah yang telah dibuat, hasilkan satu karya seni unsur ruang mengikut kreativiti anda.3.Pamerkan hasil karya seni kumpulan anda dalam Tumpu Galeri.Aktiviti A Poster – Sayangi Alam Sekitar Alat\/Bahan:Berus lukisan, gunting, palet, pensel, cat air, gam, kertas lukisan dan majalah atau surat khabar lama.Cara penghasilan: Catan, lukisan, kolaj dan montaj. Gunakan ruang dalam atau ruang cetek.Langkah: Alat dan bahan yang diperlukan.Cari dan guntingkan objek yang berkaitan dengan tema daripada majalah lama.Ekspresi SeniPenggunaan unsur ruang menjadikan objek-objek dalam karya seni anda lebih menarik. Anda boleh menggunakan unsur-unsur seni yang telah dipelajari untuk menimbulkan perbezaan ruang antara objek dalam karya anda. Gunakan pengetahuan anda tentang ruang semasa menghasilkan karya dalam aktiviti berikut:StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemahhasildaripadaeksperimentasi dan penerokaan unsurruanguntukmenghasilkankarya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.1270

p. 77

Tampaldan susun objek yang digunting di atas kertas lukisan dengan mengaplikasikan kesan ruang. Masukkan tajuk poster.Potong gabus kepada tiga bahagian.Warnakangabus dan gam pada mounting board.Lukis motif pada kertas A4 dan gunting.Karya yang telah siap.Gamkan motif pada gabus dan potong mengikut bentuk.Kemaskan bentuk dengan kertas pasir.Lakukankemasan pada poster.Aktiviti BArca Timbulan Alat\/Bahan: Pensel, pisau, gabus bunga, gam, kertas A4, kertas pasir dan mounting board.Langkah:Andajugabolehmelakukanaktiviti membuat kad ucapan Pop-up dengan melayari laman sesawang berikut:https:\/\/goo.gl\/EZT8DT3415236471

p. 78

Tujuan:Membuat apresiasi berdasarkan hasil karya berpandukan unsur ruang.Bahan: Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:1. Guru memilih hasil karya seni terbaik daripada tiga kumpulan. Karya seni terpilih akan dipamerkan di hadapan kelas untuk dinilai.2.Murid menyatakan tajuk karya seni dan membuat apresiasi tentang penghasilan karya tersebut. 3.Anda perlu mengaitkan unsur ruang dengan karya yang dihasilkan.4.Murid-murid lain perlu membuat pemerhatian dan analisis terhadap unsur ruang hasil karya seni yang dipamerkan.Gambar foto 6.2 Murid mempamerkan hasil karya seni4. Catatkan pemerhatian anda terhadap hasil karya seni tersebut.Jadual 6.2 Pemerhatian terhadap karya seni yang dipamerkanKumpulanKarya seniPemerhatian\/Penghayatan1• Poster• Teknik tindanan untuk mewujudkan ruang. – Ruang cetekApresiasi SeniPenghasilan karya seni menggunakan unsur ruang dianggap berjaya apabila murid-murid dapat merasai kesan ruang yang diwujudkan. Kumpulkan hasil karya kumpulan anda dan rakan-rakan yang lain untuk dipilih oleh guru dan dipamerkan dalam Tumpu Galeri. StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkanhasilkarya• Menghayatihasilkaryasendiridan rakan dengan menumpukan padaaspekBahasaSeniVisual• MenjelaskanpengalamansendiridalampenghasilankaryaTumpu Galeri72

p. 79

RumusanRuangJarak antara objek yang wujud di alam nyata dan karya seni visual.JenisPerkaitan ruang dan perspektifTeknik penghasilan• Ruang fizikal\/nyata■ruang terbuka■ruang tertutup• Ruang ilusi\/tampak■ruang rata■ruang cetek■ruang dalam• satutitiklenyap• duatitiklenyap• tindanan• bayang-bayang• perubahansaiz• imejterangdankabur• rekaletakgrafik• perbezaanwarna• garisanperspektifDalam tajuk ini, saya telah memahami:Ø Ruang ialah jarak antara objek yang wujud di dalam alam nyata atau dalam karya seni visual.Ø Ruang terdiri daripada dua jenis, iaitu ruang fizikal (nyata) dan ruang ilusi (tampak).Ø Ruang fizikal ialah ruang yang wujud antara objek dengan objek di alam nyata.Ø Ruang ilusi ialah ruang yang terhasil dalam karya 2D seperti catan, lukisan dan sebagainya.Ø Ruang terbuka ialah kawasan lapang seperti pantai dan taman.Ø Ruang tertutup ialah ruang yang terhad seperti di dalam bilik.Ø Ruang dalam memperlihatkan kesan perspektif pada karya seni.Ø Ruang cetek kelihatan dekat dan terbatas pada karya seni.Ø Ruang rata tidak menampakkan jarak kedalaman dalam karya seni.Ø Ruang diwujudkan dalam karya seni melalui perspektif satu dan dua titik lenyap.Ø Ruang dihasilkan menggunakan pelbagai teknik, misalnya perbezaan saiz, reka letak grafik, imej terang dan kabur, perbezaan warna dan sebagainya.Sudut KriteriaKejayaan73

p. 80

1.Manakah antara ruang berikut yang menunjukkan jenis ruang fizikal?ARuang rataBRuang cetekCRuang nyata DRuang dalam2.Apakah fungsi unsur ruang?AMenampakkan jarak antara objekBObjek dihasilkan berwarna-warniCMemastikan objek sentiasa kontraDSemua objek jelas dan tidak kabur3.Apakah elemen yang dapat dikaitkan dengan ruang dan perspektif?ASaiz dan warnaBBentuk dan imbanganCWarna dan pergerakanDRuang terbuka dan tertutup4.Pilih teknik yang dapat digunakan untuk menghasilkan unsur ruang.AKontra bentuk BWarna harmoni CImej terang dan kaburDIrama dan pergerakanSoalan Subjektif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.ilusimengimbangititik lenyapjarak(a)Ruang merupakan antara objek yang wujud di sekeliling objek di alam nyata atau dalam karya seni.(b)Ruang dapat keseluruhan karya grafik.(c)Perspektif ialah kesan objek dalam kedudukan arah mata dengan kaki langit.(d) ialah satu titik pertemuan bagi semua garisan perspektif.2.Namakan jenis-jenis ruang berikut.(a)Ruang yang terdapat pada karya seni lukisan, seni catan dan seni cetakan.(b)Ruang pada papan tanda jalan.(c)Ruang di halaman rumah.3.Namakan jenis-jenis ruang yang terdapat pada ruang ilusi.4.Sekiranya anda memiliki sebuah ruang tamu yang kecil, apakah yang harus dilakukan agar ruang tamu tersebut kelihatan lebih luas?5.Berdasarkan pemerhatian anda, jelaskan jenis ruang yang terdapat dalam hasil karya di bawah.Mokhtar Ishak, Imaginary Landscape, 2001, Cat airGambar foto 1LatihanSumatifSoalan Objektif74

p. 81

7Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiunsurwarna• mengeksplorasidanmengaplikasiunsurwarnabagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeni Visual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualTAJUKTahukah anda bahawa warna pada sesuatu objek buatan manusia, alam semula jadi dan karya seni visual mempunyai peranan tertentu dari sudut komunikasi visual? Pemahaman tentang warna, misalnya warna merah, kuning dan hijau pada lampu isyarat boleh membantu anda untuk mengelakkan berlakunya kemalangan atau kesesakan di jalan raya. Oleh itu, untuk memahami makna atau mesej menerusi warna memerlukan ilmu dan pengetahuan tentang jenis, sifat dan fungsi warna.75

p. 82

Definisi WarnaWarna ialah tindak balas cahaya ke atas sesuatu permukaan. Tanpa cahaya, warna tidak akan wujud. Warna dapat dikesan melalui deria penglihatan kita. Cuba perhatikan gambar foto di bawah:ABGambar foto 7.1Gambar foto B yang berwarna adalah lebih menarik berbanding Gambar foto AJenis WarnaWarna terbahagi kepada tiga jenis, iaitu warna primer (asas), warna sekunder dan warna tertier. Jenis-jenis warna ini boleh dilihat dengan jelas menggunakan roda warna. Roda warna merupakan bahan rujukan asas dalam menganalisis dan memilih warna yang sesuai dalam gubahan.Jadual 7.1Jenis-jenis warnaWarna primer• Warnayangtidakbolehdihasilkan dengan cara campuran warna.• Warnamerah,birudankuning.Warna sekunder• Warnayangdihasilkandaripadacampuran dua warna asas.• Warnajingga,ungudanhijau.Warna tertier• Warnayangdihasilkandaripadacampuran satu warna asas dan satu warna sekunder.• Warnakuningkehijauan,kuningkejinggaan, merah keunguan, merah kejinggaan, biru kehijauan dan biru keunguan.Rajah 7.1Roda warnaStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisiwarna• Jeniswarnapada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia ❖Karya seni visual• FungsiwarnaWarna dalam cahaya matahari dapat dilihat dengan melalukan cahaya putih melalui sebuah prisma. Tahukah kamu, pelangi terbentuk melalui titisan air yang bertindak sebagai prisma semula jadi? Warna pelangi terbentuk dari satu formasi cahaya.Persepsi Seni76

p. 83

Seorang pengkarya perlu bijak menggunakan gubahan warna dalam karyanya. Penggunaan unsur warna yang betul dapat menghasilkan karya seni yang menarik dan berkesan. Rajah di bawah dapat membantu murid menggunakan gubahan warna dengan tepat dalam karya yang dihasilkan.NilaiwarnaTon warna ialah nilai pancaran warna dari gelap ke terang melalui campuran warna putih atau hitam.Warna yang akan menimbulkan kesan pantulan warna yang berbeza apabila bertemu dengan warna latar yang berlainan. Dua jenis warna bertindak, iaitu:PositifNegatifWarna berubah mengikut suasana dan jarak.Mokhtar Ishak, Imaginary Landscape, 2000, Cat airKroma warna ialah nilai ukuran warna hasil campuran warna penggenap.Warna neutral ialah hitam, putih dan campuran antara keduanya, iaitu kelabu. GubahanwarnaSuhuwarnaWarna bertindakPerspektif warnaWarna panas ialah kumpulan warna yang memberi kesan terang dan garang.Warna harmoni ialah warna yang terletak bersebelahan dalam roda warna.Warna sejuk ialah kumpulan warna yang memberi kesan tenang dan damai.Warna penggenap ialah warna yang terletak bertentangan dalam roda warna.Warna sewarna\/monokromterhasil melalui pelbagai ton.Rajah 7.2Gubahan warna dalam seni visualAhli psikologi mentafsirkanwarnadengan perasaan manusia. Warna terang menimbulkan perasaan riang. Warna gelap pula dapat menimbulkan perasaan muram.77

p. 84

Nilai, gubahan, suhu dan perspektif warna serta warna bertindak dapat dilihat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual. Perhatikan contoh gambar foto di bawah untuk meningkatkan lagi kefahaman anda tentang jenis-jenis warna.Rajah 7.4Fungsi warnaLong Thien Shih, Dead Soul Are Laughing at Us, 1975, GurisanKoleksi LPSVNFungsi WarnaFungsi warna ialah untuk berkomunikasi secara langsung dan tidak langsung. Antara fungsi warna adalah sebagai representasi dari alam semula jadi, ekspresi kendiri, psikologi dan simbolisme.Rajah 7.3Jenis-jenis warna pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual•Warnaharmoni•Warnaprimer•Warnaneutral•Warnapanas•Warnasejuk•Warnabertindak•Warnapenggenap•PerspektifwarnaSharifah Fatimah Syed Zubir, Sri Jingga Indera Kayangan, 1998, Akrilik atas kanvasKoleksi LPSVNMastura Abdul Rahman, Interior No. 29, 1987, Media campuranKoleksi LPSVNIsmail Abdul Latiff, Arus Pagi, 2007, Acrylic on museum boardJenis WarnaSebagai representasi daripada alam semula jadiSebagai ekspresi kendiri untuk meluahkan emosiSebagai kesan psikologi kepada perasaan manusiaSebagai simbolisme yang memberikan makna tertentu78

p. 85

Bagaimanakah warna dan kehidupan berkait antara satu sama lain? Lakukan aktiviti berikut untuk mengetahui lebih lanjut tentang jenis dan fungsi warna dalam kehidupan kita.Latihan Formatif1.Nyatakan jenis warna, iaitu primer, sekunder atau tertier bagi warna-warna berikut.(a)Merah (b)Hijau(c)Biru keunguan(d)Kuning(e)Merah kejinggaan(f)Ungu2.(a) Salin dan lengkapkan jadual berikut.(b)Padankan warna penggenap berikut.Campuran warna Hasil warna(i)Kuning + Hijau(ii)Merah + Jingga(iii)Biru + Hijau(i)MerahUngu(ii)BiruHijau(iii)KuningJinggaAktivitiAktivitiMultimediaTujuan:1.Mengidentifikasi unsur warna pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan jenis dan fungsi warna pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Tonton video klip yang disediakan oleh guru tentang pelbagai objek alam semula jadi, buatan manusia dan karya seni.2.Berpandukan tayangan video tersebut, murid dikehendaki mencatat jenis dan fungsi warna berdasarkan objek-objek yang dilihat.3.Murid boleh mendapatkan maklumat tambahan melalui carian di laman sesawang atau bahan bacaan. 4.Catatkan hasil pemerhatian anda dalam bentuk peta pemikiran i-THINK.5.Bandingkan hasil dapatan anda dengan rakan-rakan yang lain.Soalan:Bagaimanakah warna mempengaruhi kehidupan kita?UJIIANDAMengapakahdindingwadhospital lazimnya dicat denganwarnahijauataubiru muda?79

p. 86

Eksplorasi SeniDalam bahagian Eksplorasi Seni ini, anda akan meneroka unsur warna pada alam semula jadi. Bagaimanakah warna pada alam semula jadi dapat diaplikasikan untuk menghasilkan sebuah karya seni? Mari lakukan aktiviti berikut:StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuateksperimentasidanpenerokaanunsurwarnapada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.AktivitiTujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan unsur warna pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Bahan:Kertas lukisan, kunyit, tanah, daun inai, kulit bawang, arang, daun pandan dan buah naga.Langkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Sediakan bahan-bahan di atas.3.Gosokkan bahan tersebut ke atas kertas lukisan dan catatkan penemuan anda dalam buku nota. 4.Persembahkan hasil eksperimentasi anda di hadapan kelas.HasilDaun inaiKunyitTanahKulit bawangGambar foto 7.2Sumber warna alternatif dari alam semula jadiSoalan:Adakah warna-warna alam semula jadi di atas mempunyai persamaan atau perbezaan dengan pewarna industri? Jelaskan. 80

p. 87

Sebelum menghasilkan karya seni visual dalam aktiviti Ekspresi Seni, hasilkan roda warna untuk membantu anda melihat dan menggunakan warna dengan betul. Lakukan eksperimentasi warna dalam aktiviti berikut:AktivitiTujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan unsur warna pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Alat\/Bahan: Berus lukisan, palet, kertas lukisan dan warna poster.Langkah:1.Guru menyediakan satu lembaran kerja untuk diberikan kepada murid.2.Murid perlu menggunakan lembaran kerja tersebut untuk melengkapkan roda warna.3.Persembahkan hasil roda warna beberapa orang murid di hadapan kelas.Rajah 7.5Roda warnaSoalan:Senaraikan warna primer, warna sekunder dan warna tertier berdasarkan roda warna yang telah anda hasilkan.81

p. 88

Ekspresi SeniWarna penting dalam proses penghasilan karya seni. Pemilihan warna yang tepat akan membantu menghasilkan karya seni yang berkualiti. Dalam aktiviti yang lepas, anda telah mempelajari jenis dan fungsi warna. Berdasarkan pengetahuan dan kefahaman itu, lakukan aktiviti berikut dalam menghasilkan karya seni.AProjekktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi unsur warna melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan unsur warna dalam penghasilan karya.Langkah am:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Hasilkan satu karya seni unsur warna mengikut kreativiti anda.3.Pamerkan hasil karya seni anda semasa Tumpu Galeri di akhir tajuk ini.Aktiviti A Kipas tangan Alat\/Bahan: Kertas lukisan\/warna bersaiz A4, kad manila, gam, pembaris, pensel dan gunting.Langkah: Sediakan tiga keping kertas dengan warna yang berlainan. Bahagikan kepada tiga bahagian yang sama panjang dan gunting.Cantumkan potongan tiga kertas berlainan warna tersebut. Buat dua set.Potong sejalur kad manila dan gam pada kedua-dua bahagian kipas sebagai kemasan.Lipat set kertas kepada beberapa lipatan yang sama besar untuk membentuk kipas. Lekatkan kedua-dua set tersebut.Kad manilaStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemahhasildaripadaeksperimentasi dan penerokaanunsurwarnauntuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.132482

p. 89

Sediakan besen segi empat berisi air. Campur dan larutkan garam sebanyak 300 gram atau 14 sudu makan untuk satu liter air.Terapkan sekeping kertas lukisan ke atas permukaan air yang mengapungkan pewarna.Titiskan warna merah, kuning dan biru daripada jenis warna cat poster atau pewarna batik menggunakan berus atau penyedut minuman.Hasil pualaman asas air yang telah siap.Kad ucapan yang siap dan lengkap dituliskan tajuk dengan magic pen.Aktiviti BKad ucapan Alat\/Bahan:Berus, besen, penyedut minuman, cat poster atau pewarna batik, garam dan kertas lukisan.Langkah:KeusahawananEMKPenghasilan hasil karya seni perlu mempunyai daya tarikan agar sesuai dijadikan produk jualan untuk dijual padaHariUsahawandanHari Terbuka sekolah.1352483

p. 90

Tujuan:Membuat apresiasi berdasarkan hasil karya unsur warna.Bahan:Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:Sesi Pertama – Penghayatan karya seni1.Pamerkan hasil karya murid di atas meja atau easel dan susun di dalam bilik darjah. 2.Susun semua karya dalam dua stesen mengikut kategori berdasarkan rajah di bawah.Stesen 1Himpunan hasil karya kipas tanganStesen 2Himpunan hasil karyakad ucapanRajah 7.6Kaedah stesen3.Setiap murid perlu bergerak dari satu karya ke satu karya. Buat pemerhatian dan catatkan dalam buku nota.Sesi Kedua – Pengkarya membuat apresiasi berpandukan Bahasa Seni Visual1.Pilih satu hasil karya seni terbaik dari setiap stesen.2.Pemilik karya terpilih mempersembahkan hasil karya di hadapan kelas.3.Pengkarya perlu membuat apresiasi mengenai karya seni yang dihasilkan.Gambar foto 7.3Stesen pameranApresiasi SeniDalam sesi Apresiasi Seni ini, setiap karya akan dipamerkan. Anda akan menerangkan tentang karya masing-masing yang telah dihasilkan dalam bahagian Ekspresi Seni melalui Tumpu Galeri. Penerangan hasil karya perlu berkaitan unsur warna yang digunakan dalam penghasilan karya. Karya seni yang dihasilkan perlu memenuhi konsep unsur warna agar penghayatan terhadap karya seni dapat memberikan gambaran yang jelas tentang unsur warna.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkanhasilkarya• Menghayatihasilkaryasendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual• Menjelaskanpengalamansendiri dalam penghasilan karyaTumpu Galeri84

p. 91

RumusanDalam tajuk ini, saya telah memahami:ØWarna terhasil daripada tindak balas cahaya ke atas sesuatu permukaan objek. Ø Terdapat tiga jenis warna, iaitu warna primer, warna sekunder dan warna tertier.Ø Terdapat dua jenis suhu warna, iaitu warna panas dan warna sejuk.Ø Warna bertindak akan menimbulkan kesan pantulan warna yang berbeza.Ø Perspektif warna berubah mengikut suasana dan jarak.Ø Warna harmoni ialah warna yang terletak bersebelahan dalam roda warna.Ø Warna penggenap ialah warna yang terletak bertentangan dalam roda warna.Ø Warna juga diperoleh daripada bahan alam semula jadi sebagai alternatif kepada pewarna sedia ada.Ø Campuran antara warna akan menghasilkan warna yang lain.Ø Dalam karya seni visual, warna boleh mewujudkan bentuk, ton, ruang dan jalinan.Ø Fungsi lain warna ialah sebagai fungsi ekspresi kendiri, fungsi komunikasi, fungsi psikologi, fungsi representasi daripada alam semula jadi dan simbolisme.WarnaTindak balas cahaya ke atas sesuatu permukaan objek.JenisFungsiWarna primerWarna sekunderWarna tertier• warnayangtidakboleh dihasilkan dengan campuran warna lain• hasilcampurandua warna primer• hasilcampuransatu warna primer dan satu warna sekunder• psikologi• simbolisme• komunikasi• ekspresikendiri• representasidarialam semula jadiSudut KriteriaKejayaan85

p. 92

LatihanSumatifSoalan Objektif1.Manakah antara berikut merupakan warna sekunder?ABiruBHijauCMerahDKuning2.Apakah warna yang terhasil daripada campuran warna merah dan biru?AUnguBJinggaCKelabuDMerah kebiruan3.Apakah warna yang dapat dihasilkan oleh kunyit?ABiruBMerahCHitamDKuning4.Apakah warna yang terhasil melalui campuran warna merah dan jingga?AMerah kejinggaanBKuning kejinggaanCMerah kekuninganDKuning kemerahanSoalan Subjektif1.Padankan warna mengikut jenis warna.Jenis warnaWarna(a)• •Warna primerKuning kehijauan, kuning kejinggaan(b)• •Warna tertierKuning, merah dan biru(c)• •Warna sekunderUngu, jingga dan hijau2.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.(a) warna ialah nilai pancaran warna daripada gelap ke terang.(b)Warna ialah warna yang terletak bertentangan dalam roda warna.(c)Warna ialah warna yang memberi kesan ketenangan.3.Apakah jenis warna yang tidak boleh dihasilkan dengan warna-warna lain? 4.Apakah warna yang sesuai digunakan untuk menghasilkan suasana yang aman dan harmoni?5.Bagaimanakah anda boleh menunjukkan sesuatu objek itu berada jauh dengan menggunakan warna?6.Mengapakah warna merah biasanya digunakan sebagai tanda amaran atau berbahaya?7.Analisis jenis warna berdasarkan contoh yang terdapat pada lencana pengakap di bawah. Hubung kaitkan perbincangan jenis dengan fungsi warna yang sesuai.Gambar foto 186

p. 93

8Tentu anda biasa melihat bunga matahari. Mengapakah bunga ini kelihatan cantik? Bentuk kelopak bunga matahari yang serupa dan tersusun kemas secara berulang serta gabungan warna kuning kelopak bunga dan hijau daunnya dapat menimbulkan kesan harmoni dan kelihatan cantik. Harmoni ialah tindak balas tampak di alam nyata dan juga karya seni. Kesepaduan antara unsur seni seperti warna, garisan, rupa, jalinan, bentuk dan ruang boleh mewujudkan kesan harmoni dalam sesuatu karya.HARMONISelepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiprinsipharmoni• mengeksplorasidanmengaplikasiprinsipharmonibagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeni Visual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualTAJUK87

p. 94

Persepsi SeniDefinisi HarmoniPrinsip harmoni berkait rapat dengan penyatuan objek atau elemen-elemen rekaan yang sama dalam sesebuah gubahan secara tersusun, teratur dan bersesuaian. Contohnya, susunan set kerusi dan meja dapat mewujudkan prinsip harmoni pada objek. Manakala unsur jalinan atau rupa yang sama ialah contoh prinsip harmoni dalam elemen rekaan. Gabungan unsur-unsur tersebut dapat mewujudkan gubahan yang menyenangkan dari segi tampak dan menimbulkan kesan keindahan, keselesaan dan keseimbangan serta ketenangan.Ciri-ciri HarmoniCiri-ciri harmoni yang jelas mampu menghasilkan kesatuan apabila penyusunan unsur-unsur rupa dan bentuk menghala ke arah yang sama. Ciri-ciri ini penting bukan sahaja pada gubahan karya seni visual malah pada alam semula jadi dan objek buatan manusia. Prinsip harmoni tidak akan wujud sekiranya terdapat unsur yang bercanggah dalam sesebuah gubahan. Contoh-contoh imej berikut dapat membantu anda memahami ciri-ciri harmoni dengan lebih jelas.Rajah 8.1Ciri-ciri harmoni pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visualCiri-ciri HarmoniAlam semula jadiKarya seni visual• Prinsipharmonidarisegiwarna, bentuk dan jalinan• Prinsipharmonidarisegipenyatuan dua unsur seni• Prinsipharmonidalambentuk dan warna bangunan• Prinsipharmonidalamsusunan perabot• Prinsipharmonimenerusiwarna dalam rekaan grafik• Prinsipharmonidalammotifberulang pada tanglungStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang: • Definisiharmoni• Ciri-ciriharmonipada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia❖Karya seni visual• FungsiharmoniObjek buatan manusia88

p. 95

Fungsi HarmoniCiri-ciri harmoni yang wujud pada sesuatu objek mempunyai fungsi yang tertentu. Rajah berikut menunjukkan fungsi prinsip harmoni.Rajah 8.2FungsiharmoniTeknik Penghasilan HarmoniPrinsip harmoni boleh diwujudkan dalam karya berbentuk dua dimensi (2D) atau tiga dimensi (3D). Terdapat beberapa teknik untuk mewujudkan prinsip harmoni dalam karya seni.Rajah 8.3Teknik penghasilan harmoniPengulangan motif yang sama.Susunan unsur rupa dan bentuk yang menghala pada satu arah.Susunan huruf-huruf dalam reka bentuk poster.Susunan unsur rupa dalam keadaan seimbang.Harmoni pada penggunaan warna dalam karya seni.Mat Aris, Kampungku, 1990, Cat air atas kanvasTeknik Penghasilan HarmoniPrinsip harmoni pada gabungan seni kraf dan seni halus mewujudkan nilai estetik.Prinsip harmoni pada seni tekatan mewujudkan keseimbangan menerusi gabungan motif, warna dan susunan gubahan.Prinsip harmoni wujud dalam karya cetakan benam (etching) menerusi gabungan hal benda yang berkaitan. 89

p. 96

Anda telah mempelajari ciri-ciri dan fungsi harmoni. Mari kita bincangkan perkara ini dengan lebih lanjut dalam aktiviti berikut.Tujuan:1.Mengidentifikasikan prinsip harmoni pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan ciri-ciri dan fungsi harmoni pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni. Langkah:1.Guru membawa murid-murid ke bilik komputer. 2.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.3.Murid diminta menonton video seni visual daripada carian laman sesawang yang diberi.4.Secara berkumpulan, bincangkan lebih lanjut tentang ciri-ciri dan fungsi prinsip harmoni dengan bantuan maklumat daripada Internet. Jadual 8.1Contoh ciri-ciri dan fungsi harmoni pada objekObjekCiri-ciri harmoniFungsi harmoni1.Daun•Harmoniwarna•Mewujudkanketenangan5.Catatkan hasil perbincangan kumpulan dalam bentuk peta pemikiran i-THINK.6.Persembahkan hasil dapatan tersebut kepada guru anda untuk dinilai.Soalan: Bagaimanakah prinsip harmoni mempengaruhi kehidupan kita?AktivitiAktivitiMultimediaLayari laman sesawang berikut untuk membantu andamemahamilebihlanjut tentang prinsip harmoni:http:\/\/goo.gl\/Rin9o9Latihan Formatif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.(a)Harmoni ialah tindak balas dalam alam dan karya seni yang menyepadukan unsur-unsur.(b)Ciri-ciri harmoni yang jelas dapat menghasilkan .(c)Susunan atau ulangan unsur seni yang akan mewujudkan harmoni dalam karya seni visual.2.Tandakan (3) pada teknik yang betul dalam penghasilan harmoni.(a)Susunan unsur rupa dan bentuk yang menghala pada arah bertentangan.(b)Pengulangan motif yang sama.(c)Penyatuan warna yang harmoni seperti warna sejuk.(d)Susunan unsur rupa dalam keadaan yang seimbang.90

p. 97

KEMBARA VISUALLokasi:Persekitaran kawasan sekolahTujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan prinsip harmoni pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Lakukan aktiviti ini secara individu.2.Anda boleh menggunakan media kering seperti pen atau pensel karbon untuk membuat lakaran objek.3.Setiap murid perlu memilih satu tempat yang sesuai seperti kawasan kantin, sekitar bangunan, taman rekreasi sekolah atau gelanggang permainan.4.Anda boleh gunakan buku sketsa untuk melakar objek yang telah diperhatikan.5.Gunakan kaedah tetingkap fokus bagi memudahkan anda memilih komposisi yang mempunyai ciri-ciri harmoni.Soalan:Bolehkah anda mengenal pasti ciri-ciri yang mewujudkan prinsip harmoni pada lakaran yang anda hasilkan? Menggunakan kertas kerasContoh lakaran objek kajianEksplorasi SeniDalam Persepsi Seni, anda telah mengetahui ciri-ciri harmoni dapat menyerlahkan fungsi prinsip harmoni pada alam dan karya seni. Teknik-teknik penghasilan harmoni pula dapat membantu anda menghasilkan karya yang lebih berkesan. Berdasarkan pengetahuan tersebut, lakukan aktiviti penerokaan di luar kelas supaya anda lebih memahami prinsip ini.Menggunakan tanganGambar foto 8.1 Kaedah tetingkap fokusTetingkapfokusdigunakan untuk memudahkanprosesmencarikomposisiyangsesuai serta bertepatan denganobjektiflakaran.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuat eksperimentasi dan penerokaanprinsipharmonipada alam semula jadi dengan pelbagaiteknik.91

p. 98

Ekspresi SeniAProjekktivitiKefahaman tentang ciri-ciri harmoni adalah penting dalam aspek gubahan karya seni visual. Dalam aktiviti yang lepas, anda telah meneroka ciri-ciri harmoni pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual. Seterusnya, aplikasikan pengetahuan dan kefahaman anda dengan melakukan aktiviti berikut untuk menghasilkan karya seni yang menggunakan prinsip harmoni.Tujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip rekaan dalam penghasilan karya.Alat\/Bahan:Gunting\/pisau, lidi\/jarum besar, gam, kad manila, kertas warna bersaiz A4 dan lilin.Langkah:1.Hasilkan karya seni menggunakan teknik quilling secara berpasangan. 2.Aplikasikan prinsip harmoni dalam penghasilan bingkai foto, kad ucapan dan bekas lilin atau lampu.Lukis garisan yang berukuran 3 mm pada beberapa helai kertas warna bersaiz A4. Potong garisan tersebut untuk menghasilkan jaluran kertas.Letakkan hujung kertas pada lidi atau jarum besar.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemahhasildaripadaeksperimentasi dan penerokaanprinsipharmoniuntukmenghasilkankaryadengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.1292

p. 99

Gulung jalur kertas ketat-ketat dan kemas sehingga menjadi satu gulungan atau coil.Gam di hujung gulungan tersebut hingga melekat. Bentukkan quillingmengikut motif flora dan fauna. Ulangi semua langkah untuk menghasilkan beberapa bentuk quilling.Gamkan bentuk quilling yang telah siap pada bingkai foto, kad ucapan atau bekas lilin\/lampu.Layari laman sesawang berikut untuk membantu andamenghasilkanbekaslilin\/lampu menggunakan bentuk quilling.https:\/\/goo.gl\/6hAnV6KeusahawananEMKHasil karya seni quilling yang menarikbolehdijadikanprodukjualanpadaHariUsahawansekolahuntukkelabsenianda.34Kad ucapanBingkai foto Bekas lilin\/lampuSelamat Hari Lahir593

p. 100

Apresiasi SeniTumpu GaleriDalam sesi Apresiasi Seni ini, beberapa karya murid dari aktiviti Ekspresi Seni akan dipilih untuk diperagakan. Anda akan membicarakan hasil karya tersebut melalui Tumpu Galeri.Lakukan Tumpu Galeri berikut dengan bimbingan guru untuk memastikan anda menggunakan Bahasa Seni Visual yang tepat. Kaitkan prinsip harmoni semasa membuat apresiasi hasil karya masing-masing.Tujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan prinsip harmoni.Bahan: Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:1.Bahagikan murid kepada tiga kumpulan, iaitu Kumpulan A, B dan C.•KumpulanA:Karyasenibingkaifoto•KumpulanB:Karyasenikaducapan•KumpulanC:Karyasenibekaslilin\/lampu2.Setiap kumpulan diberikan stesen pameran di bilik seni visual.3.Pamerkan semua hasil karya di stesen kumpulan masing-masing.Himpunan hasil karya seni bingkai fotoStesen 1Himpunan hasil karya seni kad ucapanStesen 2Himpunan hasil karya seni bekas lilin\/lampuStesen 3Rajah 8.4 Stesen pameran4.Murid dalam kumpulan lain akan bergerak bersama-sama dengan guru dari satu stesen ke satu stesen.5.Buat pemerhatian dan catatkan dalam buku nota anda.6.Murid perlu berada di tempat pameran untuk membuat apresiasi berpandukan prinsip harmoni dalam menghasilkan karya seni visual.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkanhasilkarya• Menghayatihasilkaryasendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek BahasaSeniVisual• Menjelaskan pengalaman sendiridalampenghasilankarya94

p. 101

RumusanDalamtajukini,sayatelahmemahami:ØHarmoni ialah tindak balas yang boleh dilihat dalam alam dan karya seni yang menyepadukan unsur-unsur seni.ØHarmoni penting dalam penghasilan karya seni visual bagi mewujudkan kesatuan.ØHarmoni akan mewujudkan kesan keindahan, keselesaan, keseimbangan, keseragaman dan ketenangan.ØHarmoni wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.ØCiri-ciri harmoni pada hasil karya seni visual merujuk kepada gabungan motif atau imej yang sesuai.ØFungsi harmoni boleh memberikan kesan keseimbangan dan nilai estetik.ØPrinsip harmoni boleh wujud dalam karya berbentuk 2D atau 3D melalui teknik-teknik tertentu.ØPenyusunan unsur-unsur seni dan pengulangan motif yang sama dapat mewujudkan harmoni.HarmoniTindak balas tampak dalam alam dan karya seni yang menyepadukan unsur-unsur seni.Ciri-ciriFungsiTeknik penghasilan• mewujudkankeindahan• memberiketenangan• mewujudkankeseimbangan• harmonipadagarisan• harmonipadasusunanbentuk objek• harmoniwarnadalamrekaan grafik• harmonidarisegipenyatuan dua unsur• harmonidaripadaaspekwarna, bentuk dan jalinan• pengulanganmotifyangsama• penggunaanteknikwarna• susunanunsurrupadalamkeadaan seimbang• susunanunsurrupadanbentuk yang menghala pada satu arah • susunanhuruf-hurufdalamreka bentuk posterSudut KriteriaKejayaan95

p. 102

1.Apakah definisi harmoni?ATindak balas tampak dalam alam dan karya seni yang menyepadukan unsur-unsurBJarak antara objek yang wujud di dalam alam nyata dan karya seni visualCSesuatu objek yang mempunyai struktur jisim dan isi paduDTindak balas cahaya ke atas sesuatu permukaan2.Manakah antara berikut merupakan kesan daripada gabungan unsur-unsur dalam elemen rekaan?AKecelaruan BKekeliruanCKeselesaanDKeresahan3.Apakah ciri-ciri harmoni yang boleh dilihat pada bangunan?AHarmoni daripada aspek garisanBHarmoni daripada aspek jalinanCHarmoni daripada aspek hiasanDHarmoni daripada aspek motif4.Manakah antara berikut merupakan fungsi harmoni dalam sesebuah gubahan karya seni visual?AMeningkatkan nilai estetikBMeningkatkan kualiti gubahanCMeningkatkan prinsip harmoniDMeningkatkan ciri-ciri harmoniSoalan Subjektif1.Tandakan (✓) pada jawapan yang betul dan (✗) pada jawapan yang salah.(a)Harmoni ialah tindak balas tampak dalam alam semula jadi dan karya seni yang menyepadukan unsur-unsur seni.(b)Harmoni wujud apabila penyusunan unsur-unsur seni menghala ke arah yang bertentangan.(c)Harmoni pada ruang tamu boleh dihasilkan melalui unsur jalinan.(d)Prinsip harmoni pada ukiran kayu boleh dilihat pada gubahan corak hiasannya.2.Isi tempat kosong dengan pilihan jawapan berikut.warnamotifseimbangestetik(a)Seni kraf tekat kelihatan harmoni kerana pengulangan olahan yang sama.(b)Prinsip harmoni dalam karya seni halus boleh menarik perhatian dan menimbulkan nilai .(c)Penggunaan harmoni merupakan aspek paling mudah untuk menimbulkan prinsip harmoni dalam hiasan dalaman.(d)Harmoni boleh diwujudkan melalui susunan unsur rupa dalam keadaan yang .3.Terangkan ciri-ciri harmoni yang wujud pada corak kain pua kumbu di bawah.Gambar foto 1Soalan ObjektifLatihanSumatif96

p. 103

9Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiprinsipkontra• mengeksplorasidanmengaplikasiprinsipkontrabagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeniVisual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualTAJUKKONTRASedarkah anda bahawa hidup ini banyak yang bertentangan sifatnya? Misalnya hitam lawan putih, kecil lawan besar, tebal lawan nipis, cantik lawan hodoh dan sebagainya. Dalam seni visual, pertentangan ini dikenali sebagai kontra. Dapatkah anda mengenal pasti kontra yang terdapat dalam gambar foto dan karya di bawah?97

p. 104

Ciri-ciri KontraAlam semula jadiObjek buatan manusiaKarya seni visualDefinisi KontraKontra wujud apabila unsur seni digunakan secara bertentangan antara satu sama lain untuk memberi impak dalam karya seni. Kontra membawa maksud sesuatu unsur seni yang berbeza atau bercanggah dari segi ciri-cirinya dalam sesuatu gubahan. Kontra turut dikaitkan dengan penegasan. Kadar kontra yang lebih tinggi mewujudkan penegasan yang lebih jelas. Ciri-ciri KontraKontra digunakan untuk mewujudkan kelainan dalam sesuatu gubahan dari segi saiz, rupa, bentuk, warna, garisan, arah, jalinan dan sebagainya. Kita boleh melihat ciri-ciri kontra ini pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.Rajah 9.1Ciri-ciri kontra pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual• Kontra garisan• Kontra bentuk• Kontra jalinan• Kontra warna• Kontra saiz• Kontra rupaStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisikontra• Ciri-cirikontrapada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia❖Karya seni visual• FungsikontraPersepsi Seni98

p. 105

Teknik Penghasilan KontraKesan kontra boleh diwujudkan menggunakan ciri-ciri yang bercanggah pada sesebuah gubahan. Rajah di bawah menunjukkan teknik-teknik untuk menghasilkan kontra.Rajah 9.3Teknik penghasilan kontraFungsi KontraPrinsip kontra banyak diaplikasikan dalam gubahan seni visual kerana prinsip ini dapat mewujudkan fokus kepada pemerhati. Rajah berikut menunjukkan fungsi-fungsi kontra.Rajah 9.2Fungsi kontraSyed Ahmad Jamal, Tumpal, 1976, Cat akrilikAbd Latif Maulan, Banana and 9 Oranges, 2011, Cat minyak atas kanvasKontra boleh menimbulkan kesan penegasan dalam gubahan karya.Kontra pada gubahan ini mewujudkan perbezaan dan menarik perhatian.Kontra digunakan untuk menarik perhatian agar mesej dapat disampaikan dengan lebih berkesan.Kreativiti dan InovasiEMKPerekagrafikseringmenggunakanprinsipkontradalam menghasilkan iklan visual,papantanda,logo,ilustrasibukudanposteruntuk menarik perhatian.Teknik Penghasilan KontraPerbezaan saizPerbezaan jalinanPerbezaan sifat garisanPerbezaan rupaPerbezaan bentukPerbezaan arahPerbezaan warna99

p. 106

Lakukan aktiviti berikut bersama-sama guru untuk mengukuhkan pengetahuan anda mengenai kontra.AktivitiTujuan:1.Mengidentifikasikan prinsip kontra pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan ciri dan fungsi kontra pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Guru memaparkan gambar foto objek-objek semula jadi, buatan manusia dan karya seni di hadapan kelas.2.Secara berpasangan, bincangkan ciri-ciri dan fungsi kontra yang terdapat pada objekobjek yang dipaparkan.Jadual 9.1Contoh objek dan ciri-ciri kontraObjekCiri-ciri kontraUlasan1.Pokok kelapa• Kontra bentuk•Bentuk bulat pada buah memberi kesan kontra pada pelepah dan daun kelapa3.Persembahkan hasil perbincangan anda dan pasangan dalam bentuk peta pemikiran i-THINK.4.Bandingkan hasil perbincangan tersebut dengan murid-murid lain.Soalan: Adakah setiap objek yang ditunjukkan mempunyai ciri-ciri dan fungsi yang sama?Latihan Formatif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.(a)Kontra wujud apabila unsur seni digunakan secara antara satu sama lain.(b)Kadar kontra yang lebih tinggi mewujudkan penegasan yang lebih .(c)Kontra digunakan untuk mewujudkan dalam sesebuah gubahan.2.Padankan jawapan yang betul.(a)Prinsip yang dikaitkan dengan kontra(b)Ciri-ciri kontra yang dapat dilihat pada badan kuda belang(c)Fungsi kontra yang digunakan pada simbol keselamatan jalan rayaKontra garisanPenegasanMenarik perhatian3.Jika anda memakai baju hijau, apakah warna kontra untuk tali leher anda?100

p. 107

Eksplorasi SeniKEMBARA VISUALAnda telah mengetahui ciri-ciri dan fungsi kontra pada alam dan karya seni. Penggunaan teknik penghasilan kontra pula dapat membantu anda menghasilkan karya seni yang menarik. Berdasarkan pengetahuan tersebut, lakukan aktiviti eksplorasi di bawah untuk lebih memahami prinsip kontra.Lokasi:Kawasan sekolahTujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan prinsip kontra pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah: 1.Lakukan aktiviti ini secara berpasangan.2.Guru membawa murid-murid melihat persekitaran kawasan sekolah. 3.Perhatikan objek-objek pada alam semula jadi, buatan manusia dan karya seni visual yang mempunyai prinsip kontra di kawasan tersebut.4.Lakarkan objek tersebut menggunakan teknik yang telah dipelajari.5.Kemudian, kenal pasti dan catatkan ciri-ciri kontra yang terdapat pada objek tersebut.Jadual 9.2Contoh lakaran objek dan ciri-ciri kontraObjekLakaran objekCiri-ciri kontra1.Meja kantin• Kontra saiz6.Persembahkan hasil kembara anda dan pasangan dalam bentuk Artist Book yang menarik.Gambar foto 9.1 Contoh Artist Book7.Pamerkan hasil dapatan anda di hadapan kelas untuk dinilai oleh guru.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuat eksperimentasi dan penerokaanprinsipkontrapada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.101

p. 108

AProjekktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip rekaan dalam penghasilan karya. Langkah am:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Berdasarkan pemerhatian di sekeliling sekolah yang telah anda buat, hasilkan satu karya seni menggunakan prinsip kontra secara kreatif.3.Pamerkan hasil karya seni anda dalam Tumpu Galeri.Aktiviti APoster - Selamatkan Bumi Kita Alat\/ Bahan: Berus, pensel, palet, cat poster dan kertas lukisan.Langkah:Kontra banyak diaplikasikan dalam gubahan seni visual kerana prinsip ini sangat penting dalam penyampaian mesej dengan lebih berkesan. Gunakan hasil eksplorasi anda dalam aktiviti yang lepas dalam menjana idea untuk menghasilkan karya seni yang kreatif dalam aktiviti berikut. Aplikasikan prinsip kontra dalam penghasilan karya tersebut.Buat lakaran tajuk dan objek yang dipilih melalui olahan bentuk dan saiz.Warnakan bahagian belakang dengan warna yang lembut.Warnakan poster melalui olahan prinsip kontra dengan penggunaan warna penggenap.Lakukan kemasan pada poster yang dihasilkan.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemah hasil daripada eksperimentasi dan penerokaanprinsipkontrauntuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.Ekspresi Seni1324102

p. 109

Aktiviti BKontra motif pada anyaman Alat\/Bahan: Gunting, pembaris, pensel, pita pelekat dan kertas warna bersaiz A4.Langkah:Sediakan alat dan bahan yang diperlukan.Ulang proses ini sehingga membentuk motif.Ulang kelarai siku keluang pada kedua-dua bahagian.Lipat kertas menjadi dua bahagian dan buat garisan. Gunting mengikut garisan.Contoh anyaman yang dihasilkan berdasarkan kelarai kepala lalat.Hasil anyaman yang telah siap.Anyam mengikut langkah yang betul berdasarkan motif yang dipilih.Teruskan proses dengan menganyam kelarai siku keluang.Layari laman sesawang berikut untuk menghasilkan kelarai siku keluang pada anyaman.https:\/\/goo.gl\/ibRp4W14725836103

p. 110

Anda telah meneroka prinsip kontra yang wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual dalam aktiviti yang lepas. Sekarang, mari kita lakukan aktiviti penghayatan hasil karya seni anda dan rakan-rakan dalam Tumpu Galeri. Gunakan prinsip kontra dalam membuat apresiasi karya tersebut.Tujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan prinsip kontra.Bahan:Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:Sesi Pertama – Penghayatan karya seni1.Pamerkan lima hasil karya seni terbaik murid untuk setiap kategori pada soft boarddi belakang bilik darjah. 2.Susun karya dalam tiga bahagian mengikut kategori hasil karya seni.3.Setiap murid perlu bergerak dari satu karya ke satu karya. Buat pemerhatian dan catatkan dalam buku nota anda.Sesi Kedua – Membuat apresiasi seni1.Guru memilih karya terbaik daripada setiap kumpulan.2.Murid yang karyanya terpilih perlu mempersembahkan hasil karya seni mereka di hadapan kelas.3.Murid perlu membuat apresiasi berpandukan prinsip kontra.RumusanTumpu GaleriStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkan hasil karya• Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual• Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karyaKontraWujud apabila unsur seni digunakan secara bertentangan antara satu sama lain.Ciri-ciriFungsiTeknik penghasilan•elak kebosanan•menarik perhatian•menimbulkan penegasan•menjadi fokus dan tumpuan•lebih menarik dan bermakna•kontra saiz•kontra arah•kontra rupa•kontra warna•kontra jalinan•kontra bentuk•kontra garisan•perbezaan saiz•perbezaan arah•perbezaan rupa•perbezaan warna•perbezaan jalinan•perbezaan bentuk•perbezaan sifat garisanApresiasi Seni104

p. 111

Soalan Objektif1.Pernyataan yang manakah benar mengenai kontra?AKontra wujud apabila unsur seni digunakan secara bertentangan antara satu sama lainBKontra merupakan tindak balas tampak yang menyepadukan unsur-unsurCKontra menimbulkan kesan keselesaan dalam karya seni visualDKontra juga dikaitkan dengan kesatuan2.Pilih teknik penghasilan kontra.APenggunaan rupa yang samaBPenggunaan arah yang samaCPenggunaan saiz yang berbezaDPenggunaan bentuk yang sama3.Mengapakah perkataan pada papan tanda jalan raya menggunakan warna kontra?AKeindahanBMenarik perhatianCTujuan keselamatanDMewujudkan kepelbagaianSoalan Subjektif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.(a)Kontra wujud apabila unsur seni digunakan secara antara satu sama lain.(b)Badan kuda belang kelihatan menarik kerana wujudnya elemen kontra .(c)Fungsi utama kontra dalam sesebuahgubahan seni adalah untuk menimbulkan .2.Nyatakan tiga fungsi kontra.3.Mengapakah prinsip kontra penting dalam rekaan grafik?4.Terangkan ciri-ciri kontra yang wujud dalam karya seni di bawah.Abd Latif Maulan, Tembikai, 1997, Cat minyak atas kanvasGambar foto 1Dalam tajuk ini, saya telah memahami:ØKontra ialah unsur yang bertentangan dalam sesuatu gubahan.ØKontra juga dikaitkan dengan penegasan.ØCiri kontra seperti kontra saiz, rupa, bentuk, warna, garisan, arah dan jalinan wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.ØFungsi kontra adalah untuk menjadikan sesuatu gubahan lebih menarik, tidak membosankan, lebih bermakna serta memberi fokus dan tumpuan.ØTeknik untuk menghasilkan kontra ialah melalui perbezaan garisan, rupa, bentuk, arah, warna, saiz dan jalinan.Sudut KriteriaKejayaanLatihanSumatif105

p. 112

Apabila kita memandang sesuatu objek, mata kita akan tertumpu kepada satu bahagian tertentu. Bahagian tersebut menjadi penegasan kepada keadaan di sekelilingnya. Penggunaan prinsip penegasan pada karya menjadikan karya tersebut lebih berfokus dari segi mesej yang hendak disampaikan, menarik perhatian dan mengelakkan kebosanan. Dapatkah anda mengenal pasti penegasan dalam rekaan beg ini?10PENEGASANSelepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiprinsippenegasan• mengeksplorasidanmengaplikasiprinsippenegasanbagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeniVisual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualTAJUK106

p. 113

Persepsi SeniRajah 10.1 Ciri-ciri penegasan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visualDefinisi PenegasanPenegasan bermaksud suatu penumpuan unsur seni atau imej yang kelihatan lebih ketara jika dibandingkan dengan yang lain. Penegasan dan kontra mempunyai ciri-ciri yang hampir sama.Ciri-ciri PenegasanPrinsip penegasan ini wujud apabila terdapat sesuatu unsur yang ganjil atau kontra dalam sesuatu gubahan sama ada pada alam semula jadi, objek buatan manusia atau karya seni. Dalam karya seni, unsur seni seperti garisan, rupa, bentuk, jalinan, ruang dan warna boleh mewujudkan penegasan.Ciri-ciri PenegasanAlam semula jadiObjek buatan manusiaKarya seni visual• Penegasandarisegibentuk• Penegasanwarnaterangdalamkelompok warna gelap• Penegasandarisegisaizdan bentuk• Penegasandarisegiwarna• Penegasantipografi• PenegasandarisegibentukStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisipenegasan• Ciri-ciri penegasan pada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia❖Karya seni visual• Fungsi penegasan107

p. 114

Fungsi PenegasanPenegasan mempunyai beberapa fungsi. Rajah berikut menunjukkan antara fungsi penegasan.Penegasan bertujuan menarik perhatian.Penegasan menimbulkan tumpuan dan fokus.Penegasan dalam karya mengelakkan kebosanan.Rajah 10.2 Fungsi penegasanTeknik Penghasilan PenegasanPenegasan dalam seni visual dapat menonjolkan idea atau tema dalam sesuatu pengkaryaan atau perekaan. Rajah berikut menunjukkan teknik penghasilan penegasan dalam sesebuah gubahan.Pengasingan elemen penegasanKejelasan atau kekaburan objekPenegasan di pusat garisan gridPerbezaantipografiPenggunaan elemen yang kontraRajah 10.3 Teknik penghasilan penegasanSENI HALUS108

p. 115

Mari kita bincangkan fungsi penegasan dalam aktiviti berikut.AktivitiTujuan:1.Mengidentifikasikanprinsippenegasanpadaalamsemulajadi,objekbuatanmanusiadankarya seni.2.Menginterpretasikan ciri-ciri dan fungsi penegasan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Bahagikan murid kepada tiga kumpulan, iaitu Kumpulan A, B dan C.(a)Kumpulan A – penegasan pada alam semula jadi(b)Kumpulan B – penegasan pada objek buatan manusia(c)Kumpulan C – penegasan pada karya seni visual2.Anda dan kumpulan akan membincangkan fungsi penegasan berdasarkan gambar foto yang diberi oleh guru.3.Anda boleh mencari maklumat daripada laman sesawang atau bahan bacaan.4.Catatkan hasil perbincangan kumpulan anda dalam bentuk peta pemikiran i-THINK.5.Kongsikan hasil dapatan anda dengan guru dan kumpulan lain.Soalan:Pada pendapat anda, manakah yang lebih penting, prinsip harmoni atau penegasan dalam sesebuah gubahan? Jelaskan.Latihan Formatif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.(a)Penegasan merupakan suatu unsur seni atau imej yang ketara jika dibandingkan dengan yang lain.(b)Penegasan dan mempunyai ciri-ciri yang hampir sama.(c)Penegasan wujud apabila terdapat unsur dalam sesebuah gubahan.(d) Prinsippenegasandalambidanggrafikdapatmenariktumpuanpemerhatiterhadapyang ingin disampaikan.2.Cari unsur-unsur seni yang dapat mewujudkan penegasan dalam kotak di bawah.wqjdkhlgarisanmfrupaekbentukcoruang109

p. 116

Eksplorasi SeniPenegasan diwujudkan untuk menjadi daya tarikan pada alam dan karya seni. Penggunaan teknik yang tepat pula dapat menimbulkan tumpuan dan fokus. Aplikasikan pengetahuan anda tentang prinsip penegasan dengan melakukan aktiviti eksplorasi berikut.AktivitiTujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan prinsip penegasan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Alat\/Bahan: Gunting, gam, pisau, buku, kertas lukisan, majalah, risalah dan surat khabar.Langkah: 1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Fikir dan pilih satu tajuk atau tema untuk gubahan montaj kumpulan anda.3.Cari dan gunting gambar-gambar foto yang berkaitan dengan tajuk atau tema pilihan anda daripada surat khabar, majalah, buku atau risalah.4.Lekatkan gambar-gambar foto tersebut di atas kertas lukisan dengan menimbulkan penegasan dalam gubahan tersebut.5.Persembahkan gubahan foto montaj kumpulan anda di hadapan kelas.Ekspresi SeniBerdasarkan aktiviti eksplorasi yang lepas, anda telah dapat memahami prinsip penegasan. Dalam bahagian Ekspresi Seni ini, anda akan menghasilkan sebuah karya seni. Gunakan pengetahuan anda mengenai prinsip penegasan dalam aktiviti berikut. Hasilkan gubahan seni yang dapat menonjolkan idea atau tema yang kreatif.Layari laman sesawang berikut untuk mendapatkan idea menghasilkan foto montaj:http:\/\/goo.gl\/TDsyQC StandardPembelajaranSetelah mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuat eksperimentasi dan penerokaan prinsip penegasan pada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemah hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip penegasan untuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.110

p. 117

AProjekktivitiBuat lakaran mengikut tajuk dan objek yang dipilih.Lakukan kemasan hasil karya seni.Warnakan tipografimenggunakanwarnayang kontra dengan warna latar.Warnakan objek yang ditegaskan.Warnakan bahagian latar menggunakan warna lembut atau warna cerah.Tujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkanideasecarakreatifdaninovatifhasildaripadaeksperimentasidanpenerokaanprinsip rekaan dalam penghasilan karya. Poster – Hidup Sihat Tanpa Dadah Alat\/Bahan: Berus, palet, pensel, cat poster dan kertas lukisan.Langkah: Anda boleh menghasilkan karya lain dengan melayari laman sesawang berikut:https:\/\/goo.gl\/hzJO9h13524111

p. 118

Apresiasi SeniHasil-hasil karya seni yang telah dihasilkan dalam aktiviti Ekspresi Seni yang lepas akan dipamerkan dalam Tumpu Galeri. Setiap murid perlu membuat pemerhatian, mengkaji dan menilai hasil karya yang dipamerkan.Gunakan Bahasa Seni Visual yang berkaitan prinsip rekaan penegasan sebagai Bahasa Seni Visual dalam membuat apresiasi seni. Anda boleh menggunakan karya seni yang telah dihasilkan dan dipamerkan dalam Tumpu Galeri berikut untuk membuat apresiasi seni.Tujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan prinsip penegasan.Bahan:Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:1.Guru akan memilih tiga hasil karya seni murid daripada setiap kumpulan.2.Pamerkan hasil karya tersebut di stesen kumpulan masing-masing.3.Guru dan murid-murid akan bergerak dari satu stesen ke satu stesen. Buat pemerhatian dan catatkan dalam buku nota anda.4.Kemudian, murid perlu membuat apresiasi berpandukan prinsip penegasan dalam menghasilkan karya seni tersebut.Gambar foto 10.1 Membuat apresiasi seniPanduan membuat apresiasi karya seni dari aspek:• Kesesuaiantajukdantema.• Kesesuaianbahandanalatyang digunakan.• Penerangankepadapilihanreka bentuk.• Kesesuaiansecarakeseluruhan.Tumpu GaleriStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkan hasil karya• Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual• Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karya112

p. 119

RumusanDalam tajuk ini, saya telah memahami:ØPenegasan ialah suatu penumpuan unsur seni atau imej yang kelihatan lebih ketara.ØPenegasan dalam sesuatu gubahan wujud apabila terdapat sesuatu unsur yang paling menonjol.ØPenegasan boleh diwujudkan melalui penggunaan pelbagai bahan, media, gaya dan teknik.ØUnsur seni yang boleh menghasilkan penegasan ialah garisan, rupa, bentuk, jalinan, ruang dan warna.ØPrinsip ini boleh dilihat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.ØFungsi penegasan untuk mewujudkan fokus dan tumpuan, mengelak kebosanan, menarik perhatian serta memberi penegasan kepada sesuatu rekaan atau gubahan.ØTeknik menghasilkan penegasan melaluipengasingan elemen penegasan, penggunaan elemen yang kontra, kejelasan atau kekaburan objek, penegasan di pusat garisangriddanperbezaantipografi.ØPrinsip penegasan banyak diaplikasikan dalam bidang komunikasi visual.ØPenegasan dapat menonjolkan idea atau tema sesuatu rekaan.PenegasanPenumpuan unsur atau imej yang kelihatan lebih ketara.Ciri-ciriTeknik penghasilan• wujudunsuryangketara dan menonjol dari segi:■rupa■ruang■warna■bentuk■garisan■jalinan• perbezaantipografi• kejelasanataukekaburanobjek• pengasinganelemenpenegasan• penegasandipusatgarisangrid• penggunaanelemenkontra• menarikperhatian• menyampaikanmesej• mengelakkankebosanan• menjadifokusdantumpuan• memberikesanpenegasanSudut KriteriaKejayaanFungsi113

p. 120

Soalan Objektif1.Pernyataan yang manakah boleh dikaitkan dengan penegasan?APenumpuan unsur seni atau imej yang kelihatan lebih ketaraBKeadaan unsur seni yang dapat dilihat dalam keadaan seimbangCSusunan unsur-unsur seni yang menunjukkan pergerakanDPenyatuan unsur-unsur seni yang menimbulkan kesan harmoni2.Ciri yang manakah dapat mewujudkan penegasan?AWarna yang kontraBGarisan yang samaCBentuk yang samaDRupa yang sama3.Apakah fungsi penegasan dalam penghasilan poster?AMenyeimbangkan sesuatu keadaanBMenimbulkan tumpuan dan fokusCMenyepadukan unsur-unsur seniDMewujudkan kesan keseragaman4.Teknik yang manakah digunakan untuk menghasilkan penegasan?AElemen yang kontraBWarna yang harmoniCBentuk yang seimbangDUnsur garisan yang sama5.Apakah fungsi penegasan buah rambutan yang berwarna merah pada pohonnya?AKelihatan cantikBMenarik perhatianCMengelakkan kebosananDMenimbulkan kepelbagaianSoalan Subjektif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.(a)Penegasan mempunyai ciri-ciri yang hampir sama dengan .(b)Penegasan wujud apabila terdapat sesuatu unsur yang .(c)Penegasan dalam penghasilan poster terletak pada bahagian .2.Lengkapkan teka silang kata berikut.KARAMelintang1.Unsur _ boleh mewujudkan penegasan dalam karya seni.Menegak1.Penegasan dan _ mempunyai ciriciri yang hampir sama.2.Penegasan menimbulkan tumpuan dan .3.Ciri-ciri penegasan pada pokok epal merah adalah dari segi .3.Terangkan prinsip penegasan yang wujud dalam gambar foto berikut.Gambar foto 1LatihanSumatif114

p. 121

Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiprinsipkepelbagaian• mengeksplorasidanmengaplikasiprinsipkepelbagaianbagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeniVisual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisual11TAJUKKEPELBAGAIANCuba anda lihat di sekitar halaman rumah anda. Anda akan dapat melihat pelbagai objek di kawasan tersebut. Kelihatan bunga-bunga yang pelbagai jenis, rupa, warna dan saiz. Tahukah anda bahawa pelbagai unsur ini menimbulkan prinsip kepelbagaian? Lihat pula hasil karya berikut. Dapatkah anda mengenal pasti prinsip tersebut? Prinsip kepelbagaian ini bertentangan dengan prinsip kesatuan. Tujuannya adalah untuk menjadikan sesebuah karya seni itu lebih menarik dan rencam.115

p. 122

Ciri-ciri KepelbagaianAlam semula jadiObjek buatan manusiaKarya seni visualDefinisi KepelbagaianKepelbagaian adalah prinsip rekaan yang merujuk kepada cara menggabungkan elemen-elemen seni untuk menghasilkan hubungan yang kompleks dan rumit. Kepelbagaian dapat dihasilkan melalui penggunaan unsur seni yang pelbagai seperti garisan, rupa dan warna dalam sesebuah gubahan.Ciri-ciri KepelbagaianKepelbagaian pada alam semula jadi dan objek buatan manusia dapat menceriakan kehidupan dan memberi pelbagai variasi keindahan. Prinsip kepelbagaian juga turut digunakan dalam menghasilkan karya seni.Rajah 11.1 Ciri-ciri kepelbagaian pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visualNik Zainal Abidin, Wayang KulitFigure, 1980, Cat air atas kertasStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisikepelbagaian• Ciri-ciri kepelbagaian pada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia❖Karya seni visual • Fungsi kepelbagaianPersepsi Seni• Kepelbagaianrupabentuk• Kepelbagaianrekabentuk• Kepelbagaiandalamkaryaseni halus• Kepelbagaiancorakpadabadan wau• Kepelbagaiancorakpadabadan rama-rama• Kepelbagaiandalamkaryaseni grafik116

p. 123

Fungsi KepelbagaianSesebuah gubahan itu akan kelihatan lebih menarik jika pengkarya mengaplikasikan prinsip kepelbagaian dalam penghasilan karyanya. Berikut adalah antara fungsi kepelbagaian dalam karya seni visual.Rajah 11.3 Teknik penghasilan kepelbagaianKepelbagaian dapat memberi gaya, variasi dan tenaga.Kepelbagaian pada poster untuk memberi daya tarikan.Kepelbagaian pada rencam warna dan corak dapat mengelakkan kebosanan.Dzulkifli Buyong, Kelambu, 1964, Pastel atas kertasAbdul Latiff Mohidin, Pago Pago, 1965, Cat minyak atas papan masoniteRajah 11.2 Fungsi kepelbagaianTeknik Penghasilan KepelbagaianKepelbagaian sering diaplikasikan dalam hasil karya seni seperti mural, iklan, ilustrasi kulit buku atau corak tekstil. Mari kita belajar teknik-teknik untuk menghasilkan prinsip kepelbagaian.Pelbagai asas seni rekaPenggunaan pelbagai mediaPelbagai aliran seniJuhari Said, Menarik Kerbau, 2005, Cetakan kayuAbd Latif Maulan, Lesung Batu: Kitchen Series IV, 2008, Cat minyak atas kanvasSyed Ahmad Jamal, Set untuk Keris II, 2007, Gabungan media atas kertasSyaffeq Syahman Jaafar, Jantung Pisang, 2008, Akrilik atas kanvasZulkifli Yusoff, Mari Kita ke Ladang, 2015, Media campuranAbdul Latiff Mohidin, Landscape Rimba, 1995, Cat minyak• Kepelbagaianjenisdankesanjalinan• Kepelbagaiangabunganbentukbesar dan kecil• Kepelbagaiankarya3D• Karyaaliranekspresionisme• Kepelbagaiankarya2D• Karyaaliranrealisme117

p. 124

Bagi mengukuhkan pemahaman anda mengenai prinsip kepelbagaian, mari kita lakukan aktiviti berikut.Tujuan:1.Mengidentifikasi prinsip kepelbagaian pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan ciri-ciri dan fungsi kepelbagaian pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan. 2.Anda dan ahli kumpulan mencari imej atau gambar yang menunjukkan prinsip kepelbagaian pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.3.Maklumat diperoleh daripada carian laman sesawang atau bahan bacaan.4.Bentangkan hasil dapatan kumpulan anda kepada rakan-rakan melalui persembahan menggunakan perisian multimedia.5.Bincangkan lebih lanjut tentang ciri-ciri dan fungsi prinsip kepelbagaian pada objek yang ditayangkan. Jadual 11.1 Ciri-ciri dan fungsi kepelbagaian pada objekObjekCiri-ciri kepelbagaianFungsi kepelbagaian1.Buah-buahan•Kepelbagaianrupa,bentuk dan warna•Mudahuntukmengenalpasti buah mengikut nama6.Persembahkan hasil perbincangan dalam bentuk peta pemikiran i-THINK mengikut kreativiti anda untuk dinilai oleh guru.Soalan:Bagaimanakah anda boleh memastikan bahawa prinsip kepelbagaian anda tidak bercelaru?AktivitiAktivitiMultimediaLatihan Formatif1.Gariskan jawapan yang betul.(a)(Kepelbagaian, Kesatuan) ialah prinsip rekaan dalam penggunaan pelbagai unsur seni, prinsip seni, idea dan persembahan.(b)Kepelbagaian dapat (merosakkan, menceriakan) hidup kita.(c)Penggunaan kepelbagaian dapat mewujudkan (tarikan, kebosanan) dalam sesebuah karya seni.2.Nyatakan dua fungsi kepelbagaian dalam sesuatu gubahan.3.Nyatakan tiga teknik yang digunakan untuk menimbulkan kepelbagaian dalam karya seni.4.Apakah tujuan kepelbagaian dalam karya seni?118

p. 125

AktivitiCiri-ciri kepelbagaian menjadikan sesuatu gubahan dan karya seni visual lebih menarik serta ceria. Penggunaan teknik-teknik penghasilan kepelbagaian yang betul dapat mewujudkan prinsip kepelbagaian yang berkesan dalam sesebuah gubahan. Mari kita lakukan aktiviti eksplorasi berikut untuk memahami prinsip kepelbagaian dalam seni visual dengan lebih lanjut.Tujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan prinsip kepelbagaian pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Gunakan lembaran kerja yang disediakan oleh guru.2.Anda perlu menggunakan lembaran kerja tersebut untuk menerangkan ciri-ciri kepelbagaian yang wujud pada objek kajian.3.Siapkan lembaran dan persembahkan hasil tersebut di hadapan kelas.Jadual 11.2 Contoh lembaran kerjaKaryaCiri-ciri kepelbagaianSoalan: Bandingkan ciri-ciri kepelbagaian pada karya kajian anda.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuat eksperimentasi dan penerokaan prinsip kepelbagaian pada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.Eksplorasi Seni119

p. 126

AProjekktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip rekaan dalam penghasilan karya.Langkah am:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Hasilkan satu karya seni yang kreatif menggunakan prinsip kepelbagaian.3.Pamerkan hasil karya seni anda semasa Tumpu Galeri pada akhir tajuk ini.Aktiviti A Catan – Kepelbagaian Flora Alat\/Bahan: Berus lukisan, cat air, palet, pensel dan kertas lukisan.Langkah: Ekspresi SeniPenggunaan prinsip kepelbagaian dapat memberi gaya dan tarikan pada sesebuah gubahan karya seni visual. Gunakan pengetahuan yang anda pelajari tentang prinsip kepelbagaian dalam menghasilkan karya-karya seni mengikut kreativiti anda dalam aktiviti berikut.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemah hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip kepelbagaian untuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.1324Sediakan alat dan bahan yang diperlukan.Warnakan lakaran dengan kemas. Buat lakaran berdasarkan tema yang dipilih. Gunakan asas seni reka untuk menonjolkan elemen kepelbagaian.Lakukan kemasan pada karya yang dihasilkan.120

p. 127

Aktiviti C Seni Kraf – Reka Corak Wau Alat\/Bahan: Gam, gunting, lidi, pensel, pensel warna, pisau dan kertas lukisan.Langkah:Aktiviti B Poster – Dunia Serangga Alat\/Bahan:Gam, gunting, pensel, pensel warna, kertas lukisan dan majalah yang mengandungi pelbagai gambar haiwan.Langkah: 11332244Sediakan alat dan bahan yang diperlukan.Sediakan alat dan bahan yang berkaitan.Warnakan wau dengan menekankan elemen kepelbagaian mengikut kreativiti anda.Hasilkan poster dengan gabungan teknik lukisan, catan, kolaj dan montaj. Tulis teks yang sesuai dan warnakan.Buat lakaran bentuk wau. Gunakan pelbagai unsur seni dan prinsip rekaan dalam melukis corak pada badan wau.Gunting pelbagai objek daripada majalah yang berkaitan dengan tema.Lakukan kemasan pada karya yang dihasilkan.Lakukan kemasan dengan kreatif untuk menonjolkan prinsip kepelbagaian.121

p. 128

Apresiasi SeniKarya-karya seni murid yang dihasilkan perlu diperaga untuk dinilai oleh guru dan murid-murid lain. Karya-karya ini dinilai dari pelbagai elemen Bahasa Seni Visual menggunakan prinsip kepelbagaian.Anda akan membuat apresiasi hasil karya melalui Tumpu Galeri. Hayati hasil karya dengan menumpukan pada aspek prinsip kepelbagaian.Tujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan prinsip kepelbagaian.Bahan: Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:1.Buat satu sudut seni di dalam kelas anda.2.Guru memilih lima karya terbaik daripada setiap kumpulan untuk dipamerkan pada dinding kelas dan di atas meja yang disediakan.3.Guru dan murid akan bergerak dari satu karya ke satu karya. Buat pemerhatian dan catatkan dalam buku nota anda.4.Murid yang karyanya terpilih perlu membuat apresiasi berpandukan prinsip kepelbagaian pada karya seni yang dihasilkan.Gambar foto 11.1 Contoh karya seni yang dipamerRumusanStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkan hasil karya• Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual• Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karya122Tumpu GaleriKepelbagaianGabungan pelbagai unsur dan prinsip seni.Ciri-ciriFungsiTeknik penghasilan• memberifokus• mengelakkankebosanan• memberigayadanvariasi• mewujudkandayatarikan• Penggunaanunsurseniyang pelbagai:■garisan■bentuk■warna■jalinan■rupa■ruang• kepelbagaianmedia• kepelbagaianaliranseni• kepelbagaianasassenireka122

p. 129

1.Kepelbagaian warna dapat dilihat padaAsebiji epalBsegugus kunciCsebatang pokokDsebuah taman bunga2.Pernyataan manakah mewakili fungsi prinsip kepelbagaian?AMengelakkan kebosananBMengurangkan daya tarikanCPengulangan dalam gubahanDMengalihkan fokus pemerhati3. Bagaimanakah kepelbagaian dapat diwujudkan dalam karya seni visual?AUnsur seni yang rencam BTiada unsur seni garisan CKesan jalinan yang terang dan jelasDPenggunaan rupa organik yang samaSoalan Subjektif1.Tandakan (✓) pada jawapan yang betul dan (✗) pada jawapan yang salah mengenai teknik penghasilan prinsip kepelbagaian.(a)Menggunakan pelbagai jenis dan kesan garisan.(b)Sentiasa menggunakan warna yang harmoni.(c)Mengelakkan kombinasi rupa geometri atau organik.(d)Menggunakan bentuk yang sekata.(e)Menggunakan kesan jalinan yang berlainan.(f)Mengaplikasi pelbagai aspek ruang dalam karya.2.Apakah definisi kepelbagaian dalam Bahasa Seni Visual?3.Nyatakan Bahasa Seni Visual yang mewujudkan kepelbagaian pada poster berikut.Gambar foto 1123Dalam tajuk ini, saya telah memahami:ØKepelbagaian ialah prinsip rekaan yang merujuk kepada gabungan pelbagai unsur dan prinsip seni.ØPrinsip ini boleh terdapat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.ØKepelbagaian dapat memberi daya tarikan kepada pemerhati dan mengelakkan kebosanan.ØUnsur garisan, warna, rupa, bentuk, jalinan dan ruang boleh digunakan untuk menghasilkan kepelbagaian.Soalan ObjektifSudut KriteriaKejayaanLatihanSumatif123

p. 130

Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiprinsipimbangan• mengeksplorasidanmengaplikasiprinsipimbanganbagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeniVisual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisual12TAJUKIMBANGAN124Bagaimanakah wau atau layang-layang boleh naik dan terbang ke udara? Wau boleh terbang sekiranya ada angin dan juga imbangan yang baik antara sayap kiri dan kanan. Imbangan merupakan keadaan yang sama, seimbang dan sepadan untuk mendapatkan kedudukan yang stabil. Prinsip imbangan ini sering diaplikasikan dalam karya seni visual 2D dan juga 3D.

p. 131

Definisi ImbanganImbangan bermaksud kesamaan dan kesepadanan dari segi berat, kedudukan dan tumpuan. Imbangan merujuk kepada cara elemen seni disusun. Imbangan diolah berasaskan kepada berat ringan secara fizikal dalam menghasilkan karya 3D. Dalam karya 2D pula, imbangan diolah berasaskan kepada pertimbangan secara visual.Ciri-ciri ImbanganCiri-ciri imbangan boleh dilihat dari segi simetri. Imbangan simetri dalam seni visual wujud apabila unsur-unsur seni yang digunakan saksama jika dilihat menggunakan garisan paksi di tengah-tengah sebuah karya. Imbangan yang tidak saksama pula dianggap tidak simetri. Prinsip imbangan boleh dilihat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual. Imbangan dapat mewujudkan suasana yang harmoni, stabil dan kukuh dalam sesuatu gubahan. Selain itu, imbangan mampu menghasilkan variasi dan menarik perhatian. Jenis ImbanganTerdapat dua jenis imbangan, iaitu imbangan simetri dan imbangan tidak simetri. Jenis imbangan boleh ditentukan dengan melukis satu garisan paksi di bahagian tengah sesuatu objek itu. Mari kita kenal pasti jenis imbangan melalui ciri-ciri objek dalam rajah di halaman 126 dan 127. Gambar foto 12.1Imbangan pada pepatungGambar foto 12.3 Imbangan simetri pada karya seniGambar foto 12.2 Imbangan simetri pada objek buatan manusiaAbdul Latiff Mohidin, Mindscape, 1983, Cat minyakGarisan paksi ialah garisan bayangan untuk membahagikan dua bahagian.Persepsi SeniStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisiimbangan• Ciri-ciri imbangan pada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia❖Karya seni visual• Fungsi imbangan125

p. 132

IMBANGANCiri-ciri imbangan pada alam semula jadi:• Rama-ramamempunyaikepak, warna dan corak yang sama di kedua-dua bahagian.• Burungmempunyaiduasayap yang seimbang di kedua-dua belah badannya.Ciri-ciri imbangan pada objek buatan manusia:• Cerminmatamempunyaibentuk seimbang untuk keselesaan penggunanya.• Kedua-duabahagiankapal terbang mempunyai persamaan bentuk.Ciri-ciri imbangan pada karya seni visual:• Motifdancorakhiasanpada wau mempunyai unsur imbangan di kedua-dua bahagian sayapnya.• Kebanyakanlogodirekadengan seimbang di keduadua bahagian.Rajah 12.1 Jenis dan ciri-ciri imbanganImbangan Simetri• Gubahanyangkelihatansama antara bahagian kiri dan kanan objek atau gubahan.126

p. 133

Ciri-ciri imbangan tidak simetripada karya seni visual:• Seniarcainitidakmementingkankeseimbangan dari segi reka bentuk tetapi kestabilan arca ini membolehkannya berdiri teguh.• Karyaseniinikelihatanseimbangwalaupun tidak sepadan di kedua-dua bahagian.Imbangan Tidak Simetri (Asimetri)• Gubahanyangtidaksamadikedua-duabahagian objek atau gubahan tetapi masih mempunyai ciri-ciri yang menampakkan kesan keseimbangan.Ciri-ciri imbangan tidak simetri pada alam semula jadi:• Kedua-duabahagianpokok tidak seimbang dari segi bentuk tetapi kedudukannya yang stabil memberi kekuatan pada pokok untuk berdiri teguh.Ciri-ciri imbangan tidak simetri pada objek buatan manusia:• Alatkudakepangtidaksama di bahagian kiri dan kanan tetapi mempunyai berat yang sepadan untuk melahirkan kesan imbangan.• Kerusiyangdirekadengankedua-dua bahagian yang tidak seimbang masih kelihatan stabil dan boleh berdiri teguh.RedzaPiyadasa,Keluarga Baba, 1986, Media campuran (cetakan saring sutera)RamlanAbdullah,Destructed Orb, 2012, Aluminium dan keluli lembut127

p. 134

Fungsi ImbanganCiri-ciri imbangan yang wujud pada sesuatu objek mempunyai fungsinya yang tersendiri. Rajah berikut menunjukkan antara fungsi imbangan. Imbangan tidak simetri pada arca ini mewujudkan nilai estetik.Imbangan dalam seni bina mewujudkan keadaan yang selesa, indah, menarik dan lambang budaya setempat.Imbangan pada sekuntum bunga orkid dapat menarik perhatian dan kelihatan cantik.Imbangan pada seekor labah-labah membolehkannya bergantung dan bergerak di atas sarangnya.Imbangan pada sebuah gasing adalah untuk stabiliti dan membolehkannya berpusing dalam jangka masa yang lama.Rajah 12.2 Fungsi imbanganTeknik Penghasilan ImbanganPrinsip imbangan dapat diwujudkan menggunakan teknik-teknik tertentu. Lihat rajah di bawah.Rajah 12.3Teknik penghasilan imbanganFungsi ImbanganImbangan simetriSatu garisan paksi – imbangan kiri ke kananSatu garisan paksi – imbangan atas dan bawahImbangan berpenjuruBeberapagarisanpaksidalam satu gubahanImbangan tidak simetriBahagiankiridankananyangtidaksamatetapi mempunyai berat yang sepadan.Mad Anuar Ismail, Pahlawan, 2005,Besi128

p. 135

Lakukanperbincangandalamaktivitiberikutuntukmengukuhkankefahamanandamengenai prinsip imbangan.Tujuan:1.Mengidentifikasi prinsip imbangan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikanciridanfungsiimbanganpadaalamsemulajadi,objekbuatanmanusia dan karya seni.Langkah:1.Bahagikanmuridkepadabeberapakumpulan.2.Gurumenayangkanslaidobjek-objekalamsemulajadi,buatanmanusiadankaryasenivisual di skrin putih.3.Murid boleh mencari maklumat daripada carian laman sesawang atau bahan bacaan.4.Kemudianbincangkanlebihlanjuttentangciri-ciridanfungsiprinsipimbanganpadaobjek-objek tersebut. Jadual 12.1Ciri-ciridanfungsiimbanganpadaobjekObjekCiri-ciri imbanganFungsi imbangan1.Kereta• Bentukyangsamadikedua-dua bahagian• Mewujudkankestabilanuntuk bergerak5.Catatkan hasil perbincangan anda dalam bentuk peta pemikiran i-THINK.6.Persembahkan hasil tersebut kepada guru untuk dinilai.Soalan: Berdasarkancarianmaklumatanda,jenisimbanganyangmanakahbanyakterdapatdi sekeliling kita?AktivitiAktivitiMultimediaLatihan Formatif1.Gariskanjawapanyangbetul.(a)Imbangan bermaksud suatu keadaan yang (seimbang, kontra) serta sepadan.(b)Terdapat (dua, tiga) jenis imbangan.(c)Jenis imbangan ditentukan dengan melukis satu garisan paksi di bahagian (tepi, tengah) sesuatu objek.(d)Cermin mata ialah contoh objek imbangan (simetri, tidak simetri).2.Nyatakan jenis-jenis imbangan.3.Nyatakan dua ciri imbangan.4.Nyatakanfungsiimbanganpadasebuahkapalterbang.129

p. 136

KEMBARA VISUALEksplorasi SeniGunakanpelbagaiteknikuntukmenghasilkanprinsipimbanganyangtelahandapelajaridalamKembaraVisual berikut. Lokasi:KawasansekolahTujuan: Mengaplikasikanpengetahuandankefahamanuntukmembuateksperimentasisertapenerokaan prinsip imbangan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Lakukan lakaran ini secara individu menggunakan media pilihan murid.2.Setiap murid perlu memilih satu tempat yang sesuai di sekitar kawasan sekolah.3.Perhati dan lakarkan satu objek imbangan simetri dan satu objek imbangan tidak simetri di kawasan tersebut.4.Gunakanbukusketsauntukmelakarobjekyangdiperhatikan.5.Persembahkan lakaran kepada guru untuk dinilai.Soalan:Dapatkah anda mengenal pasti ciri-ciri yang mewujudkan prinsip imbangan pada lakaran anda? Berdasarkanaktivitidiatas,andaakandapatmenghasilkanlakaranmenggunakanprinsipimbangan. Lihat contoh lakaran yang dihasilkan menggunakan prinsip imbangan dalam rajah di bawah.Rajah 12.3Contoh lakaran objek imbangan simetriRajah 12.4Contoh lakaran objek imbangan tidak simetriStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuat eksperimentasi dan penerokaan prinsip imbangan pada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.130

p. 137

AProjekktivitiPotong lidi mengikut ukuran yang berbeza.Kemudian,cucuksetiapbolaplastik dengan lidi tersebut.Anda telah mengetahui semua objek mempunyai imbangan sama ada imbangan simetri atau tidak simetri. Pada bahagian Ekspresi Seni, anda dikehendaki menghasilkan karya yang mempunyai prinsip imbangan ini. Tujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkanideasecarakreatifdaninovatifhasildaripadaeksperimentasidanpenerokaan prinsip rekaan dalam penghasilan karya.Langkah am:1.Bahagikanmuridkepadabeberapakumpulan.2.Berdasarkanpemerhatiandisekelilingsekolahyangtelahandabuat,hasilkansatukaryaseni prinsip imbangan mengikut kreativiti anda.3.PamerkanhasilkaryaseniandasemasaTumpuGaleripadaakhirtajukini.Aktiviti A Arca Stabil – Sistem Solar Alat\/Bahan:Gam,gunting,lidi,papanlapis,pisaudanalatpermainanplastikkanak-kanak(bola dan pemukul bola)Langkah:Potong pemukul bola plastik dan buat lubang-lubang kecil di sekelilingnya (sebagai tiang penyokong).Atur dan cucuk lidi tersebut pada tiang penyokong di atas sekeping papan lapis.Laraskan lidi sehingga tiang penyokong tersebut stabil dan kukuh pada tapaknya.Ekspresi SeniStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemah hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip imbangan untuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.1234131

p. 138

Pastikan pasu tersebut seimbang dan stabil.Hasillukisancorakmotifgeometri yang telah siap.Lakukan kemasan pada lukisan.Hasilkan bentuk pasu hiasan menggunakan teknik lingkaran.Lukiscorakmotifgeometridiatas sekeping kertas lukisan.Warnakan lukisan corak tersebut dengan kemas.Sediakan plastisin yang pelbagai warna.Aktiviti B Seni Kraf-Pasu (Teknik lingkaran) Alat\/Bahan: Plastisin pelbagai warnaLangkah: Bentukkanplastisin secara memanjang.Aktiviti C Mencorak – Motif Geometri Alat\/Bahan: Pastel\/ krayon, pensel, pemadam, pembaris dan kertas lukisan Langkah:13132424132

p. 139

133Dalam bahagian Apresiasi Seni ini, anda akan menceritakan pengalaman menghasilkan karya seni yang telah dilakukan dalam aktiviti Ekspresi Seni. Selain itu, anda akan mempamerkan hasil karya untuk dihayati bersama-sama rakan-rakan yang lain. GunakanBahasaSeniVisualyangtelahandapelajaridalammemberi penilaian terhadap karya yang dipamerkan.Tujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan prinsip imbangan.Bahan:Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:1.Gurumemilihtigakaryaterbaikdaripadasetiap kumpulan.2.Murid membawa karyanya ke hadapan kelas dan membuat apresiasi kepada karya seni yang dihasilkan.3.Murid-murid lain boleh bersoal jawab tentang prinsip imbangan yang digunakan dalam penghasilan karya tersebut.4.Catatkan penerangan yang diberi dalam buku nota anda.Gambar foto 12.4RumusanTumpu GaleriImbanganKeadaanyangsama,seimbangdansepadan.JenisFungsiTeknik penghasilanImbangan simetriImbangan tidak simetri• kestabilan• kekukuhan• nilaiestetik• menarikperhatian• gubahanyangsama pada kedua-dua belah bahagian• gubahanyangtidak sama pada kedua-dua bahagian•Imbangan simetri■ imbangan berpenjuru■imbangan kiri dan kanan■imbangan atas dan bawah■beberapa garisan paksi dalam satu gubahan• Imbangan tidak simetri■bahagian kiri dan kanan yang tidak sama tetapi mempunyai berat yang sepadanApresiasi SeniStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkan hasil karya• Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual• Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karya133

p. 140

1. Manakah antara berikut merupakan jenis imbangan tidak simetri?ASebuah bukuBKapalterbangCSebatang pokokDGasingtradisional2.Apakah garisan yang membahagikan dua bahagian sesuatu objek?AGarisanmenegak BGarisanberalunCGarisanpaksiDGarisantebal3.Manakah antara berikut merupakan fungsiimbangan?AMenunjukkan pergerakanBMewujudkan penumpuan CMenampakkan kelainan DMewujudkan kestabilan 4.Apakahfungsiimbanganpadacerminmata?AKeselesaanpenggunaBKelihatancantikCMudah dipakai DLebih ringan Soalan Subjektif1.Tandakan (✓) pada objek yang mempunyai imbangan simetri:(a) Burunghelang (b)Cermin mata(d)Jet pejuang(c)Pisau(d) Kereta (e) Batu 2.Bagaimanakahprinsipimbangandapatdiwujudkan dalam karya seni visual?3. Apakahciri-ciriimbanganpadakrafwau?4.Apakah unsur yang boleh menimbulkan kesan imbangan tidak simetri dalam sesuatu gubahan?5.Mengapakah imbangan tidak simetri mewujudkan ketidakstabilan?6.Mengapakah konsep imbangan penting dalam pembinaan sesebuah bangunan?Gambar foto 1Dalam tajuk ini, saya telah memahami:ØImbangan ialah sesuatu yang sepadan pada kedua-dua bahagian.ØImbangan wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.ØTerdapat dua jenis imbangan, iaitu imbangan simetri dan tidak simetri.ØFungsi imbangan untuk mewujudkan kestabilan, menarik perhatian, keindahan, nilai estetik dan penegasan.ØTerdapat pelbagai teknik untuk menghasilkan imbangan seperti penggunaan warna, rupa dan bentuk.Soalan ObjektifSudut KriteriaKejayaanLatihanSumatif134

p. 141

Pernahkah anda melihat karya seni yang mempunyai pelbagai unsur seni tetapi nampak bersatu? Seni doodle merupakan satu karya yang menggambarkan ciri-ciri kesatuan dalam karya seni. Dalam seni doodle, idea, reka letak objek dan penggunaan pelbagai unsur seni akan membentuk prinsip kesatuan pada karya-karya seni. Karya seni visual yang mempunyai unsur seni berulang ini akan kelihatan lebih menarik dan harmoni.Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiprinsipkesatuan• mengeksplorasidanmengaplikasiprinsipkesatuanbagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeniVisual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisual13TAJUKKESATUAN135

p. 142

Definisi KesatuanKesatuan ialah hubungan antara unsur seni yang membantu dalam menghasilkan karya seni visual. Gabungan ini merujuk kepada tajuk dan mesej yang sama serta saling melengkapi antara satu sama lain untuk menghasilkan makna tertentu. Ciri-ciri KesatuanCiri-ciri kesatuan wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual. Rajah berikut menunjukkan ciri-ciri tersebut.Rajah 13.1 Ciri-ciri kesatuan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual Persepsi SeniStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisikesatuan• Ciri-ciri kesatuan pada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia❖Karya seni visual• Fungsi kesatuanAlam semula jadiObjek buatan manusiaKarya seni visualCiri-ciri kesatuanKesatuan pada jalinan batang pokokKesatuan pada reka letak susunan perabot Kesatuan pada ulangan motif yang sama pada kain pua SarawakKesatuan pada corak ekor burung merakKesatuan pada ulangan corak sarung kusyenKesatuan pada figura dalam karya seni visual 2DKesatuan pada jalinan yang sama pada bunga RafflesiaKesatuan pada bentuk dalam karya seni visual 3DKhalil Ibrahim, Siri Nelayan Pantai Timur, 2008, Cat air atas kertasZakaria Awang, The Path, 1980, Pemasangan136

p. 143

Fungsi KesatuanPrinsip kesatuan dapat dicapai jika kesemua elemen seni dapat disesuaikan antara satu sama lain melalui penggunaan rupa, susunan, ruang dan latar belakang yang seragam. Rajah berikut menunjukkan fungsi kesatuan dalam karya seni visual.Kesatuan menimbulkan suasana yang tenteram dan selesa.Tan Peng Hooi, Fishing Village at Sunset, 1968, Cat minyak atas kanvasKhatijah Sanusi, The Patterns of Infinity, 2009, Media campuran atas kanvasSyed Ahmad Jamal, Endau Rompin, 1985, Cat akrilik atas kanvasDin Omar, Antara Dua Hidangan, 1991, Media campuran, Koleksi LPSVNAhmad Khalid Yusof, Oppositions, 1993, Cat akrilik atas kanvasKoay Soo Kau, Wealth, 2003, Cat minyak atas kanvasKesatuan memberi rasa harmoni kepada sesuatu imej visual.Nik Rafin, Wild Horses, 2013, Cat akrilik atas kanvasKesatuan menjadikan karya lebih tersusun dan mudah difahami.Ahmad Shukri Mohamed, Cabinet Series, 1992, Media campuranRajah 13.2 Fungsi kesatuanTeknik Penghasilan KesatuanPenggunaan prinsip kesatuan dapat menghasilkan sebuah hasil karya seni yang cantik dan menarik. Prinsip kesatuan dalam seni visual dapat dihasilkan melalui teknik-teknik tertentu.Rajah 13.3 Teknik penghasilan kesatuanCorak kain puaKesatuan melalui jalinanKesatuan melalui warnaKesatuan melalui rupaKesatuan melalui corakKesatuan melalui garisanKesatuan melalui bentuk137

p. 144

Mari kita lakukan aktiviti berikut supaya anda lebih memahami prinsip kesatuan.AktivitiAktivitiMultimediaTujuan:1.Mengidentifikasikan prinsip kesatuan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan ciri-ciri dan fungsi kesatuan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Tonton video klip daripada laman sesawang yang ditayang oleh guru tentang prinsip kesatuan dalam seni visual.3.Setiap kumpulan perlu mencatat ciri-ciri dan fungsi kesatuan yang dipaparkan dalam video klip tersebut. Jadual 13.1 Contoh ciri-ciri dan fungsi kesatuan pada objekObjekCiri-ciri kesatuanFungsi kesatuan1.Tayar kereta• Kesatuanpadajalinan• Membericorakberulang4.Persembahkan hasil dapatan kumpulan anda untuk dinilai oleh guru.Soalan:Senaraikan unsur seni yang terdapat pada sesuatu objek dalam mewujudkan kesatuan.Latihan Formatif1.Isi tempat kosong dengan pilihan jawapan yang betul.motifcorakhubunganmenarik(a)Kesatuan ialah antara unsur seni yang membantu dalam menghasilkan karya seni visual.(b)Sarung kusyen mempunyai prinsip kesatuan melalui yang sama.(c)Kesatuan dalam karya seni visual dapat menjadikan karya lebih .(d)Ciri kesatuan pada kain pua Sarawak terdapat pada ulangan yang sama.2.Nyatakan dua ciri kesatuan.3.Berikan tiga fungsi kesatuan dalam karya seni visual.138

p. 145

Eksplorasi SeniCiri-ciri kesatuan dapat dilihat pada alam dan karya seni. Ciri-ciri ini dapat menyerlahkan fungsi kesatuan dalam sesebuah gubahan. Berdasarkan pengetahuan anda mengenai definisi, ciri-ciri dan fungsi kesatuan, gunakan pengetahuan tersebut dengan melakukan aktiviti eksplorasi berikut.Tujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi penerokaan prinsip kesatuan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Gunakan lembaran kerja yang diberi oleh guru.2.Kenal pasti ciri-ciri kesatuan yang terdapat pada objek yang diberi.3.Persembahkan hasil dapatan tersebut di hadapan kelas.Contoh lembaran kerja:AktivitiStandardPembelajaranSetelah mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuat eksperimentasi dan penerokaan prinsip kesatuan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual dengan pelbagai teknik.139

p. 146

AProjekktivitiEkspresi SeniDalam Ekspresi Seni ini, murid akan menjana idea untuk melakukan aktiviti mengikut kreativiti yang mengaplikasikan prinsip kesatuan dalam penghasilan karya seni. Hasil-hasil karya seni tersebut akan dipilih dan dipamerkan dalam Tumpu Galeri di akhir tajuk ini.Tujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip rekaan dalam penghasilan karya.Alat\/Bahan:Berus warna, cat air, gam, gunting, pen, pisau, kertas warna bersaiz A4 dan kotakLangkah:StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemah hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip kesatuan untuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.Gunakan bahagian penjuru kotak dan lukis garisan bahagian muka, mata, hidung dan mulut. Potong kotak mengikut garisan.Hasilkan jaluran-jaluran kertas dengan memotong kertas warna dan tampal pada bahagian atas topeng.Warnakan topeng dengan cat air mengikut kreativiti anda.Lakukan kemasan pada topeng.1324140

p. 147

141Apresiasi SeniDalam Apresiasi Seni ini, anda dikehendaki memperagakan hasil seni yang dihasilkan dalam aktiviti Ekspresi Seni. Aktiviti ini membolehkan anda menghayati dan menceritakan pengalaman dalam menghasilkan karya seni dengan menggunakan Bahasa Seni Visual berkaitan prinsip kesatuan yang sesuai dan tepat.Tujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan prinsip kesatuan.Bahan: Hasil karya seni murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:1.Bentangkan hasil karya seni secara berpasangan di hadapan bilik seni visual.2.Seorang murid akan memakai topeng pasangannya dan seorang lagi akan membuat apresiasi kepada karya seni yang dihasilkan.3.Setelah selesai sesi pembentangan, kumpul dan tampalkan semua topeng pada beberapa keping kad mengikut tema topeng masing-masing.4.Guru akan bersoal jawab dengan murid tentang prinsip kesatuan yang terdapat pada hasil karya yang dipersembahkan.RumusanTumpu GaleriKesatuanHubungan antara unsur seni yang membantu dalam menghasilkan karya seni visual.Ciri-ciriFungsiTeknik penghasilan• suasanayangtenteram• memberirasaharmoni• lebihtersusundanmudahdifahami• kesatuanmelaluirupa• kesatuanmelaluicorak• kesatuanmelaluiwarna• kesatuanmelaluijalinan• kesatuanmelaluibentuk• kesatuanmelaluigarisan• jalinanyangsama• susunanrekaletak• motifcorakyangsama• ulanganmotifyangsama• tajukdanmesejyangsamaStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Mempamerkan hasil karya• Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual• Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karya141

p. 148

1.Apakah yang dimaksudkan dengan kesatuan dalam karya seni visual?AGabungan Bahasa Seni VisualBGabungan flora dan faunaCGabungan fizikal dan ilusi DGabungan alat dan bahan2.Manakah antara berikut merupakan teknik untuk menghasilkan kesatuan dalam seni halus?AGabungan tajuk dan mesej yang samaBUnsur seni yang berulang-ulangCPenggunaan unsur seni yang pelbagaiDElemen seni yang disusun dengan sepadan3.Pernyataan yang manakah betul tentang prinsip kesatuan dalam karya?ARupa yang pelbagai akan menonjolkan kesan prinsip kesatuanBKesatuan dapat dihasilkan melalui unsur warna dan jalinanCWarna yang kontra akan mewujudkan kesan prinsip kesatuan yang sempurna DGubahan bahagian kiri dan kanan yang seimbang akan menimbulkan prinsip kesatuanSoalan Subjektif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.(a)Prinsip menjadikan sesebuah gubahan lebih tersusun serta mudah difahami.(b)Gabungan menimbulkan nilai estetik dalam karya seni visual.(c)Kain pua Sarawak mempunyai prinsip kesatuan melalui yang berulang-ulang.2.Adakah anda dapat mengenali prinsip kesatuan pada karya seni doodle berikut? Jelaskan.Gambar foto 1Dalam tajuk ini, saya telah memahami:Visual dengan penggunaan warna, jalinan, bentuk, corak, garisan dan rupa.ØPrinsip kesatuan menjadikan karya lebih tersusun serta mudah difahami, memberi rasa harmoni dan suasana yang tenteram.ØAntara teknik menghasilkan kesatuan ialah dengan penggunaan warna, jalinan, bentuk, corak, garisan dan rupa.ØKesatuan ialah hubungan antara unsur seni yang membantu dalam menghasilkan karya seni visual.ØCiri-ciri kesatuan wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.ØPenghasilan karya yang menekankan prinsip kesatuan sebagai Bahasa Seni Soalan Objektif142Sudut KriteriaKejayaanLatihanSumatif142

p. 149

Pernahkah anda melihat pokok kelapa yang sedang bergoyang ditiup angin? Pelepah daun kelapa akan melambailambai mengikut arah pergerakan angin.Prinsip irama dan pergerakan dalam alam dapat digambarkan melalui imej pokok kelapa tersebut. Manakala, dalam karya seni pula dapat dihasilkan melalui pengulangan unsur-unsur seni dan hal benda. Dapatkah anda mengenal pasti prinsip irama dan pergerakan dalam karya seni di bawah?14IRAMA DAN PERGERAKANSelepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiprinsipiramadanpergerakan• mengeksplorasidanmengaplikasiprinsipiramadanpergerakanbagimengukuhkanpemahamanterhadapBahasaSeniVisual• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualTAJUK143

p. 150

Definisi Irama dan PergerakanIrama merujuk kepada unsur-unsur seni yang berulang-ulang untuk menghasilkan pergerakan. Ciri-ciri Irama dan PergerakanIrama dan pergerakan wujud pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual. Apabila kita memerhati irama dalam sesuatu karya seni, kita dapat merasai pergerakan dan perasaan yang ditimbulkan dalam karya tersebut. Rajah berikut menunjukkan ciri-ciri irama dan pergerakan.Rajah 14.2 Ciri-ciri irama dan pergerakan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visualTerdapat beberapa jenis irama dalam seni visual, iaitu irama rawak, irama biasa, irama berselang-seli, irama aliran dan irama progresif.Ciri-ciri Irama dan PergerakanAlam semula jadiObjek buatan manusiaKarya seni visual• Pergerakanangsadiataspermukaan air menghasilkan garisan yang berulang• Rekaantanggayangberpusingmemberi kesan pergerakan• Pergerakanairdaripadaairpancut• Pergerakanubur-uburyangkelihatan tersusun dan sekata• Penggunaangarisanyangberulang• PengulanganobjekdanrupaRajah 14.1 Pengulangan rupa di atas mewujudkan irama dan pergerakanStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisiiramadanpergerakan• Ciri-ciri irama dan pergerakan pada:❖Alam semula jadi❖Objek buatan manusia❖Karya seni visual• Fungsi irama dan pergerakanPersepsi SeniSyed Ahmad Jamal, Growth, 1987, MarmarYusof Ghani, Siri Tari, 1989, Media campuran atas kertas144

p. 151

Olahan garisan melengkung dan beralun yang berulangFungsi Irama dan PergerakanPrinsip irama dan pergerakan dalam sesebuah karya seni akan memberi kesan dinamik. Rajah berikut menunjukkan fungsi irama dan pergerakan.Rajah 14.3 Fungsi irama dan pergerakanTeknik Penghasilan Irama dan PergerakanKesan irama dan pergerakan boleh dihasilkan dalam gubahan seni visual dengan pelbagai teknik.Teknik-teknik tersebut menggunakan unsur seni dan prinsip rekaan tertentu. Rajah 14.4 Teknik penghasilan irama dan pergerakanOlahan unsur jalinanTayep bin Yop, Meditation, 1988, Akrilik atas kanvasCorak batik ikat celupSyed Ahmad Jamal, Hujan Rahmat, 1995, Cat akrilik atas kanvasRaja Shahriman Raja Aziddin, Persamaan Membangun, 1993, BesiYusof Ghani, Siri Tari, 1991, Cat air dan dakwat atas kertasLong Thien Shih, Aqua-Marine Series “Gilded Triggerfish”, 2001, Pastel atas kertasOlahan unsur bentukOlahan unsur ruang antara objekMenjadikan aksi dalam karya seni lebih berkesan.Menjadikan karya seni kelihatan lebih bertenaga dan realistik.Nik Rafin, The Winner, 2012, Cat minyak atas kanvasAbdul Rasid Yusof, Life Cycle Series II, 2011, Cat akrilik atas kanvasOlahan unsur warnaOlahan unsur rupa berulang yang berbeza145

p. 152

Lakukan aktiviti berikut untuk mengenali ciri-ciri irama dan pergerakan serta fungsinya. Tujuan:1.Mengidentifikasikan prinsip irama dan pergerakan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.2.Menginterpretasikan ciri-ciri dan fungsi irama dan pergerakan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni.Langkah:1.Guru membawa murid ke bilik seni visual.2.Dengan menggunakan perisian multimedia, guru memaparkan objek-objek semula jadi, buatan manusia dan karya seni visual pada skrin putih.3.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.4.Secara meja bulat, setiap kumpulan membincangkan ciri-ciri dan fungsi prinsip irama dan pergerakan pada objek-objek yang ditayangkan. 5.Catatkan hasil perbincangan anda dalam bentuk peta pemikiran i-THINK.6.Persembahkan hasil kumpulan anda kepada guru untuk dinilai.Soalan: Adakah prinsip harmoni berkait rapat dengan irama dan pergerakan? Jelaskan jawapan anda.AktivitiAktivitiMultimediaLatihan Formatif1.Gariskan jawapan yang betul.(a)Irama merujuk kepada unsur-unsur seni yang berulang-ulang untuk menghasilkan (pergerakan, kontra).(b)Rekaan tangga yang (mendatar, berpusing) memberi kesan pergerakan.(c)Irama dan pergerakan memberikan kesan (dinamik, kontra) dalam sesebuah karya seni.2.Nyatakan dua jenis irama dalam seni visual.3.Berikan dua ciri irama dan pergerakan pada alam semula jadi.4.Nyatakan dua fungsi prinsip irama dan pergerakan dalam hasil karya seni visual.5.Berikan dua teknik yang digunakan untuk menghasilkan irama dan pergerakan dalam penghasilan karya seni visual.146

p. 153

AktivitiEksplorasi SeniPenggunaan teknik yang betul dalam mewujudkan prinsip irama dan pergerakan dapat menghasilkan gubahan yang menarik serta berkesan. Dalam aktiviti berikut, anda perlu mengenal pasti objek di persekitaran yang mempunyai prinsip irama dan pergerakan. Gunakan pengetahuan tersebut dalam menghasilkan gubahan karya seni.Tujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan prinsip irama dan pergerakan pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni melalui penggunaan media, proses dan teknik.Alat\/Bahan:Gam, gunting, pensel, pemotong kertas, pisau, kertas lukisan dan kertas warna bersaiz A4Langkah:1.Kenal pasti objek alam semula jadi, buatan manusia atau karya seni yang terdapat di persekitaran anda.2.Perhatikan ciri-ciri irama dan pergerakan yang terdapat pada objek tersebut.3.Aplikasikan ciri-ciri objek yang diperhati untuk menghasilkan satu karya seni menggunakan cara lipatan atau potongan kertas.4.Persembahkan hasil karya seni anda kepada guru untuk dinilai.Hasil:Gambar foto 14.1 Lipatan kertas yang menunjukkan kesan irama dan pergerakanGambar foto 14.2 Potongan kertas yang menunjukkan kesan irama dan pergerakanSoalan: Terangkan ciri-ciri irama dan pergerakan yang dihasilkan dalam karya anda. StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Membuat eksperimentasi dan penerokaan prinsip irama dan pergerakan pada alam semula jadi dengan pelbagai teknik.147

p. 154

AProjekktivitiDalam bahagian Ekspresi Seni ini, anda akan menghasilkan karya seni yang mengaplikasikan prinsip irama dan pergerakan. Anda perlu memilih aktiviti untuk berkarya dengan memberi penekanan pada prinsip irama dan pergerakan. Gunakan kreativiti anda dalam menjana idea untuk menghasilkan karya seni tersebut.Tujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip rekaan dalam penghasilan karya.Langkah am:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Gunakan prinsip irama dan pergerakan dalam penghasilan karya seni.3.Pamerkan hasil karya seni kumpulan anda semasa aktiviti Tumpu Galeri.Aktiviti A Seni Op Alat\/Bahan:Berus, cat air, palet, pembaris, pensel dan kertas lukisanLangkah: Membuat lakaran geometri pada kertas lukisan mengikut idea sendiri.Lakukan kemasan pada karya anda dengan bimbingan guru.Warnakan petak-petak yang telah dibuat secara berselang-seli sehingga penuh.Seni Op menekankan reka bentuk geometri, garisan dan warna yang boleh menimbulkan ilusi pergerakan dalam sesebuah karya.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menterjemah hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan prinsip irama dan pergerakan untuk menghasilkan karya dengan menggunakan imaginasi dan idea secara kreatif.Ekspresi Seni132148

p. 155

Aktiviti B Arca Alat\/Bahan: Berus, cat air, gam, palet dan batang aiskrim atau bahan kitar semula yang bersesuaianLangkah: Sediakan bahan-bahan yang diperlukan untuk karya anda.Lakarkan rupa beberapa bentuk yang dikehendaki pada kertas warna bersaiz A4 dan gunting.Buat kemasan pada karya yang telah siap.Gunakan kreativiti anda untuk membuat susun atur menggunakan batang aiskrim dan lekatkan.Susun atur bentuk yang telah digunting secara kreatif untuk menunjukkan kesan pergerakan dan gamkan.Lakukan kemasan pada karya yang telah siap.Aktiviti C Kolaj Alat \/Bahan: Gunting, gam, pensel, kertas lukisan dan kertas warna bersaiz A4Langkah:Lakukan aktiviti menghasilkan catan menggunakan prinsip irama dan pergerakan dengan melayari laman sesawang berikut:https:\/\/goo.gl\/1VZ5dFNilai murniEMKPenggunaan bahan-bahan kitar semula dalam aktiviti seni visual dapat mengelakkan pembaziran, menjana minda yang kreatif dan kesedaran untuk menghargai alam sekitar.113223149

p. 156

Anda telah memahami definisi, ciri-ciri dan fungsi irama dan pergerakan dalam karya seni visual. Anda juga telah mengaplikasikan prinsip ini dalam penghasilan beberapa karya seni pada bahagian Ekspresi Seni.Pada bahagian Apresiasi Seni ini, anda dikehendaki membuat apresiasi seni berkaitan karya seni yang telah dihasilkan kepada rakan-rakan untuk dihayati dan dinilai. Anda juga perlu menggunakan Bahasa Seni Visual yang berkaitan dengan prinsip irama dan pergerakan dengan tepat.Tujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan prinsip irama dan pergerakan.Bahan: Hasil karya murid dalam aktiviti Ekspresi SeniLangkah:1.Guru memilih tiga karya terbaik daripada setiap kumpulan.2.Pamerkan karya tersebut di stesen kumpulan masing-masing.3.Secara bergilir-gilir, setiap kumpulan bersama-sama guru akan bergerak dari satu stesen ke satu stesen dan mendengar pembentangan karya setiap kumpulan.4.Murid bertanggungjawab memberi penerangan hasil karya yang dihasilkan daripada aspek prinsip irama dan pergerakan.5.Buat pemerhatian ciri-ciri irama dan pergerakan dan catatkan setiap penerangan dan penilaian dalam buku nota anda.Gambar foto 14.3 Contoh hasil karya yang dipamerkanTumpu GaleriStandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid akan dapat:• Mempamerkan hasil karya• Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek Bahasa Seni Visual• Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karyaApresiasi Seni150

p. 157

RumusanDalam tajuk ini, saya telah memahami:ØIrama menunjukkan pergerakan apabila sesuatu elemen berulang.ØPergerakan pula digunakan untuk menggambar perasaan dan aksi dalam karya seni.ØCiri-ciri prinsip irama dan pergerakan terdapat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.ØIrama dan pergerakan memberikan kesan dinamik dalam sesebuah karya seni, menjadikan karya seni kelihatan lebih bertenaga dan realistik serta menjadikan aksi lebih berkesan.ØIrama dan pergerakan terhasil melalui olahan garisan, rupa, bentuk, warna dan ruang.Irama dan pergerakanIrama merujuk kepada unsur-unsur seni yang berulang-ulang untuk menghasilkan pergerakan.Ciri-ciriFungsiTeknik penghasilan• pergerakanyangberpusing• pengulanganobjekdanrupa• pergerakanyangtersusundan sekata• pergerakanyangmenghasilkan garisan melengkung dan beralun yang berulang• menunjukkanaksiyanglebih berkesan• menjadikankaryaseni kelihatan lebih bertenaga dan realistik• olahanrupa• olahanruang• olahanwarna• olahanbentuk• olahangarisanSudut KriteriaKejayaan151

p. 158

Soalan Objektif1.Apakah yang dimaksudkan dengan irama dan pergerakan dalam karya seni visual?AHasil karya yang seimbangBNilai ton warna yang berubah-ubahCKepelbagaian unsur seni dan prinsip rekaan dalam karyaDKesan pergerakan yang wujud daripada pengulangan visual2. Manakah antara berikut merupakan jenis irama?AIrama rawakBIrama teraturCIrama selinganDIrama bersimpang-siur3. Manakah pernyataan yang betul tentang fungsi prinsip irama dan pergerakan?AMenjadikan pergerakan kelihatan tidak tersusun atau sekataBMenjadikan karya seni lebih realistik CMemberi kesan statik pada rupaDMenimbulkan kebosanan 4.Manakah antara berikut merupakan teknik untuk mewujudkan prinsip irama dan pergerakan?AOlahan saiz bentuk yang samaBOlahan garisan yang berulangCOlahan warna yang sekata DOlahan rupa yang sama 5.Mengapakah aksi dalam komik menggunakan banyak prinsip irama dan pergerakan?AMemudahkan jalan ceritaBMenonjolkan watak utamaCMemaparkan prinsip kepelbagaian DMeninggalkan kesan aksi yang lebih mendalamSoalan Subjektif1.Tandakan (✓) pada pernyataan yang betul dan (✗) pada pernyataan yang salah.(a)Pergerakan boleh ditunjukkan melalui elemen harmoni.(b)Fungsi utama irama dan pergerakan dalam karya seni untuk mewujudkan kontra.(c)Ombak menunjukkan pergerakan melalui olahan garisan melengkung dan beralun yang berulang.(d)Ilustrasi pada buku komik banyak menggunakan prinsip irama dan pergerakan.2.Apakah ciri-ciri irama dan pergerakan yang anda lihat pada alam nyata?3.Senaraikan teknik penghasilan irama dan pergerakan dalam seni visual.4.Karya seni yang mewujudkan irama dan pergerakan akan kelihatan seakan-akan bergerak walaupun pada hakikatnya statik. Bagaimanakah anda boleh menjelaskan keadaan ini?5.Apakah teknik yang digunakan oleh pengkarya untuk menunjukkan kesan irama dan pergerakan dalam karya seni berikut?Nik Rafin, Escapade, 2013, Cat akrilik atas kanvasGambar foto 1152LatihanSumatif152

p. 159

Pemikiran Seni Visual ialah bidang yang membincangkan proses dan elemen-elemen yang perlu ada pada sesebuah karya seni. Bidang ini berkaitan dengan aspek yang mempunyai elemen kebolehgunaan dan kebolehpasaran dalam seni halus, seni reka dan seni kraf. Keupayaan murid menguasai konsep-konsep penting dalam bidang ini akan menghasilkan karya seni visual yang kreatif, inovatif dan berkualiti tinggi.153

p. 160

Pernahkah anda mengunjungi pameran seni visual? Jika pernah, adakah anda perasan ‘tajuk’ yang terdapat pada karya seni yang dipamerkan? Jika tidak pernah, apabila ada peluang untuk melawat pameran seni, sila beri perhatian terhadap tajuk sesebuah karya seni. Apakah perkaitan tajuk dengan mesej yang ingin disampaikan? Jika anda dapat mengaitkan tajuk dengan mesej yang ingin disampaikan, bermakna pelukis, pereka dan pengarca tersebut telah berjaya menghasilkan satu karya yang berkesan.Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamitajukdanmesejdalamprosespembentukan karya• mengeksplorasidanmengaplikasikaedahpembentukan dan perkembangan tajuk dan mesej• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumber dan teknologi dalam penjanaan tugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualberpandukanteori dan pemahaman tentang tajuk dan mesej15TAJUKTAJUK DAN MESEJ154

p. 161

Definisi Tajuk dan MesejTajuk ialah judul dan fokus sesuatu karya untuk menggambarkan mesej yang ingin disampaikan. Mesej pula ialah makna atau maksud tersurat dan tersirat yang terkandung dalam sesebuah karya seni. Pemahaman terhadap tajuk dan mesej dapat mempertingkatkan penghayatan kita terhadap sesebuah karya seni. Rajah 15.1 ialah contoh pernyataan di atas bagi menggambarkan mesej yang ingin disampaikan.Tujuan Aplikasi Tajuk dan MesejTujuan aplikasi tajuk dan mesej dalam proses pembentukan karya adalah untuk menjadikan karya seni visual tersebut lebih bermakna dan bukan sekadar untuk nilai keindahan semata-mata. Tajuk mestilah sesuai dengan tema agar karya seni itu mampu memberikan mesej seperti pengajaran dan maklumat tertentu.Kaedah Pembentukan dan Proses Perkembangan Tajuk dan MesejSesebuah karya seni visual dihasilkan melalui gabungan tiga komponen penting, iaitu hal benda, bentuk dan kandungan. Hal benda berkait rapat dengan imej yang dipilih bagi mewakili tema. Bentuk merujuk kepada unsur seni dan prinsip rekaan yang diaplikasikan dalam proses pembentukan karya. Kandungan pula biasanya berkisar pada persoalan makna dan lambang kebudayaan, sosiologi, politik, sejarah dan nilai estetik. Kandungan berkait rapat dengan sebab sesuatu mesej itu ingin disampaikan.Tema:SosioekonomiTajuk:Membeli-belah di KampungMesej:Aktiviti harian dan nilai-nilai budaya dalam masyarakat tempatanRajah 15.1 Contoh karya yang mengandungi tajuk dan mesejMohd. Sallehuddin, Membeli-belah di Kampung, 1959, Cat minyakKoleksi LPSVN•Mesej juga dikaitkan dengan tema, iaitu inti pati kepada pengkaryaan dan perekaan.•Tema ialah subjek yang dibincangkan oleh pelukis dalam karya seni visual melalui paparan imej tertentu.•Tiga persoalan penting sebagai panduan untuk menghasilkan karya:❖Apakah (hal benda)❖Bagaimanakah (bentuk)❖Mengapakah (kandungan)Persepsi Seni155StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisitajukdanmesej•Tujuan aplikasi tajuk dan mesej dalam proses pembentukan karya•Kaedah pembentukan dan proses perkembangan tajuk dan mesej•Teknik❖Konvensional❖Kontemporari

p. 162

AktivitiTujuan:1.Mengidentifikasikan tajuk dan mesej dalam proses pembentukan karya.2.Menginterpretasikan tajuk dan mesej dalam proses pembentukan karya.Langkah:Merujuk karya di bawah, berikan pandangan anda berdasarkan persoalan-persoalan berikut:1.Adakah tajuk karya Beijing Impression itu sesuai dengan mesej berkaitan penghargaan?2.Bagaimanakah unsur seni dan prinsip rekaan diaplikasikan dalam karya ini?3.Pada pandangan anda, mengapakah pelukis menggunakan bangunan sebagai hal benda untuk menyampaikan mesej penghargaannya?4.Adakah karya ini dikategorikan sebagai konvensional atau kontemporari? Berikan rasional anda. Tajuk karya lukisan ini ialah Beijing Impressionyang bertemakan bangunan bersejarah. Pelukis ingin menyampaikan mesej tentang penghargaan beliau terhadap keunikan bangunan tersebut.Ham Rabeah Kamarun, Beijing Impression, 2007, Arang dan krayonArahan: Buat catatan sumbangsaran dalam buku nota anda.Teknik konvensionalJuhari Said, Katak Hendak Jadi Lembu,1997, Cetakan kayuatas kertasSumber: Buku Akal DiMata Pisau Teknik kontemporariRaduan Man,Dancing With Nature Series,2006, Cetakan kayudan media campuranatas kertasSumber: Katalog Pameran BeyondprintRajah 15.2 Contoh teknik konvensional dan teknik kontemporariTeknik Konvensional dan Teknik KontemporariTeknik ialah kaedah mencipta sesuatu hasil seni seperti karya seni visual. Terdapat dua jenis teknik yang biasa digunakan, iaitu teknik konvensional dan teknik kontemporari. Teknik konvensional merujuk kepada proses pembentukan hasil karya visual yang terikat dengan proses atau cara tradisi. Teknik kontemporari pula ialah proses yang tidak terikat dengan kaedah tradisi dan lebih kreatif serta inovatif.Lakukan aktiviti di bawah untuk lebih memahami cara menghasilkan karya seni visualyang menarik.Rajah 15.3 Tajuk dan mesej dalam karya156

p. 163

AktivitiTujuan: Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan aplikasi tajuk dan mesej dalam proses pembentukan karya melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Kaji dan lengkapkan maklumat tentang tajuk, mesej dan teknik berpandukan objek atau visual objek berkenaan yang diberi oleh guru dalam jadual berikut:Jadual 15.1 Lembaran kerjaKaryaTajukMesejTeknikArcaPosterTepak sirih 3.Tulis hasil dapatan perbincangan anda dalam buku nota seni.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Meneroka kaedah penjanaan tajuk dan mesej•Menghuraikan secara visual, bertulis atau lisan bagi mempamerkan pemahaman terhadap tajuk dan mesej•Mencerakinkan proses❖Komponen tajuk dan mesejLatihan Formatif1.Apakah yang dimaksudkan dengan tajuk dan mesej? 2.Nyatakan tujuan tajuk dan mesej dalam pembentukan karya seni visual.3.Apakah tiga komponen penting yang perlu ada dalam sesebuah karya?4.Bagaimanakah anda dapat membezakan tajuk dan mesej dalam sesebuah karya? Eksplorasi SeniAnda telah memahami tajuk dan mesej sangat penting dalam penghasilan sesebuah karya. Pengkarya yang kreatif boleh menyampaikan tajuk dan mesejnya dalam bentuk seni visual yang bermakna. Lakukan aktiviti di bawah untuk lebih memahami tajuk dan mesej dalam karya seni.Dalam aktiviti ini, guru akan memberikan beberapa objek atau visual objek berkenaan kepada setiap kumpulan. Ahli-ahli dalam setiap kumpulan dikehendaki membincangkan tajuk dan mesej yang digunakan dalam penghasilan karya tersebut.157

p. 164

Rajah 15.4 Contoh perbincangan tentang tajuk dan mesejArcaTepak sirihPosterTajukThe Storm Raiders.Arca ukiran kayu ini bertemakan figura manusia yang dihasilkan oleh Mad Anuar pada tahun 1991.MesejMembawa mesej kekaguman terhadap sikap, semangat dan usaha gigih tanpa mengenal putus asa. TajukHero. Poster ini bertemakan sains fiksyen antara realiti dan fantasi pengkarya.MesejMembawa mesej tentang kemajuan teknologi yang boleh memberikan manfaat atau sebaliknya kepada masyarakat dunia.TajukTepak sirih.Tepak sirih ini bertemakan warisan bangsa yang sering digunakan semasa adat meminang dalam budaya Melayu.MesejMembawa mesej kita perlu mengekalkan warisan yang menjadi kebanggaan budaya dan bangsa.158

p. 165

AktivitiTujuan: 1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi aplikasi tajuk dan mesej dalam proses pembentukan karya melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan aplikasi tajuk dan mesej dalam proses pembentukan karya.Langkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Pilih satu karya yang mempunyai tajuk tertentu.3.Bincangkan tentang tiga komponen yang telah dipelajari dan aplikasikan dalam karya yang dipilih.4.Tulis dan lakarkan hasil dapatan perbincangan anda dalam bentuk peta pemikiran dalam buku nota.Hasil perbincangan:Hal benda: Menggunakan figura perwira-perwira askar Melayu. Paparan tersebut bertepatan dengan tajuk dan tema patriotisme.Bentuk: Menggunakan media cat minyak dengan sapuan berus yang teliti dan terkawal. Ruang ditunjukkan menggunakan pendekatan perspektif warna bagi memaparkan insiden pertempuran secara maksimum.Kandungan: Sebuah karya gaya romantisme yang mengisahkan pertempuran di lereng bukit Pasir Panjang. Pasukan Tentera Bersekutu terpaksa menyerah diri kepada Jepun setelah bertempur selama dua hari. Leftenan Adnan bin Saidi bersama-sama anggota Platun Kedua, Kompeni C Batalion Pertama telah dibunuh kerana enggan menyerah diri.Mohamed Hoessein Enas, Pertempuran Pasir Panjang, 1981, Cat minyakEkspresi SeniDalam bahagian Eksplorasi Seni, anda telah memahami kepentingan dan kaitan antara tajuk dengan mesej agar komunikasi visual dapat disampaikan dengan jelas dan tepat. Lakukan aktiviti di bawah untuk lebih memahami konsep tajuk dan mesej dalam sesuatu karya. Dalam aktiviti ini, anda perlu memilih satu karya yang mempunyai tajuk tertentu. Kaji karya tersebut dari aspek hal benda, bentuk dan kandungannya. Tuliskan hasil dapatan anda dan rakan-rakan dalam bentuk peta pemikiran untuk dipersembahkan dalam Tumpu Galeri.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Mengaplikasikan pemahaman tentang tajuk dan mesej dalam karya•Menjana tugasan berkaitan aplikasi tajuk dan mesej❖Tajuk − aplikasi tajuk dan mesej❖Komponen tajuk dan mesejRajah 15.5 Contoh perbincangan yang berfokuskan patriotisme159

p. 166

Apresiasi SeniAnda telah mempelajari tajuk dan mesej dalam pembentukan karya seni visual. Dalam sesi Apresiasi Seni ini, setiap hasil perbincangan akan diperagakan dan anda akan membentangkan hasil dapatan masing-masing dalam Tumpu Galeri. Semasa pembentangan, anda boleh menyatakan:(a)Apakah tajuk karya yang dipilih?(b)Mengapakah anda dan kumpulan memilih karya tersebut?(c)Bagaimanakah anda menganalisis karya tersebut?(d)Apakah faedah hasil analisis anda itu?StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Mempamerkan hasil karya•Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek teori dan pemahaman tentang tajuk dan mesej•Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karyaTujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan unsur seni dan prinsip rekaan.Langkah:1.Pilih tiga bahan pameran terbaik yang dihasilkan oleh setiap kumpulan.2.Lekatkan bahan tersebut di papan tulis kelas. 3.Wakil kumpulan perlu membentangkan hasil dapatan karya dengan jelas selama lima minit di hadapan kelas. 4.Laporan hasil pembentangan anda mesti menggunakan unsur seni dan prinsip rekaan yang berkaitan tajuk dan mesej dengan betul. Gambar foto 15.1 Contoh hasil bahan perbincanganTumpu GaleriPilih tiga bahan pameran terbaik yang dihasilkan oleh setiap kumpulan.Lekatkan bahan tersebut di papan tulis kelas. Laporan hasil pembentangan anda mesti menggunakan unsur seni dan prinsip rekaan yang berkaitan tajuk dan mesej dengan betul. Wakil kumpulan perlu membentangkan hasil dapatan karya dengan jelas selama lima minit di hadapan kelas. 160

p. 167

• Hal benda ialah imej yang dipilih untuk mewakili tema.• Bentuk merujuk kepada unsur seni dan prinsip rekaan yang digunakan dalam penghasilan karya.• Kandungan merujuk kepada persoalan makna dan lambang kebudayaan, sosiologi, politik, sejarah dan nilai estetik.• Konvensional, iaitu teknik yang terikat dengan proses atau cara tradisi seperti penggunaan media.• Kontemporari, iaitu teknik yang tidak terikat dengan kaedah tradisi, lebih kreatif dan inovatif.• Tajukialahjuduldanfokussesuatukaryauntukmenggambarkan mesej yang ingin disampaikan.• Mesejialahmaknaataumaksudyangtersuratdantersirat yang terkandung dalam sesebuah karya seni.• Mampumemberimesejsepertipengajarandanmaklumat tertentu.• Menjadikankaryaitulebihbermakna.• Mempunyainilaikeindahan.DefinisiKaedahTeknikRumusanDalam tajuk ini, saya telah memahami:Ø Tajuk dan mesej saling berkaitan dalam proses pembentukan karya seni.Ø Tajuk ialah judul dan fokus sesuatu karya untuk menggambarkan mesej yang ingin disampaikan.Ø Mesej ialah makna atau maksud tersurat dan tersirat yang terkandung dalam sesebuah karya seni.Ø Tujuan tajuk dan mesej adalah agar hasil karya tersebut menjadi lebih bermakna dan mempunyai nilai estetik.Ø Tajuk mesti sesuai dengan tema agar pengajaran dan maklumat dapat disampaikan dengan tepat.Ø Terdapat tiga komponen utama dalam proses pembentukan karya seni, iaitu hal benda, bentuk dan kandungan. Ø Tajuk dan mesej amat penting kerana elemen ini menjadikan sebuah karya seni itu bermakna dan berkesan dari segi komunikasi visual.Ø Terdapat dua teknik dalam penghasilan karya, iaitu teknik konvensional dan teknik kontemporari.Ø Teknik konvensional terikat dengan proses atau cara tradisi.Ø Teknik kontemporari pula tidak terikat dengan kaedah tradisi, namun lebih kreatif dan inovatif.Tajuk dan mesejTujuanSudut KriteriaKejayaan161

p. 168

Soalan Objektif1.Apakah aspek utama dalam definisi tajuk?ATemaBMesejCFiguraDHal benda2.Apakah fokus utama dalam definisi mesej?AKetepatan tajukBPemilihan teknikCHal benda yang relevanDMaksud tersurat dan tersirat3.Mengapakah pemilihan tajuk dan mesej mesti jelas dalam sesebuah karya?AKarya seni akan disukaiBKeberkesanan untuk menghayati karyaCMemudahkan proses pembentukan karyaDMembantu menyampaikan maklumat dengan tepat4.Apakah tiga komponen dalam proses pembentukan karya seni visual?AHal benda, bentuk dan kandunganBHal benda, kandungan dan teknikCBentuk, teknik dan kandunganDHal benda, bentuk dan teknik5.Komponen bentuk dalam karya seni merujuk kepada .Aunsur seni dan prinsip rekaanBpersoalan makna dan lambangChal benda yang menjadi fokus pentingDmedia yang digunakan dalam penghasilan karyaLatihanSumatifSoalan Subjektif1.Gambar foto di bawah merupakan hasil karya pelukis tempatan. Mohamed Hoessein Enas, Silat,1991, Cat minyakGambar foto 1(a)Apakah tajuk lain yang sesuai untuk karya di atas?(b)Nyatakan mesej yang hendak disampaikan oleh pelukis ini.(c)Nyatakan dua hal benda yang berkaitan dengan karya ini.2.Gambar foto di bawah merupakan produk kraf suku kaum Bajau di Kota Belud, Sabah. Gambar foto 2(a)Apakah tajuk yang sesuai untuk produk ini?(b)Apakah fungsi gunaan produk ini?162

p. 169

Tahukah anda bahawa setiap karya yang dihasilkan mempunyai motif, idea dan konsep tertentu? Seorang pelukis, pereka atau pandai kraf akan memikirkan motif tersurat dan tersirat, idea untuk mengembangkan motif tersebut dan konsep yang akan digunakan dalam karya yang dihasilkan. Gabungan ketiga-tiga elemen ini akan menghasilkan satu karya yang berkualiti dan bermakna.Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiteorimotif,ideadankonsepdalamprosespembentukan karya• mengeksplorasidanmengaplikasikaedahpembentukandanperkembanganmotif,ideadankonsep• menzahirkanmotif,ideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasan• menghayatihasilkaryaSeniVisualberpandukanteoridanpemahamantentangmotif,ideadankonsep16MOTIF, IDEA DAN KONSEPTAJUK163

p. 170

Persepsi SeniDefinisi Motif, Idea dan KonsepMotif secara umumnya bermaksud sebab atau tujuan yang mendorong pereka menghasilkan sesuatu karya. Namun, motif dalam tajuk ini menjurus kepada hal benda yang diaplikasikan oleh pelukis, pereka atau pandai kraf dalam penghasilan seni. Idea ialah buah fikiran yang tercetus hasil rangsangan seperti pemerhatian dengan kesedaran atau perbincangan. Konsep pula ialah idea yang terbentuk hasil daripada gabungan pelbagai nilai yang dihayati daripada alam sekeliling dalam penghasilan seni. Oleh itu, peranan motif, idea dan konsep meliputi dasar panduan, tujuan ataupun matlamat yang dijadikan asas dalam penghasilan karya.Tujuan Aplikasi Motif, Idea dan KonsepMotif dalam seni halus dan seni reka dipanggil sebagai hal benda. Hal benda yang dipilih oleh pelukis atau pereka bertujuan untuk disesuaikan dengan idea dan konsep karya mereka.Motif dalam seni kraf merujuk kepada unsur alam yang dibentuk sama ada dengan gaya organik atau gaya geometri. Motif menjadi unsur paling asas dalam sesuatu gubahan atau tatarias. Aplikasi motif dalam seni kraf sebagai fungsi hiasan yang melengkapi fungsi gunaan sesuatu produk.Tujuan penjanaan idea oleh pengkarya adalah untuk memudahkan mereka menetapkan objektif, tujuan dan menentukan sesuatu tema dalam penghasilan karya. Aplikasi konsep pada karya pula boleh memberi gambaran pemikiran atau luahan perasaan pengkarya terhadap sesuatu idea yang ingin diketengahkan.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisimotif,ideadankonsep• Tujuanaplikasimotif,ideadankonsepdalamprosespembentukan karya•Kaedah pembentukan dan prosesperkembanganmotif,ideadankonsepMotifatautujuansenisecara umum adalah:•untuk menzahirkan perasaan• berkongsiidentitipelukis•menzahirkan kepercayaan•penciptaan sesuatu yang baharu•menyampaikan maklumatArca Moyang Tenong Jerat Harimau ini mengambil idea dan konsep harimau sebagai pahlawan rimba bagi masyarakat kaum asli Mah Meri.Rajah 16.1 Motif dalam seni halusGambar foto 16.1 Contoh motif pada kain songketPeon anak Bumbong,Moyang Tenong Jerat Harimau, 1996, KayuKoleksi LPSVN164

p. 171

Kaedah Pembentukan dan Proses Perkembangan Motif, Idea dan KonsepPembentukan motif, idea dan konsep dalam seni halus, seni reka dan seni kraf boleh menggunakan empat kaedah. Kaedah tersebut ialah pemerhatian, penerokaan, persepsi dan pertimbangan estetik serta analisis.Buku rujukanInternetPemerhatianGuruMembuat lawatan atau kajian lapanganMengkaji karya seniMemerhati alam semula jadiMembaca isu semasa di akhbar atau majalahMelawat galeri seni atau muziumIdea berkaryaRajah 16.4 Penjanaan motif, idea dan konsep dengan peta pemikiran i-THINKRajah 16.2 Kaedah pembentukan motif, idea dan konsepRajah 16.3 Contoh-contoh motifProses perkembangan motif, idea dan konsep boleh menggunakan sumber-sumber seperti guru, Internet, pemerhatian dan buku rujukan. Rajah 16.4 menggambarkan proses perkembangan tersebut.Kaedah gubahan motif seni kraf diilhamkan menerusi pemerhatian terhadap alam sekeliling yang menjadi sumber inspirasi. Rajah 16.3 menunjukkan antara contoh motif daripada pelbagai sumber inspirasi.Sumber inspirasi motifFloraFaunaGeometriKosmosPersepsiPemerhatianKaedahPertimbangan estetik dan analisisPenerokaan• Persepsioptikalialah pemerhatian terhadapsifatfizikalsesuatuobjek.Persepsikonseptualpulaialahpemerhatian yang bersifatimaginasiterhadap sesuatu objek.165

p. 172

Kaedah pembentukan sesuatu konsep dipengaruhi oleh faktor-faktor kontekstual seperti pengalaman, pendidikan, perkembangan semasa dunia seni dan persekitaran. Konsep ini akan berubah-ubah bergantung pada keperluan dan pendekatan dalam penghasilan sesebuah karya.Rajah 16.5 Contoh konsep kontemporari dalam karya seni visualAhmad Shukri Mohamed, Insect Diskette II, 1997, Media campuranAktivitiTujuan:1.Mengidentifikasikan motif, idea dan konsep dalam proses pembentukan karya.2.Menginterpretasikan motif, idea dan konsep dalam proses pembentukan karya.Langkah:1.Bahagikan murid kepada tiga kumpulan, iaitu Kumpulan A - Motif, Kumpulan B - Idea dan Kumpulan C - Konsep.2.Bincangkan kategori masing-masing bersama-sama ahli kumpulan.3.Perbincangan anda mesti mengandungi definisi, tujuan, kaedah dan contoh.4.Anda boleh menggunakan kaedah Nota Berperekat atau Artist Book dalam perbincangan tersebut.5.Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda di hadapan kelas.Hasil perbincangan:Nota BerperekatArtist BookRajah 16.6 Contoh perbincangan menggunakan strategiNota Berperekat dan Artist BookContohkonsepdalamseni visual seperti konsephibrid,iaitupendekatan teknik yang menggabungkan sama ada alat atau pelbagai bahan dalam prosespembentukansebuah karya seni visual.(Fishpool,2009&Coldwell,2010)Arca karya Ahmad Shukri Mohamed ini menggunakan konsep kontemporari. Beliau tidak terikat dengan cara atau kaedah konvensional seperti luakan atau tuangan. Sebaliknya, motif dan idea beliau dipersembahkan menerusi media campuran dan objek harian hingga menghasilkan satu karya instalasi yang menarik.166

p. 173

Latihan Formatif1.Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.pemerhatianmenjanahal bendanilai estetik(a)Motif ialahyang diaplikasikan oleh pelukis, pereka atau pandai kraf.(b)Tujuan motif dalam seni kraf adalah untuk .(c)Pembentukan motif, idea dan konsep boleh dijana melalui kaedah .(d)Pembentukan dan perkembangan idea dilakukan melalui proses idea.2.Apakah tujuan motif dalam karya seni?3.Apakah yang dimaksudkan dengan konsep?4.Bagaimanakah kaedah pembentukan motif, idea dan konsep dihasilkan?Eksplorasi SeniAnda telah belajar tentang motif, idea dan konsep dalam bahagian Persepsi Seni. Motif dan idea yang kreatif dapat menjadikan sesebuah gubahan itu unik dan menarik. Kreativiti mereka menerusi motif dan idea dijelmakan dalam pelbagai konsep.Sekarang, mari kita lakukan aktiviti berikut untuk membincangkan kaedah penjanaan motif, idea dan konsep. Gunakan strategi ‘Saya lihat, saya fikir dan saya tanya’ dalam perbincangan ini. Strategi ini bermaksud, anda dikehendaki menyenaraikan objek atau gambar yang dilihat secara visual. Kemudian, nyatakan pendapat anda tentang objek tersebut. Akhir sekali, kemukakan beberapa soalan tentang objek tersebut. Strategi ini akan menjadi panduan untuk mendapatkan jawapan.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:• Menerokakaedahpenjanaanmotif,ideadankonsep•Menghuraikan secara visual, bertulis atau lisan bagi mempamerkan pemahaman motif,ideadankonsep• Mencerakinkanproses❖ Komponenmotif,ideadankonsepAktivitiTujuan: Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat penerokaan aplikasi motif, idea dan konsep dalam proses pembentukan karya melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Lakukan aktiviti ini secara berkumpulan.2. Pilih satu jenis karya yang hendak dibincangkan. 3.Gunakan strategi ‘Saya lihat, saya fikir dan saya tanya’ dalam perbincangan anda.167

p. 174

4. Catatkan perbincangan kumpulan anda dalam buku nota dan beri penerangan terhadap karya yang dibincangkan.Hasil perbincangan:Jadual 16.1 Contoh dapatan hasil perbincanganStrategiPemerhatianSaya lihatPelbagai jenis motif pada tikar mengkuang.Saya fikirBagaimanakah motif dihasilkan?Saya tanya1.Siapakah yang mengusahakannya?Banyak diusahakan oleh masyarakat Melayu di Kelantan, Terengganu dan etnik di Sarawak.2.Bagaimanakah bahan ini diproses?Helaian mengkuang dipotong dengan saiz seragam menggunakan alat khas, iaitu jangka.3.Apakah kegunaan kraf ini?Digunakan sebagai hamparan tempat duduk.4.Dari manakah idea ini diperoleh?Idea diperoleh melalui pemerhatian pelbagai motif yang terdapat pada tikar mengkuang.5.Apakah sumber inspirasi yang menghasilkan motif ini?Menggunakan sumber alam semula jadi.6.Bagaimanakah teknik pembuatannya?Teknik anyaman yang menggunakan pelbagai corak seperti corak serong, selang seli atau tapak catur.7.Adakah hanya konsep konvensional atau boleh berubah menjadi satu konsep baharu?Menjadi produk dimensi baru seperti beg tangan, bakul, selipar, bekas tisu dan bekas pensel.168

p. 175

Tujuan: 1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi aplikasi motif, idea dan konsep dalam proses pembentukan karya melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan aplikasi motif, idea dan konsep dalam proses pembentukan karya.Langkah:1.Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.2.Kemudian, pilih satu jenis karya yang hendak dibincangkan sama ada:(a)Seni halus(b)Seni reka(c)Seni kraf3.Gunakan strategi peta pemikiran i-THINK yang sesuai untuk membandingkan motif, idea dan konsep karya atau produk yang anda bincangkan.4.Pilih satu kaedah berikut untuk mempersembahkan hasil perbincangan kumpulan anda.(a)Persembahan Multimedia(b)Artist Book5.Lakarkan semula peta pemikiran i-THINK anda dalam buku nota.AktivitiEkspresi SeniAnda telah membincangkan motif, idea dan konsep serta teknik menghasilkan karya seni. Aplikasikan pemahaman anda ini dalam aktiviti berikut untuk mengetahui lebih lanjut tentang motif, idea dan konsep. Melalui aktiviti ini, anda perlu memilih satu jenis karya yang hendak dibincangkan. Gunakan dua karya daripada jenis yang sama untuk membandingkan motif, idea dan konsep yang digunakan. Anda boleh menggunakan peta pemikiran i-THINK yang sesuai untuk membandingkan motif, idea dan konsep karya yang dipilih. Persembahkan hasil perbincangan anda menggunakan kaedah multimedia atau Artist Book.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Mengaplikasikan pemahaman tentangmotif,ideadankonsepdalam karya •Menjana tugasan berkaitan aplikasimotif,ideadankonsep❖ Tajuk−aplikasimotif,ideadankonsep❖ Komponenmotif,ideadankonsepLayarilamansesawangberikut untuk menghasilkan persembahan secara multimedia:https:\/\/goo.gl\/xWFVTq169

p. 176

Hasil:Jalaini Abu Hassan, Periok-periok Kecil, 2000, Bahan campuranSumber: Katalog Gerak RasaRajah 16.7 Contoh hasil perbincangan• Motifdaripadaobjek-objeklumrah seperti periuk, mangkuk, bubu dan sarang burung tempua.• Ideakaryabertemakanalambenda dan memori masa silam pelukis ketika zaman kanak-kanak.• Mengaplikasikanproseshibrid,iaitu gabungan pendekatan teknik catan dan lukisan, penggunaan media kering dan basah serta konsep konvensional dan bukan konvensional seperti huruf abjad daripada teknik stensilan.Lee Kok Yew, RE & EE Ke Arah Pembangunan Mapan,2000, Warna airSumber: Koleksi Poster RE & EE 2000• Motifatauhalbendagabungan figura dan imej berkaitan sumber-sumber tenaga seperti tenaga suria.• Konsepkonvensionaldarisegi idea dan gaya realistik bertemakan RE & EE ke arah pembangunan mapan.• Menggunakanteknik-teknikkonvensional poster yang jelas.• Posterinitelahmemenangihadiah pertama peringkat kebangsaan kerana ketepatan pemilihan hal benda, idea dan konsep dengan tema pertandingan.170

p. 177

Apresiasi SeniAnda telah memahami motif, idea dan konsep dalam pembentukan karya seni halus, seni reka dan seni kraf. Dalam sesi Apresiasi Seni ini, anda dikehendaki memperaga dan membincangkan hasil dapatan masing-masing semasa Tumpu Galeri. Setiap kumpulan perlu melekatkan atau menyusun bahan-bahan mereka di sudut yang berasingan. Pastikan susunan bahan-bahan tersebut kemas, jelas dan mudah difahami oleh murid-murid lain. Anda boleh menyusun bahan-bahan tersebut di atas meja atau dilekatkan pada papan di belakang kelas.StandardPembelajaranSetelah mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Mempamerkan hasil karya•Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukanpadaaspekteoridanpemahamantentangmotif,ideadankonsep•Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karyaTujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan unsur seni dan prinsip rekaan.Langkah:1.Peragakan hasil perbincangan setiap kumpulan.2.Murid dan guru akan bergerak dari satu tempat ke satu tempat. Terangkan dengan jelas, padat dan ringkas hasil perbincangan kumpulan anda selama dua hingga tiga minit. 3.Ulangi kaedah tersebut sehingga kesemua bahan pameran telah dilihat dan dijelaskan. 4.Laporan hasil pembentangan anda mesti berkaitan motif, idea dan konsep dengan betul.Gambar foto 16.2 Contoh hasil bahan perbincangan dilekatkan pada dindingTumpu Galeri171

p. 178

• Motif, idea dan konsep ‒ berkait rapat antara satu sama lain. Kaedah yang digunakan ialah pemerhatian, penerokaan, persepsi dan pertimbangan estetik serta analisis. Kaedah gubahan motif seni kraf diilhamkan melalui pemerhatian alam sekeliling.• Motif‒ hal benda yang diaplikasikan oleh pelukis, pereka atau pandai kraf dalam penghasilan seni. Motif juga pada umumnya, bermaksud sebab atau tujuan penghasilan seni.• Idea‒ buah fikiran yang tercetus hasil rangsangan seperti pemerhatian, pengalaman, perkembangan semasa dunia seni dan perbincangan.• Konsep‒ idea yang terbentuk hasil gabungan pelbagai nilai yang dihayati daripada alam sekeliling.• Motif‒ dalam seni halus dan seni reka untuk disesuaikan dengan idea dan konsep. Motif dalam seni kraf untuk fungsi hiasan.• Idea‒ memudahkan penetapan objektif, tujuan dan tema.• Konsep‒ memberi gambaran pemikiran dan luahan perasaan yang ingin diketengahkan.DefinisiKaedahMotif, idea dan konsepTujuanRumusanDalam tajuk ini, saya telah memahami:Ø Motif ialah hal benda yang diaplikasikan oleh pelukis, pereka dan pandai kraf dalam menghasilkan sesuatu karya.Ø Idea ialah buah fikiran yang tercetus hasil rangsangan seperti pemerhatian, pengalaman perkembangan semasa dunia seni dan perbincangan.Ø Konsep ialah idea yang terbentuk hasil gabungan pelbagai nilai yang dihayati.Ø Penjanaan idea memudahkan penetapan objektif, tujuan dan tema.Ø Tujuan aplikasi motif dalam seni halus dan seni reka untuk disesuaikan dengan idea dan konsep. Motif dalam kraf untuk fungsi hiasan.Ø Kaedah pembentukan sesuatu konsep dipengaruhi oleh faktor pengalaman, pendidikan, perkembangan semasa dan persekitaran.Ø Pembentukan motif berkait rapat dengan idea dan konsep.Ø Terdapat empat kaedah pembentukan motif, idea dan konsep, iaitu pemerhatian, penerokaan, persepsi dan pertimbangan estetik serta analisis.Ø Gubahan motif diilhamkan menerusi pemerhatian alam sekeliling.Ø Penjanaan idea boleh menggunakan sumber-sumber seperti guru, Internet, pemerhatian dan buku rujukan.Sudut KriteriaKejayaan172

p. 179

LatihanSumatifSoalan Objektif1.Buah fikiran yang tercetus hasil rangsangan seperti pemerhatian, pengalaman dan perbincangan pengkarya sebelum menghasilkan karya seni visual ialah .AIdeaBTemaCMotifDKonsep2.Idea yang terbentuk hasil gabungan pelbagai nilai yang dihayati daripada alam sekeliling dikenali sebagai .AmotifBtujuanCkonsepDgagasan3.Contoh kaedah yang digunakan untuk pembentukan motif, idea dan konsep ialah . AgayaBciptaanCkreativitiDpenerokaan4.Motif dalam seni halus dan seni reka dikenali sebagai . AideaBaliranCkonsepDhal benda5. ialah unsur paling asas dalam sesuatu gubahan pada seni kraf.AGayaBMotifCTujuanDKonsepSoalan Subjektif1.Gambar foto 1 berikut merupakan satu hasil kraf terkenal.Gambar foto 1(a)Apakah motif pada gubahan corak kraf batik tersebut?(b)Bincangkan konsep yang ditonjolkan menerusi produk kraf ini.2.Gambar foto 2 ialah karya cetakan kayu Ponirin Amin, Pohon Beringin II, 1995. Gambar foto 2(a)Apakah teknik yang digunakan untuk menghasilkan karya cetakan kayu di atas?(b)Bincangkan motif yang dipaparkan oleh pelukis.(c)Apakah pendapat anda tentang idea dan konsep karya ini?173

p. 180

Pernahkah anda melihat daun getah? Pada asasnya, daun ini tiada nilai dan tidak menarik. Namun, tahukah anda bahawa daun getah ini boleh ditransformasi menjadi suatu produk yang menarik, unik dan bernilai? Perubahan sesuatu bahan daripada kegunaan biasa kepada kegunaan kreatif, unik dan baharu dinamakan designomic, iaitu sesuatu yang mempunyai nilai kebolehgunaan dan kebolehpasaran.Selepas mempelajari tajuk ini, anda akan:• memahamiteoridesignomicdalamprosespembentukan karya• mengeksplorasidanmengaplikasikaedahpembentukandanperkembangandesignomic• menzahirkanideadankonsepmelaluipelbagaisumberdanteknologidalampenjanaantugasandesignomic• menghayatihasilkaryaSeniVisualberpandukanteoridanpemahamantentangdesignomic17TAJUKDESIGNOMIC174

p. 181

Persepsi SeniDefinisi DesignomicDesignomic ialah gabungan perkataan design (seni reka) dan economic (ekonomi) yang mempunyai ciri-ciri kebolehgunaandan kebolehpasaran pada rekaan sesuatu produk atau karya seni visual. Pereka, pelukis atau pandai kraf berkongsi satu bentuk pemikiran, perasaan, pengalaman dan visi yang baharu dalam proses rekaan.Tujuan Aplikasi DesignomicDesignomic sesuatu rekaan memperlihatkan daya tarikan yang tinggi melalui ciri-ciri keunikan dan kelainan pada rekaan yang dihasilkan bagi tujuan keusahawanan. Dalam keunikan tersebut, terdapat daya tarikan dan fungsi yang tersendiri. Misalnya, rekaan dalam gambar foto 17.1 yang menunjukkan rekaan kerusi yang unik dan berfungsi.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat menjelaskan melalui perbincangan tentang:• Definisidesignomic•Tujuan aplikasi designomicdalam proses pembentukan karya•Kaedah pembentukan dan proses perkembangan designomicGambar foto 17.1 Contoh rekaan kerusi yang mempunyai ciri-ciri designomicGambar foto 17.2 Seni decoupageKaedah Pembentukan dan Proses Perkembangan DesignomicKaedah designomic adalah berbeza-beza antara seni halus, seni reka dan seni kraf. Kaedah ini terkandung dalam Teori Reka Bentuk Sejagat (Universal Design Theory) yang menggariskan tujuh prinsip utama. Prinsip-prinsip tersebut adalah mampu guna, fleksibel, penggunaan mudah dan intuitif, daya penyampaian maklumat mudah, kesilapan minimum, rendah keupayaan fizikal dan kesesuaian dan kecukupan saiz serta ruang.Designomic dalam karya seni halus merujuk kepada kemahiran, keunikan dan aplikasi unsur seni reka dalam hasil karya mereka. Contohnya, seni decoupage yang mengaplikasikan teknik catan dan kolaj sebagai hiasan yang biasanya dihasilkan pada kertas atau kanvas. Hasil karya yang sempurna mampu meningkatkan designomic sesebuah hasil karya seni.Layari laman sesawang berikut untuk mengetahui lebih lanjut tentang prinsip Universal Design:https:\/\/goo.gl\/85bCmi175

p. 182

Rajah 17.1 Contoh rekaan kraf dimensi baruDesignomic dalam seni kraf tempatan memfokuskan kraf dimensi baru. Transformasi terhadap kraf tempatan kepada rekaan bercirikan designomic telah menampilkan rekaan kraf yang kreatif dan menarik.Gambar foto 17.4 Contoh-contoh rekaan designomicDalam bidang seni reka, kaedah pembentukan produk rekaan dari pelbagai bidang berteraskan gabungan kecanggihan teknologi terkini dengan pemikiran baharu. Gabungan ini menampilkan rekaan-rekaan yang mempunyai ciri-ciri designomic.Gambar foto 17.3 Contoh karya seni digitalHiasan dinding daripada sudu plastikPasu daripada kertas surat khabarPatriotismeEMKKedai Satu Daerah Satu Industri menghimpunkan produk kraf hasil usahawan di bawah program Kraftangan Malaysia Satu Daerah Satu Industri. Produk tersebut boleh dibeli terus dengan harga yang berpatutan pada kualiti yang terbaik.176

p. 183

Latihan FormatifBerdasarkan gambar foto di sebelah, bincangkan bersamasama rakan anda:1.Apakah yang dimaksudkan dengan designomic?2.Adakah rekaan bekas tin minuman itu bercirikan designomic? Jelaskan.3.Mengapakah designomic penting dalam karya seni? 4.Apakah rekaan lain yang boleh dihasilkan daripada bekas tin minuman?AktivitiTujuan:1.Mengidentifikasikan aplikasi designomic dalam proses pembentukan karya seni visual.2.Menginterpretasikan aplikasi designomic dalam proses pembentukan karya seni visual.Langkah: 1.Guru menentukan tajuk perbincangan berkaitan aplikasi designomic dalam proses pembentukan karya.2.Murid-murid dalam kumpulan kecil membincangkan ciri-ciri dan proses designomic produk yang dipilih.3.Gunakan strategi peta pemikiran dalam perbincangan.4.Anda boleh menggunakan kertas mahjung atau persembahan multimedia dalam mempersembahkan hasil dapatan anda.5.Persembahkan hasil perbincangan anda di hadapan kelas untuk dinilai oleh guru.Hasil:Rajah 17.2 Contoh hasil perbincangan tentang designomic produk seni kraf melalui pelbagai usaha keusahawananProduk Seni Kraf177

p. 184

StandardPembelajaranSetelah mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Meneroka kaedah penjanaan designomic•Menghuraikan secara visual, bertulis atau lisan bagi mempamerkan pemahaman designomic•Mencerakinkan proses❖Komponen designomicEksplorasi SeniAnda boleh menggunakan konsep designomic untuk menghasilkan pelbagai produk menggunakan bahan-bahan kitar semula. Gunakan kreativiti anda untuk menghasilkan produk-produk baharu daripada tayar, botol, tin, kertas surat khabar dan polistirena. Mari lakukan aktiviti berikut untuk mengukuhkan pemahaman prinsip designomic.Gambar foto 17.5 Bahan kitar semulaAktivitiTujuan:Mengaplikasikan pengetahuan dan kefahaman untuk membuat eksperimentasi serta penerokaan aplikasi designomic dalam proses pembentukan karya melalui penggunaan media, proses dan teknik.Langkah:1.Secara berpasangan, kenal pasti bahan-bahan kitar semula yang boleh digunakan untuk menghasilkan produk seni.2.Bincangkan bersama-sama pasangan anda, cadangan untuk menjadikan bahan kitar semula itu boleh ditransformasi menjadi satu produk yang kreatif dan berfungsi.3.Hasilkan satu rekaan yang mempunyai ciri-ciri designomic berdasarkan bahan kitar semula yang dipilih.4.Lakarkan proses penghasilan tersebut dalam peta alir yang lengkap.Kelestarian Alam SekitarEMKBahan-bahan terbuang yang digunakan dalam projek ini dapat menambahkan kelestarian alam.http:\/\/goo.gl\/sgBOhQ178

p. 185

Hasil perbincangan:Rajah 17.3 Contoh hasil perbincangan tentang konsep designomicTempurungSeni RekaTayarBotolBunga hiasanBeg tanganTabungKerusiBurung hiasanMejaBunga plastikBekas penselPasu bunga179

p. 186

Ekspresi SeniGunakan pengetahuan dan kefahaman anda untuk menghasilkan produk atau karya seni yang berbentuk designomic dalam aktiviti berikut. AProjekktivitiTujuan:1.Menganalisis dan memanipulasi hasil eksperimentasi aplikasi designomic dalam proses pembentukan karya melalui penerokaan media, proses dan teknik dalam penghasilan karya.2.Menzahirkan idea secara kreatif dan inovatif hasil daripada eksperimentasi dan penerokaan aplikasi designomic dalam proses pembentukan karya.Bahan: Pilih satu bahan sahaja• Foam board\/polistirena•Bekas tin minuman\/makanan• Piring\/Pinggan•Kertas papier mache• Sepit baju•DedaunLangkah:1.Lakukan aktiviti projek ini secara berkumpulan.2.Hasilkan satu karya sahaja dalam bidang seni halus, seni reka atau seni kraf.3.Bahan yang dipilih hendaklah dijadikan satu produk atau rekaan yang mempunyai designomic yang baik.4.Terangkan konsep designomic dan ciri-ciri serta prinsip yang ada pada hasil rekaan yang anda hasilkan. 5.Anda boleh memilih satu strategi penjelasan sahaja sama ada menggunakan persembahan multimedia atau Artist Book.StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid dapat:•Mengaplikasikan pemahaman tentang designomic dalam karya•Menjana tugasan berkaitan aplikasi designomic dalam tugasan❖ Tajuk−aplikasidesignomicdalam tugasan pilihan❖Komponen designomicGambar foto 17.6 Contoh karya designomic daripada bahan kitar semula180

p. 187

BContoh hasil karya seni dan produk yang menggunakan bahan-bahan yang dicadangkan:Tajuk• Lampugantungdaripadakertas kotakTeknik• Potong,cantum,tampaldanikatCiri-ciri designomic (produk)• Warnayangminima• Konsepkontemporari• UnsurpergerakandanimbanganPrinsip designomic (idea rekaan)• Ringkastetapiberfungsi• PraktikaldanmudahalihHasil:AContoh penjelasan menggunakan gambar foto:Gambar foto 17.7 Hasil produkPasu bunga daripada papier macheBunga hiasan daripada foam boardSet dram mainan daripadabekas tinBunga hiasan daripada daunRajah 17.4 Hasil-hasil karya seni dan produkRekaan lampu tidur daripada sepit bajuPiring yang menggunakan teknik decoupage135246181

p. 188

StandardPembelajaranSelepas mempelajari subtajuk ini, murid boleh:•Mempamerkan hasil karya•Menghayati hasil karya sendiri dan rakan dengan menumpukan pada aspek teori dan pemahaman tentang designomic•Menjelaskan pengalaman sendiri dalam penghasilan karyaTujuan:Membuat apresiasi hasil karya berpandukan unsur seni dan prinsip rekaan.Langkah:1.Lekatkan maklumat produk daripada hasil perbincangan pada papan tulis kelas. 2.Pamerkan produk yang telah siap di hadapan kelas.3.Wakilsetiapkumpulanperlumenerangkandenganjelasprodukyangdipamerkandalam masa tiga minit.4.Lakukan proses ini sehingga kesemua produk telah dilihat dan diterangkan. 5.Pembentangan anda hendaklah dilakukan secara mudah, ringkas dan tepat.Apresiasi SeniDalam sesi Apresiasi Seni ini, setiap hasil perbincangan atau hasil karya akan dipamerkan. Hasil dapatan masing-masing akan diterangkan dalam Tumpu Galeri. Anda boleh menggunakan panduan berikut:(a)Apakah produk yang anda hasilkan?(b)Mengapakah anda menghasilkan produk tersebut?(c)Bagaimanakah anda menghasilkan produk tersebut?(d)Apakah faedah yang didapati daripada produk tersebut?Tumpu GaleriGambar foto 17.8 Contoh hasil karya seni atau produk yang dipamerkanLekatkan maklumat produk daripada hasil perbincangan pada papan tulis kelas. 2.Pamerkan produk yang telah siap di hadapan kelas.setiapkumpulanperlumenerangkan dengan jelas produk yang dipamerkan dalam masa tiga minit.1.Lekatkan maklumat produk daripada hasil perbincangan pada papan tulis Pamerkan produk yang telah siap di hadapan kelas.3.Wakilsetiapkumpulanperlumenerangkan dengan jelas produk yang dipamerkan dalam masa tiga minit.Lekatkan maklumat produk daripada hasil perbincangan pada papan tulis kelas. Pamerkan produk yang telah siap di hadapan kelas.Wakilsetiapkumpulanperlumenerangkan dengan jelas produk yang dipamerkan dalam masa tiga minit.Lekatkan maklumat produk daripada hasil perbincangan pada papan tulis kelas. Pamerkan produk yang telah siap di setiapkumpulanperlumenerangkan dengan jelas produk yang dipamerkan dalam masa tiga minit.182

p. 189

Dalam tajuk ini, saya telah memahami:RumusanØ Designomic ialah gabungan perkataan design (seni reka) dan economic(ekonomi) yang mempunyai ciri-ciri kebolehgunaan dan kebolehpasaran sesuatu hasil karya atau produk.ØDesignomic ialah satu bentuk perkongsian pemikiran, perasaan, pengalaman dan visi dalam rekaan.ØDesignomic memperlihatkan daya tarikan melalui ciri-ciri keunikan dan kelainan.ØKaedah designomic adalah berbeza antara seni reka halus, seni reka dan seni kraf.ØDesignomic dalam karya seni visual merujuk kepada kemahiran, keunikan dan aplikasi unsur seni dan prinsip rekaan dalam karya.ØKarya yang sempurna meningkatkan designomic.ØKaedah pembentukan seni reka berteraskan gabungan kecanggihan teknologi dan pemikiran baharu.ØKaedah pembentukan dalam seni kraf lebih berfokuskan kraf dimensi baru.ØTransformasi kraf kepada bercirikan designomic telah menghasilkan rekaan yang kreatif.TujuanDefinisi• Memperlihatkandayatarikanyangtinggi.• Ciri-cirikeunikandankelainanbagitujuankeusahawanan.• Mempunyaidayatarikandanfungsitersendiri.• Gabunganperkataaandesign (seni reka) dan economic (ekonomi).• Mempunyaiciri-cirikebolehgunaandankebolehpasaranpadarekaan produk atau karya.• Berkongsipemikiran,perasaan,pengalamandanvisidalamrekaan.Designomic• Berbeza-beza antara seni halus, seni reka dan seni kraf.• Terkandung dalam Teori Reka Bentuk Sejagat yang mengandungi tujuh prinsip utama. • Dalam karya seni halus, kaedah merujuk kepada kemahiran, keunikan dan aplikasi unsur seni dan prinsip rekaan.• Dalam seni reka, kaedah pembentukan berteraskan teknologi dan pemikiran baharu.• Dalam seni kraf, lebih fokus kepada kraf dimensi baru.• Karya yang sempurna meningkatkan designomic.KaedahSudut KriteriaKejayaan183

p. 190

Soalan Objektif1.Manakah antara berikut memenuhi maksud designomic?ARekaanBPerniagaanCKeusahawananDKebolehpasaran2.Apakah tujuan designomic dalam produk atau karya seni?AMemenuhi tuntutan semasaBMengaut keuntungan semata-mataCMemperlihatkan keunikan dan kelainanDSeiring dengan perkembangan teknologi3.Apakah elemen designomic dalam penghasilan karya seni visual?AGaya ekspresi pelukisBKemahiran dan sikap pelukisCKemahiran pelukis dan saiz karyaDKemahiran, keunikan dan aplikasi unsur seni dan prinsip rekaan 5.Berdasarkan gambar foto di bawah, apakah ciri kehalusan pada kraf tersebut?Gambar foto 1AFungsinya yang pelbagaiBPemilihan bahan kitar semulaCKekemasan dan ketekalan jarak anyamanDAplikasi prinsip rekaan dan unsur seni yang tepatLatihanSumatifSoalan Subjektif1.Lengkapkan rajah di bawah.Seni HalusSeni RekaSeni KrafKaedah Pembentukan DesignomicRajah 12.Senaraikan produk yang boleh dibuat daripada bahan-bahan kitar semula di bawah. (a)Kotak(b)Botol(c)Kulit siput3.Gambar foto 2 menunjukkan satu hasil seni halus pada kasut. Gambar foto 2(a)Pada pendapat anda, adakah penggunaan cat akrilik pada permukaan kasut ini dapat meningkatkan ciri designomic?(b)Adakah hasil seni ini mampu memenuhi cita rasa pembeli? Berikan pandangan anda.184

p. 191

GLOSARIAdiguru - Seseorang yang pakar dan mahir dalam menghasilkan sesuatu kraf.Bentuk - Objek yang mempunyai struktur jisim dan isi padu.Bentuk konkrit – Bentuk yang bersifat 3D, boleh dilihat dan disentuh.Bentuk ilusi – Bentuk yang bersifat 2D, hanya boleh dilihat tetapi tidak boleh dirasa oleh deria sentuh.Garisan paksi – Garisan bayangan untuk membahagikan dua bahagian.Hal Benda – Sesuatu objek yang menjadi bahan kajian.Imbangan simetri – Gubahan yang kelihatan sama pada bahagian kiri dan kanan.Imbangan tidak simetri – Gubahan yang tidak sama di kedua-dua bahagian.Instalasi – Salah satu kaedah persembahan seni visual dalam satu ruang nyata.Jalinantampak – Jalinan yang hanya boleh dilihat tetapi kesannya tidak dapat dirasa.Jalinansentuh – Jalinan yang boleh dilihat dan dirasa oleh deria sentuh.Kandungan – Persoalan makna dan lambang kebudayaan, sosiologi, politik, sejarah dan nilai estetik.Kebolehgunaan – Mempunyai fungsi.Kebolehpasaran – Mempunyai nilai ekonomi.Mesej – Makna atau maksud tersurat dan tersirat yang terkandung dalam sesebuah karya seni.Ruang nyata\/fizikal – Ruang yang wujud antara objek di alam nyata.Ruang ilusi\/tampak – Ruang yang terhasil dalam karya dua dimensi.Ruang cetek – Ruang yang kelihatan dekat dan terbatas.Ruang dalam – Ruang yang memperlihatkan kesan perspektif dan mempamerkan ruang hadapan, tengah dan belakang.Ruang rata – Ruang yang terhasil apabila dilukis atau diolah elemen gambaran pada satah yang sama.Ruang terbuka – Ruang bagi kawasan yang lapang.Ruang tertutup – Ruang bagi kawasan yang terhad.Rupa geometri – Rupa yang bulat dan rupa bersudut.Rupa negatif – Ruang di sekeliling rupa objek.Rupa organik – Rupa yang bebas tanpa sudut.Rupa positif – Rupa sesuatu objek yang terletak di satu kawasan tertentu.Tajuk – Judul dan fokus karya untuk menggambarkan mesej yang ingin disampaikan.Teknik konvensional – Menggunakan elemen yang bersifat tradisional.Teknik kontemporari – Menggunakan elemen yang lebih kreatif dan inovatif.Titik lenyap – Titik pertemuan semua garisan perspektif.Warnaprimer– Warna asas yang tidak boleh dihasilkan melalui campuran warna.Warnasekunder– Warna yang dihasilkan daripada campuran dua warna asas.Warnatertier– Warna yang dihasilkan daripada campuran satu warna asas dan satu warna sekunder.185

p. 192

INDEKSAdiguru 10-12Aliran 4, Anyaman 7, 10, 103Arca 3, 39, 71, 131, 164Bentuk 22, 25, 44-50, 88, 98, 107, 126-127Bentuk ilusi 44-46Bentuk konkrit44-46, 48Catan 3, 120, 170Cetakan 3, 156Corak 35, 39Designomic175-182Dokumentasi 14-15Dua dimensi 44, 89Figura 158-159, 170Fokus 108, 110, 155Garisan 23-30, 34, 98, 99, 107, 116Garisan paksi 125Gubahan 76, 117, 125-128Gubahan warna 77Harmoni 88-94, 125Idea 108, 140, 164-171Imbangan 125-133, 181Imbangan simetri 125-126, 128, 130Imbangan tidak simetri 125, 127, 128, 130Imej 155Impresionisme 4Industri kraf 12Institusi seni 7Irama 144-150Jalinan 25, 54-61, 98-99, 136Jalinan sentuh 54-55Jalinan tampak 54-55Kaedah stesen 14Kebolehpasaran 175Kepelbagaian 116-122Kesatuan 136-141Kolaj 56, 121Komunikasi 159Konsep 164-171Kontemporari 156, 166, 181Kontra 98-104Konvensional 156, 166Kraf 10, 121Kreatif 28, 102Lakaran 49, 91, 120-121, 130Landskap 3Mesej 102, 155-160Motif 136, 164-171Naturalisme 3Nilai estetik 55, 155Pelukis 3-5Pemikiran 164Pendekatan Imitasi 17Pendekatan kritikan seni 15Penegasan 98, 107-112Pengkarya 67, 77, 117Pergerakan 144-151, 181Persatuan 6Perspektif 65-67Pertubuhan 6Pualaman56, 60Quilling 59, 92-93Reka bentuk 116Roda warna 76-77, 81Ruang25, 64-72, 107Ruang cetek 65-66Ruang rata 65-66Ruang dalam 65-66Ruang ilusi 64, 66Ruang nyata 64, 66Ruang terbuka 64Ruang tertutup 64Rupa 25, 34-41, 89, 98, 107, 116Rupa geometri 34, 36Rupa negatif 35Rupa organik 34, 36Rupa positif 35Seni digital 176Seni halus 3, 7, 175Seni kraf 10, 175-177Seni op 148Seni potret 4Seni reka 7-9, 175-176, 179Seni visual 175Seni warisan 10Stabil 125, 127-128, 131-132Struktur 25, 44Teknik capan 55-56Teknik tiupan 56Tema 3, 108, 155-156Tembikar 10Tenunan 10, 11Tetingkap fokus 91Tiga dimensi 44, 89Tipografi 36Titik 23, 26Titik lenyap 66Ton warna 46, 77Tumpuan 108Warna 76-84, 98-99, 107, 116-117, 126Warna primer 76Warna sekunder 76Warna tertier 76186

p. 193

p. 194